تفاوت‌های مسکن اجتماعی با مسکن مهر/ مسکن اجتماعی، دوای درد بی‌خانه‌ها می‌شود؟

گروه اقتصادی فردا: مسکن اجتماعی آری یا خیر؟، این سوالی است که این روز‌ها با جدی شدن ماجرای مسکن اجتماعی و رفتن طرح آن به شورای عالی رفاه بیش از هر زمان دیگری مطرح می‌شود. ماجرا هم از این قرار است که به تازگی معاون وزیر راه و شهرسازی از توافق بر سر طرح مسکن اجتماعی خبر داده و گفته: طرح مسکن اجتماعی میان مسوولان وزارت راه و شهرسازی و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی به تفاهم نهایی رسیده و منتظریم این طرح در جلسه شورایعالی رفاه با حضور روحانی به تصویب نهایی برسد. طرحی که هنوز جزئیات آن مشخص نیست و بسیاری آن را ادامه طرح مسکن مهری می‌دانند که مورد انتقاد شدید دولت یازدهمی‌ها قرار گرفت. ماجرای مسکن اجتماعی از کجا آغاز شد؟ اواخر فروردین ماه بود که عباس آخوندی، وزیر مسکن دولت یازدهم گفته بود: مسکن اجتماعی بازگشت به گفتمان امام (ره) طی فرمان ۲۱ فروردین ۱۳۵۸ و سیاستهای ابلاغی مقام معظم رهبری است. ماموریت مهم اجرای این طرح که براساس آن طی ۱۰ سال، ۵/۱ میلیون واحد مسکونی احداث خواهد شد، به عهده بنیاد مسکن انقلاب اسلامی و نهادهای عمومی از جمله شهرداری‌ها ابلاغ می‌شود. وزیر راه و شهرسازی با اعلام اینکه گفتمان حضرت امام خمینی (ره) و سیاستهای ابلاغی از سوی رهبر معظم انقلاب پایه‌های طرح مسکن اجتماعی هستند، تاکید کرده بود: ماموریت مهم اجرای این طرح که براساس آن طی ۱۰ سال یک ونیم میلیون واحد مسکونی احداث خواهد شد، به عهده بنیاد مسکن انقلاب اسلامی و نهادهای عمومی از جمله شهرداری‌ها ابلاغ می‌شود. تا ماجرای جایگزینی مسکن مهر با مسکن اجتماعی جدی‌تر شود. بعد از آن نیزحجت‌الله عبدالملکی، عضو هیات مدیره دانشگاه امام صادق (ع) و علیرضا خسروی، عضو کمیسیون عمران مجلس با حضور در یک برنامه تلویزیونی جزئیات مسکن اجتماعی و حمایتی را تشریح کرده‌اند و اعلام کرده‌اند: در طرح مسکن اجتماعی و حمایتی قرار است دولت ۶۰درصد اجاره بهای واحد مسکونی را به صورت بن اجاره برای ۷۰۰ هزار خانوار دهک‌ یک و دو تامین کند. به این ترتیب، بر اساس این طرح دولت قصد دارد ۶۰ درصد اجاره بهای مسکونی ۷۰۰هزار خانوار را به صورت بن تامین کند و آن‌ها را تحت حمایت خود قرار دهد. همچنین دولت سپرده‌ای در بانک قر ار می‌دهد و به ازای ۷۰۰ هزار نفر تقسیم‌بندی صورت می‌گیرد؛ به طوری که ماهانه ۶۵۰ هزار تومان بن را بین ۷۰۰ هزار نفر مدنظر تقسیم می‌کند و با در نظر گرفتن ۱۵۰۰ میلیارد تومان سپرده در بانک‌ها با نرخ ۲۳ درصد ۳۴۰ میلیارد تومان پول دریافت خواهد کرد. با این حال اما نکته مهم در این طرح، اینجاست که خود وزیر مسکن در ابتدای کار مسکن مهر را‌‌‌ همان مسکن اجتماعی معرفی می‌کرد و به آن انتقاد شدید داشت و گفته بود: پیش از این، مسکن مهر فعلی در قالب مسکن اجتماعی پیش‌بینی شده بود، اما حالا کلید خوردن طرح مسکن اجتماعی جدی‌تر شده است. تفاوت‌های مسکن اجتماعی با مسکن مهر طرحی که به زعم کار‌شناسان مسکن همه مشکلات مسکن مهر از تورم زا بودن تا اشکالات مربوط به مکان سنجی و ساخت و ساز را در خود دارد! به عنوان مثال محمدرضا دهقان، کار‌شناس اقتصادی و مسکن در خصوص مسکن اجتماعی در این خصوص گفته: در کشورهای مختلف دنیا معمولا سه نوع سیاست اصلی برای ساخت مسکن وجود دارد. یک مدل ساخت واحدهایی است که دولت‌ها با توجه به قوانین اساسی خود با تجمیع انبوسازان و استفاده از تسهیلات بانکی می‌سازند و در اختیار متقاضیان قرار می‌دهند. وی اضافه کرده: در واقع این طرح باید مکمل برنامه‌های اصلی دولت باشد و نباید به عنوان سیاست اصلی تلقی شود. این کار‌شناس اقتصاد مسکن با توجه به اینکه مالکیت مسکن اجتماعی به کسی واگذار نمی‌شود، تاکید کرده: ‌ این‌که در مسکن اجتماعی مردم مستاجر دولت باشند، مشکلی حل نمی‌شود. از سوی دیگر باید به این نکته توجه شود که ساخت و عرضه مسکن توسط بخش خصوصی و بدون نظارت دولت بازار مسکن را دچار نابسامانی خیلی بدی خواهد کرد. با این حال دولتی‌ها بر مفید بودن مسکن اجتماعی تاکید ویژه دارند چرا که اجرای مسکن مهر بنا به گفته رئیس جمهوری بار سنگین تورمی به دنبال داشت و وزیر راه و شهرسازی با انتقاد از طرح مسکن مهر گفته است: مشکل من با ساخت مسکن مهر این بود که این واحد‌ها در جاهایی ساخته شده‌اند که قابل سکونت نبوده‌اند. به گفته دولتی‌ها، طرح ساخت مسکن مهر عمدتاً در مناطقی شروع شد که در حاشیه شهر‌ها قرار داشت و امکانات زیربنایی کافی نداشت. برای همین هم بخشی از واحدهای مسکونی وقتی ساخته شدند، نه آب داشتند، نه برق و نه گازو... علاوه بر این، پیش‌بینی بسیاری از زیرساخت‌های لازم نظیر درمانگاه، مدرسه و دیگر نیازهای اولیه نیز در این شهرک‌ها نشده بود؛ به همین خاطر انتقاد‌ها نسبت به این طرح زیاد بود. علی طیب نیا، وزیر اقتصاد نیز در خصوص مسکن مهر گفته: پول پرقدرت یعنی پایه پولی ایران حدود ۱۰۰ هزار میلیارد تومان است به این معنا که از ابتدای خلق پول پرقدرت توسط بانک مرکزی تاکنون ۱۰۰ هزار میلیارد تومان پول در کشور چاپ شده است که ۴۲ هزار میلیارد تومان این رقم مربوط به مسکن مهر است. ایراد دیگری که به مسکن مهر گرفته می‌شود این است که این طرح مردم را از مدیریت ساخت خارج کرد و دولت با یک ساخت و ساز بسیار وسیع روبه‌رو شد. اما وزیر راه و شهرسازی تأکید دارد که ساخت مسکن اجتماعی در داخل بافت شهری است که نیازی به زیرساخت دوباره ندارد. همچنین گفته می‌شود متولی ساخت این نوع مسکن نهادهای اجتماعی هستند از این رو بار تورمی به دنبال ندارد. از سوی دیگر دولت بنا ندارد مسکن اجتماعی را به صورت یکجا برای گروه‌های کم درآمد جامعه در مکانی مشخص بسازد بلکه ساخت این مسکن در نقاط مختلف شهری خواهد بود. از سوی دیگر، در ماهیت طرح مسکن مهر محدودیتی برای دهک‌های درآمدی وجود نداشت به این معنی که اگر خانواری جزو دهک بالای ۵ یعنی دارای درآمد متوسط روبه‌بالا هم محسوب می‌شد اما فاقد مسکن بود، می‌توانست از تسهیلات این طرح استفاده کندحال این‌که در طرح مسکن‌اجتماعی متقاضیان فقط جزو دهک‌هاییک و ۲ و حداکثر سه هستند. مسکن مهر و وعده‌هایی که تمامی ندارند در هر حال علاوه بر ابهاماتی که هنوز در طرح مورد نظر دولتی‌ها وجود دارد، طرح‌های جدید مسکنی در حالی در دولت یازدهم کلید خورده که هنوز تکلیف ساخت و ساز‌های نیمه کاره و حتی بعضا غیر مجاز مسکن مهر که متقاضیان چشم انتظار دارد مشخص نشده است. به تازگی اما، معاون وزیر راه و شهرسازی از اتمام پرونده مسکن مهر تا اوایل سال ۹۵ خبر داده است و این در حالی است که پیش از این مسئولین در وزارت مسکن از اتمام این پروژه‌ها در انتهای سال ۹۴ خبر می‌دادند. احمد اصغری مهرآبادی، قائم‌مقام وزیر راه‌وشهرسازی در مسکن مهر گفته: در سال جاری یک میلیون و ۴۰۰هزارواحد مسکن‌مهر در کشور ساخته شده و اتمام پرونده مسکن مهر به اوایل سال ۹۵ موکول می‌شود. از سوی دیگر وزیر راه و شهرسازی نیز از فروش اقساطی مسکن مهر در هر هفته خبر می‌دهد اما در هر حال مشکلات مسکن مهری‌های درانتظار هنوز حل نشده است و بسیاری از واحدهای مسکن مهر هنوز تا تحویل فاصله دارند و معلوم نیست به تحویل در سال ۹۵ برسند یا خیر؟ در هر حال، معاون دیگر وزیر راه‌وشهرسازی به تازگی از توافق بر طرح مسکن اجتماعی خبر داده و گفته: طرح مسکن اجتماعی میان مسوولان وزارت راه‌وشهرسازی و وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی به تفاهم نهایی رسیده و منتظریم این طرح در جلسه شورایعالی رفاه با حضور روحانی به تصویب نهایی برسد. حامد مظاهریان در خصوص سرانجام طرح مسکن اجتماعی گفته: با توجه به اینکه این‌طرح ویژه اقشار ضعیف‌ جامعه بوده و برای دهک‌های اول و دوم طراحی شده است، جزییات آن در جلسات متعددی میان وزارتخانه‌های راه‌وشهرسازی و تعاون، کار و رفاه اجتماعی بررسی شد تا بالاخره به تایید دو طرف رسید. معاون امور مسکن و ساختمان وزارت راه‌وشهرسازی با بیان اینکه باید پیش‌نویس این‌طرح در جلسه شورایعالی رفاه نیز به تصویب رسد تا قابلیت ابلاغ و اجرا بیابد، ادامه داده: به احتمال فراوان هفته آینده این‌جلسه برگزار خواهد شد تا پس از تایید اعضا و رییس شورایعالی رفاه (رییس‌جمهور) از این‌طرح رونمایی و سپس برای اجرا به دستگاه‌های مربوط ابلاغ شود. به‎گفته معاون وزیر راه‌وشهرسازی در بخش‌هایی از این پیش‌نویس راهکارهای مختلفی برای تهیه مسکن خانوارهای کم‌درآمد اعم از واگذاری مستقیم خانه‌های اجاره‌ای، پرداخت اجاره‌بهای مسکن برای افراد ساکن در آن، ارایه زمین رایگان و دولتی به تشکل‌های کارگری و سرپرستان خانواده‌های کم‌درآمد برای ساخت‌وساز مسکن ارزان و... طراحی و تدوین شده است که پس از تصویب در شورایعالی رفاه به اجرا درمی‌آید. در هر حال هر چند مردم نیازمند طرح‌های مسکنی برای خانه دار شدن هستند، تجربه نشان داده‌ است، اگر طرح‌های مُسکنی دولت یازدهم هم مانند دولت دهم بدون صورت گرفتن کار کار‌شناسی گسترده به از لحاظ ساختاری و امکان سنجی باشد و به جزئیات توجه نشود، مسکن اجتماعی نیز به باری اضافه بر دوش دولت‌های بعدی تبدیل خواهند شد.