سفر منطقه‌ای ظریف زیر ذره‌بین غرب
وزیر امور خارجه با سفر منطقه‌ای به کشورهای جمهوری آذربایجان و بلاروس، در شرایط حساس کشورهای میزبان و زیر ذره‌بین غربی‌ها، برای گسترش راه‌های همکاری‌های دو جانبه رایزنی کرد.
جمهوری آذربایجان، همسایه شمالی ایران و بزرگترین کشور حوزه قفقاز است که در گذرگاه اروپا و آسیای جنوب غربی و در کنار دریای خزر قرار دارد. این کشور با حدود ۹ میلیون نفر جمعیت که ۹۵ درصد آنها مسلمان هستند، دارای حکومت سکولار است که از سال ۲۰۰۱ به عضویت شورای اروپا در آمده است؛ جمهوری آذربایجان از سال ۱۹۹۱ میلادی و پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، اعلام استقلال کرد.
محمدجواد ظریف در آخرین ساعات شامگاه یکشنبه وارد فرودگاه باکو شد و مورد استقبال محسن پاک‌آیین سفیر جمهوری اسلامی ایران در باکو و خزر فرهاد اف مدیرکل منطقه‌ای وزارت امور خارجه جمهوری آذربایجان قرار گرفت؛ وی در اولین برنامه کاری خود در صبح دوشنبه ۲۷ بهمن‌ماه، با «الهام علی اف» رئیس جمهور آذربایجان دیدار و گفتگو کرد. علی‌اف که پس از درگذشت پدرش «حیدر علی اف» رئیس جمهور سابق آذربایجان با انتخاب از سوی مردم این کشور به این سمت رسید، در این دیدار با بیان اینکه «معتقدیم هیچ مانعی برای توسعه روابط همه جانبه میان جمهوری آذربایجان و جمهوری اسلامی ایران وجود ندارد» تأکید کرد که «زمینه‌های همکاری میان دو کشور رو به گسترش است و امیدواریم در سال های آینده شاهد پیشرفت چشمگیر در مناسبات دو کشور باشیم».
وی خواستار افزایش دیدارها و تبادل نظر در سطوح مختلف مقامات دو کشور برای توسعه روابط شد و تروریسم و افراط‌گرایی را تهدید جدی علیه دو کشور ایران و جمهوری آذربایجان و نیز تهدیدی علیه کل منطقه خواند و ادامه داد: نقش جمهوری اسلامی ایران در حفظ و برقراری ثبات و امنیت در منطقه بسیار مهم است.
وزیر امور خارجه پس از این دیدار به «قبرستان مفاخر» در خیابان فخری باکو رفت و با نثار تاج گل و قرائت فاتحه، یاد حیدر علی اف ئیس جمهور فقید آذربایجان را گرامی داشت و بعد از آن نیز، در قبرستان معروف به «شهیدان» در منطقه دیگری از باکو حضور یافت و به جان باختگان حادثه ۲۰ ژانویه باکو که به «روز حزن» معروف شده است، ادای احترام کرد.
تأکید بر نقش‌آفرینی ایران در حل بحران قره باغ
شاید مهمترین بخش سفر یک روزه رئیس دستگاه دیپلماسی ایران به همسایه شمالی، دیدار و مذاکره با وزیر امور خارجه و برگزاری نشست خبری مشترک بود که با حضور گسترده خبرنگاران آذری برگزار شد؛ تا جایی که پیدا شدن صندلی خالی برای خبرنگاران ایرانی در محل نشست کار چندان راحتی نبود.
در این نشست «إلمار محمد یار اف» وزیر امور خارجه جمهوری آذربایجان، از تأکید سران دو کشور ایران و جمهوری آذربایجان برای گسترش همکاری های همه جانبه خبر داد و گفت: در این زمینه، ما از سوی رئیس جمهورمان دستور داریم تا مناسبات خود را با جمهوری اسلامی ایران به طور همه جانبه گسترش دهیم.
وی به سفرهای دیپلماتیک مقامات دو کشور در طول یک سال گذشته اشاره کرد و گفت: در دو سال اخیر حدود ۲۰ نفر از وزرای دو کشور به پایتخت های یکدیگر سفر کرده‌اند و هفته آینده نیز هیاتی از سوی آذربایجان به ایران سفر می کند و بعد از آن نیز سفرهای دیگری برای وزرای ایرانی برنامه‌ریزی شده است.
وزیر خارجه میزبان در پاسخ به سؤال‌های خبرنگاران، اشاره‌ای هم به بحران «قره‌باغ» کرد؛ منطقه‌ای که حدود ۲۰ درصد از خاک جمهوری آذربایجان را دربر‌می‌گیرد و از زمان فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و آغاز درگیری‌های قومی، جمع زیادی از ساکنان ارمنی آن با مداخله ارتش جمهوری ارمنستان موفق به کنترل این ناحیه شده و اعلام اسقلال کرده‌اند. هرچند تاکنون هیچ کشوری این منطقه را به عنوان یک کشور جدید و مستقل به رسمیت نشناخته، اما از همان زمان تاکنون این ماجرا به محل مناقشه و درگیری جمهوری آذربایجان و ارمنستان تبدیل شده است؛ به گونه‌ای که علاوه بر کشته شدن جمع زیادی از اهالی این منطقه، حدود یک میلیون نفر از آذری‌ها، ارمنی‌ها و کردهای جنگ‌زده این منطقه نیز بی‌خانمان شده‌اند.
محمد یار اف وزیر خارجه آذربایجان درباره این بحران گفت: ما موضع خود را در این رابطه چند بار گفته ایم و هم‌صدرهای ما در گروه مینسک نیز بر اساس اصول شش‌گانه مادرید مشغول مذاکره هستند؛ مذاکرات قره‌باغ باید جدی‌تر ادامه یابد و جدی بودن این مذاکرات نیز در درجه اول بستگی به این دارد که نظامیان به مواضع قبلی خود بازگردند؛ رئیس جمهور ما اخیرا در یک نشست بین‌المللی با صراحت اعلام کرد که سرباز ارمنی در منطقه آقدام چه کار می‌کند که کشته شود!؟ ما معتقدیم که طرف‌های مقابل نیز باید مذاکرات را جدی بگیرند».
ظریف نیز با اشاره به مشکلات پیش آمده برای جمهوری آذربایجان در پی بحران قره‌باغ تصریح کرد که «جمهوری اسلامی ایران هم به عنوان یک همسایه و هم به عنوان کشوری که بیش از ۱۰۰ کیلومتر از مرز آن، به نوعی مرتبط با این مساله است، از ابتدا خواهان حل مسالمت‌آمیز این مساله بوده است». وی اظهار داشت: «ایران از ابتدای بحران قره‌باغ برای کمک رساندن به شهروندان جمهوری آذربایجان و نیز برای آتش‌بس حضور یافته و الان نیز خواهان موفقیت گروه مینسک برای حل این مشکل بر اساس احترام به صلح و قواعد و حقوق بین‌الملل هستیم».
زیارت فرزند موسی بن جعفر (ع) در باکو
در میان دیدارهای دیپلماتیک و رسمی که با اظهارنظرهای یکسان و دیپلماتیک همراه است، برنامه‌های غیر رسمی جلوه و جذابیت بیشتری پیدا می‌کند؛ یکی از این برنامه‌ها که این بار در سفر ظریف پیش آمد، زیارت مرقد حکیمه خاتون دختر گرامی امام موسی کاظم (ع) بود؛ آنطور که در اسناد معتبر آمده، پس از شهادت امام رضا (ع)، حکومت ستمگر عباسی عرصه را برای امام زادگان و منسوبین به اهل بیت تنگ کرد و برخی از آنها تصمیم به هجرت گرفتند که از جمله آنها حضرت حکیمه خاتون خواه رگرامی امام رضا (ع) بود که همراه سه تن از برادرزادگان خود از طریق بندر انزلی و با کشتی به سمت باکو هجرت کرد.
وزیر امور خارجه پس از زیارت این مرقد مطهر و اقامه نماز ظهر و عصر، راهی «رستوران تاریخی شروان‌شاه» در مرکز شهر باکو شد تا در ضیافت ناهار همتای آذری خود شرکت کند؛ این رستوران که در بافت قدیمی شهر باکو قرار دارد، به گفته همراهان تیم دیپلماتیک کشورمان، در دوره حکومت شروان‌شاه، حمام اختصاصی او بوده که امروز با مرمت، به صورت رستوران سنتی و برای میهمان‌های ویژه درآمده است.
پس از این برنامه، وزیر امور خارجه راهی کاخ نخست وزیر شد تا با «آرتور راسی زاده» نخست وزیر جمهوری آذربایجان گفتگو کند؛ وی در این دیدار، با اشاره به موافقت‌نامه های همکاری امضا شده میان دو کشور، از برنامه دو کشور برای امضای پنج موافقت‌نامه دیگر خبر داد و ابراز امیدواری کرد که با حمایت‌های نخست وزیر، این توافق‌ها مراحل نهایی را طی کرده و به امضا برسد.
ظریف همچنین از آمادگی جمهوری اسلامی ایران برای مشارکت در احداث کارخانه فولاد جمهوری آذربایجان خبر داد و گفت: معتقدیم در زمینه گردشگری نیز باید رفت و آمد اتباع دو کشور تسهیل شود.
نخست وزیر جمهوری آذربایجان نیز با بیان اینکه توسعه روابط با ایران را شخصا دنبال می‌کنم، گفت: روابط سیاسی ما در حد عالی است، اما همکاری‌های اقتصادی باید متناسب با این همکاری های سیاسی افزایش یابد.
وی خواستار تسریع در راه‌اندازی کریدور شمال به جنوب شد و آن را برای آذربایجان بسیار مهم خواند که به توسعه هر دو کشور کمک می‌کند.
وزیر امور خارجه همچنین به دیدار «اوکتای اسداف» رئیس مجلس ملی آذربایجان رفت؛ ظریف پیش از دیدار با رئیس مجلس، ابتدا از صحن پارلمان جمهوری آذربایجان بازدید کرد؛ بازدیدی که باخوش و بش و بگو و بخند همراه بود.
وی با بیان اینکه در انتظار سفر گروه دوستی پارلمانی ایران به باکو هستیم، خواستار ارتقای سطح همکاری‌های اقتصادی دو طرف متناسب با همکاری‌های سیاسی شد؛ اسد اف همچنین از اعلام آمادگی ایران برای ایفای نقش در حل مناقشه قره‌باغ تشکر کرد.
هشدار به طرف‌های مذاکره‌کننده هسته ای/ روزهای خوشی در انتظار ملت ایران است
آخرین برنامه کاری وزیر امور خارجه در جمهوری آذربایجان، دیدار با خانواده‌های کارکنان سفارت ایران در باکو بود که در محل رایزنی فرهنگی ایران در باکو انجام شد؛ ظریف ابتدا در جمع خانواده‌های کارکنان سفارت صحبت کرد و از نعمت انقلاب اسلامی و لزوم قدرشناسی آن و نیز دستاوردهای انقلاب از جمله خودباوری و اعتماد به نفس برای حضور در مناسبات جهانی گفت.
وی گریزی هم به مذاکرات هسته‌ای زد و با اشاره به الزامات نقش‌آفرینی ایران در مناسبات جهانی اظهار داشت: خیلی‌ها با پروژه ایران‌هراسی می‌خواستند بر همه جنایات خود سرپوش بگذارند، اما این شرایط تغییر کرده و در عین حال آنها هم از توطئه های خودشان دست‌بردار نیستند و این ایجاب می‌کند که از همه فرصت‌ها برای خدمت به خوبی استفاده کنیم.
رئیس دستگاه دیپلماسی هشدارگونه کنایه‌ای هم به طرف‌های مذاکراتی ایران زد و سخنانش را اینطور ادامه داد: اگر اینگونه شود، چه مذاکرات هسته ای به نتیجه برسد و چه نرسد، روزهای خوشی در انتظار این ملت است؛ چراکه دنیا، دنیای چرخش است و این وعده قرآن کریم است.
پایان‌بخش این برنامه نیز صرف شام در جمع خانواده‌های کارکنان سفارت بود و عکس یادگاری با فرزندان نوجوان آنها و عزیمت به فرودگاه باکو برای سفر به بلاروس.
دیپلماسی ایرانی در مینسک/ هشدار میزبان به کشورهای ثالث
ظریف شامگاه دوشنبه از باکو عازم مینسک شد تا با همتای بلاروسی خود و مقامات ارشد این کشور گفتگو کند؛ کشوری از مجموعه کشورهای جدا شده از شوروری سابق که با کشورهای روسیه، اوکراین، لهستان، لیتوانی و لتونی هم‌مرز است و بیش از ۱۰ میلیون نفر جمعیت دارد؛ بلاروس که از ژوئیه ۱۹۹۰ اعلام استقلال کرده، با توجه بحران شرق اوکراین که از سال گذشته آغاز شده است، به نوعی درگیر تبعات ایرن بحران نظامی سیاسی است.
وزیر امور خارجه صبح سه‌شنبه ابتدا به دیدار «ولادیمیر ماکی» همتای بلاروسی خود رفت و درباره روابط دوجانبه مذاکره کرد. ماکی بعد از گفتگو با ظریف درنشست خبری مشترک با خبرنگاران، با اشاره مبادلات تجاری ۱۳۰ میلیون دلاری ایران و بلاروس در سال گذشته، تاکید کرد که «همچنان با ظرفیت‌های بالای همکاری میان دو کشور فاصله داریم». وزیر امور خارجه بلاروس از توافق با همتای ایرانی خود برای ارتقای سطح همکاری‌های اقتصادی متناسب با همکاری‌های سیاسی خبر داد و گفت: در این رابطه، نشست کمیسیون مشترک دو کشور در آینده نزدیک در دستور کار است.
ماکی در پاسخ به سؤال یکی از خبرنگاران که از او درباره احتمال ایجاد اتحاد منطقه ای میان دو کشور ایران و بلاروس سؤال کرده بود، نکته جالبی گفت:در آینده نزدیک زمینه های جدیدتر همکاری اقتصادی و سیاسی را شاهد خواهیم بود، اما متاسفانه در حال حاضر اقدامات محدودکننده ای از سوی برخی کشورهای ثالث انجام می‌شود که حوزه همکاری‌های ما را محدود کند. وی راهکار این مشکل را هم ارائه داد و گفت: بر همین اساس در مذاکرات تاکید کردیم که اگر همه زمینه‌های همکاری را فعال کنیم، شاخص مبادلات میان دو کشور بالا خواهد رفت؛ من اطمینان دارم که روابط ما در آینده کاملا قابل اطمینان و امیدبخش خواهد بود.
ظریف هم در سخنان خود، از برگزاری نشست کمیسیون مشترک همکاری های اقتصادی دو کشور در تهران در هفته های آینده خبر داد و به سفر قریب‌الوقوع رئیس جمهور بلاروس به تهران اشاره کرد و گفت: برای تعیین تاریخ دقیق سفر رییس جمهور بلاروس به تهران مشغول رایزنی هستیم و بعد از برگزاری کمیسیون مشترک دو کشور، می‌توانیم برای سفر وی به تهران برنامه ریزی کنیم.
وزیر امور خارجه کشورمان، به نقش بلاروس در حل و فصل بحران های منطقه‌ای هم اشاره کرد و یادآور شد که «نقش‌آفرینی بلاروس در حل بحران اوکراین برای ما بسیار مهم است و امیدواریم این بحران نیز به زودی با آرامش و بدون خون‌ریزی به پایان برسد».
ادای احترام در میدان پیروزی/ تشکر از همراهی‌های بلاروس با حقوق هسته‌ای ایران
ظریف پس از این دیدار به «میدان پیروزی» مینسک رفت و با نثار تاج گل به یادمان کشته‌شدگان بلاروس در جنگ جهانی دوم، نسبت به آنان ادای احترام کرد.
وی سپس به دیدار «الکساندر لوکاشنکو» رئیس‌جمهور بلاروس رفت؛ لوکاشنکو در این دیدار تأکید کرد که «تحریم‌های اعمال شده علیه ایران را محکوم می‌کنم و آن را ناکارآمد می‌دانم» و نتیجه گرفت که «بر این اساس، توسعه همکاری‌ها میان کشورهای دوست ضروری است». وی با استقبال از سرمایه‌گذاری ایران در بلاروس تاکید کرد: بلاروس پایبند به قراردادهای فی مابین خواهد بود و در همین چارچوب، بسترهای لازم را برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کند تا سرمایه‌گذار احساس امنیت کند.
دیدار با نخست وزیر و رئیس شورای جمهوری بلاروس، برنامه‌های نوبت عصر ظریف در مینسک بود؛ «آندره کابیاکوف» نخست وزیر بلاروس نیز مانند رئیس جمهور و وزیر خارجه بلاروس بر لزوم ارتقای سطح همکاری‌های اقتصادی دو کشور در حد همکاری‌های سیاسی تأکید کرد و افزود: ظرفیت موجود و اراده جدی برای تبادل هیات‌های سیاسی و تجاری بین دو کشور وجود دارد، لذا باید برنامه‌ریزی کنیم که سطح همکاری ها و سرمایه گذاری ها در زمینه های مختلف افزایش یابد.
ظریف هم ابراز امیدواری کرد که روابط اقتصادی دو کشور در دوره نخست وزیری آندره کابیاکوف تقویت شود؛ او همچنین از حمایت‌ها و مواضع بلاروس نسبت به فناوری صلح آمیز هسته ای ایران در صحنه بین‌المللی تشکر کرد.
دفتر کار «میخائیل میاسنیکویچ» رئیس شورای جمهوری بلاروس مقصد بعدی ظریف در مینسک بود؛ وی با ابلاغ سلام و دعوت علی لاریجانی رئیس مجلس شورای اسلامی به همتای بلاروسی وی، تأکید کرد که «نقش پارلمان دو کشور ایران و بلاروس در ایجاد زمینه‌های مناسب برای توسعه مناسبات در حوزه های مختلف بسیار مهم و برجسته است».
میاسنکویچ نیز با ابراز امیدواری برای سرعت گرفتن روند همکاری‌های دو کشور اعلام کرد که «در پاسخ به سفر سال قبل آقای علی لاریجانی رئیس مجلس شورای اسلامی ایران به بلاروس، با افتخار دعوت ایشان را برای سفر به ایران می‌پذیرم».
افتتاح ساختمان جدید سفارت ایران در بلاروس؛ نماد همکاری جدید دو کشور
در آخرین ساعات حضور ظریف در بلاروس، ساختمان جدید سفارت جمهوری اسلامی ایران در مینسک، با حضور وی و وزیر امور خارجه بلاروس و سفرای کشورهای خارجی مقیم مینسک افتتاح شد؛ در این مراسم که با اندکی تأخیر، به مناسبت سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی ایران و با عنوان «روز ملی ایران» برگزار شد، ظریف در سخنان کوتاهی این سفارتخانه را نمادی از روابط بین جمهوری اسلامی ایران و جمهوری بلاروس خواند که در آینده گسترده‌تر و مفیدتر برای مردم منطقه و توسعه صلح و ثبات منطقه خواهد شد.
وزیر امور خارجه، سیاست جمهوری اسلامی ایران را روابط دوستانه و تعامل سازنده با همه کشورهای جهان توصیف کرد و گفت: جمهوری اسلامی ایران دست همکاری و رابطه سازنده و مفید را به سوی همه کشورهای جهان دراز می‌کند.
وزیر امور خارجه در نهایت، پس از میزبانی ضیافت شام با حضور سفرای خارجی و اقامه نماز، از فرودگاه مینسک عازم تهران شد و به این ترتیب، سفر منطقه‌ای وی که در شرایط حساس کشورهای جمهوری آذربایجان و بلاروس و در وضعیت فشار دیپلماتیک غربی‌ها بر دوستان منطقه‌ای ایران برگزار شده بود، پایان یافت. سفری که وی آن را مفید و سازنده ارزیابی کرد؛ حالا باید منتظر بود و نتایج این دید و بازدیدهای فعال و دیپلماسی منطقه‌ای را در تشکیل کمیسیون‌های مشترک دو کشور (تهران - باکو و تهران - مینسک) و نیز در مراودات اقتصادی و سیاسی طرفین و تاثیرات عملی آن مشاهده کرد.