حذف یارانه بگیرها جدی تر شد/آیا کارت انرژی می تواند جانشین خوبی برای یارانه نقدی باشد؟

گروه اقتصادی فردا : «دولت حذف یارانه پُردرآمد‌ها را شروع کرده است. برای بودجه سال ۹۴ نیز این سیاست گسترده‌تر انجام می‌شود اما با دقت و احتیاط چراکه مردم برای ما بسیار محترم هستند و آرامش جامعه برای ما حائز اهمیت است.» این آخرین اظهارات یارانه‌ای محمد باقر نوبخت، سخنگوی دولت یازدهم است. اظهارتی که نشان می‌دهد هر چند دولتی‌ها به دلیل نزدیک شدن انتخابات مجلس، تمایلی به حذف یارانه پردرامد‌ها ندارند اما در هر حال به دلیل کسری بودجه و فشارهای مجلس مجبور به اقدام در خصوص حذف یارانه بگیرهای پردرآمد هستند. با این حال اما بحث و جدل‌ها درخصوص چگونگی تخصیص یارانه به بخش تولید و نحوه پرداخت یارانه نقدی ادامه دارد. کارت اعتباری انرژی به جای یارانه نقدی؟ در این میان، به نظر می‌رسد یکی از برنامه‌های جدی دولت حذف پرداخت نقدی یارانه و جایگزین کردن آن با شیوه‌های بهتر و کارآمد‌تر است. یکی از این شیوه‌ها ارائه «کارت اعتباری انرژی» است. طرحی که آن را شرکت ملی نفت ایران در ابتدای سال جاری ارائه کرد اما پس از رونمایی از آن در هیاهوی خبر‌ها گم شد. اوایل اردیبهشت ماه امسال بود که خبر رسید همزمان با اجرای فاز دوم قانون هدفمندی یارانه‌ها، شرکت ملی نفت طرح جدیدی را کلید زده است که به موجب آن قرار است یارانه نقدی بخش تولید و مردم را حذف کنند و یارانه پرداختی معمول در قالب کارت‌ اعتباری انرژی شارژ و ماهانه صرف پرداخت قبض حامل‌های انرژی شود. در واقع در طرح کارت اعتباری انرژی که شرکت ملی نفت ایران ارایه کرده بود، اینگونه عمل می‌شد که در گام اول به تولید و در گام بعدی به هر خانوار ایرانی یک کارت اعتباری انرژی ارایه شود و افراد بتوانند از طریق این کارت هزینه‌های قبض‌های آب، برق و گاز و هزینه بنزین و گازوییل و گاز مایع مصرفی ماهانه خود را بپردازند. در این روش قرار بر این بود که سهمیه هر ایرانی از حامل‌های انرژی (مطابق با قیمت‌های آزاد انرژی) به‌صورت ریالی محاسبه شده و در دوره‌های تعیین شده (ماهانه، فصلی یا سالانه) مانند یارانه فعلی به کارت انرژی سرپرست خانوار واریز ‌شود. با این تفاوت که موجودی این کارت به‌صورت نقدی قابل برداشت نیست و سرپرست خانوار فقط برای پرداخت هزینه‌های انرژی به‌صورت قبض یا دیسینسر جایگاه سوختگیری می‌تواند از آن استفاده کند. همچنین بر اساس گزارش‌ها، این کارت‌ها قرار بود بر اساس الگوی مصرف خانوار‌ها شارژ شوند و چنانچه خانواده‌ای مازاد بر الگوی تعیین‌شده مصرف کند، باید مازاد هزینه‌ها را به‌صورت نقدی و با قیمت آزاد بپردازد. البته این طرح پیش از این نیز در دولت دهم و در سال ۸۸ توسط مرکز پژوهش‌های مجلس به دولت پیشنهاد داده شده بود؛ طرحی که عنوان می‌کرد دولت می‌تواند به‌جای پرداخت یارانه نقدی به مردم، کارت‌های اعتباری را در اختیار افراد قرار دهد تا هزینه‌ حامل‌های انرژی را با کمک آن بپردازند و اگر در مصرف انرژی صرفه‌جویی کردند و توانستند مبلغی از اعتبار شارژشده را پس‌انداز کنند، این اعتبار هر سه‌ماه یک‌بار در قالب پول نقد قابل برداشت است. بعد از اعلام این خبر اما، مدیرعامل شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت هم آن را به‌طور رسمی تایید کردتا نشان ‌دهد این شرکت آمادگی دارد تا شش‌ماه آینده یارانه‌های نقدی را به یارانه غیرنقدی تبدیل کند و آن را در قالب کارت اعتباری انرژی با عنوان «سهمیا» توزیع کند اما این اتفاق هنوز رخ نداده است. با این حال، این روز‌ها با جدی شدن زمزمه‌های حذف یارانه بگیران پر درامد، از تیم اقتصادی دولت زمزمه‌هایی به گوش می‌رسد مبنی بر اینکه این طرح فراموش نشده است و طی چند ماه گذشته با کار‌شناسی و مطالعه نقاط ضعف و قوت آن شناسایی شده است. در همین رابطه یک منبع آگاه در معاونت برنامه‌ریزی رئیس‌جمهوری به رسانه‌ها گفته: دولت به دنبال اجرای درست قانون هدفمندی است و اصلاح ساختار‌ها و شیوه‌های نادرست گذشته کاری زمان‌بر است. به گفته وی، گزینه‌های مختلفی برای جایگزینی با یارانه نقدی در دست بررسی است که هنوز هیچ‌کدام از آن‌ها نهایی نشده است. وی هدف دولت از این مهم را بهبود معیشت خانوار‌ها و تاثیرگذارترکردن یارانه نقدی در اقتصاد خانواده دانسته و افزوده: مسلما اگر تیم کار‌شناسی به این نتیجه برسد که پرداخت نقدی می‌تواند تاثیر بیشتری در اقتصاد مردم داشته باشد همین روند تداوم خواهد داشت اما با توجه به بررسی‌های صورت گرفته جایگزین کردن یارانه نقدی با دیگر طرح‌های حمایتی می‌تواند آثار مثبت به‌مراتب بیشتری بر اقتصاد خانواده بگذارد. کارت اعتباری انرژی به جای یارانه نقدی آری یا خیر؟ در این میان انتقاد‌ها و استقبال‌ها از این طرح زیاد است. موافقین این طرح از سر و سامان یافتن یارانه نقدی و کاهش نقدینگی در کشور خبر می‌دهند که از رکود و تورم جلوگیری می‌کند و مخالفان این طرح از مردمی می‌گویند که در این فشارهای اقتصادی امروز، به یارانه نقدی دلبسته‌اند. از سوی دیگر، ا نتقاد اصلی دیگر که به این طرح وارد است نبود منابع اطلاعاتی برای شناسایی درآمد خانوار‌ها است و نکته‌ای که در این خصوص مطرح می‌شود نحوه تخصیص یارانه و پرداخت آن به مردم است. آنچه مسلم است، الگوی مصرف در نقاط مختلف متفاوت است و این الگو از خانواری به خانوار دیگر هم فرق دارد و این بدان معنا است که میزان مصرف انرژی یک خانوار دارای اتومبیل شخصی با یک خانوار فاقد اتومبیل یا یک خانوار شهری با روستایی متفاوت است. بر این اساس باید دید در صورت حذف یارانه نقدی، دولت به چه نحوی قرار است این یارانه را واریز کند. از طرفی برای نمونه شاید مصرف انرژی ماهانه یک خانوار روستایی پنج‌نفره معادل یارانه نقدی ۲۲۷هزارتومانی ماهانه کنونیشان نباشد. پس دولت قرار است چگونه باقیمانده این یارانه را بپردازد؟ از سوی دیگر، طراحان این طرح، در خصوص هدف اصلی این طرح معتقدند: «این طرح، هدف اصلی، اجرای قانون هدفمندکردن یارانه‌ها بدون ایجاد تغییری در قانون، عدم تزریق نقدینگی در جامعه و زمینه‌سازی برای اجرای قانون اصلاح الگوی مصرف عنوان شده است. مطابق قانون هدفمندی یارانه‌ها، باید ۵۰درصد از منابع ناشی از آزادسازی قیمت کالاهای مشمول یارانه درجهت رفاه مردم هزینه شود اما با توجه به روند سال‌های گذشته، به‌دلیل حجم نقدینگی تزریق‌شده مشکلاتی پدید آمده است که ازجمله آن، مشکل تامین منابع (حدود سه‌هزارمیلیاردتومان در ماه) برای دولت، تزریق نقدینگی، افزایش تورم و تحمیل فشار مضاعف اقتصادی به جامعه، عدم اجرای مابقی مواد قانون هدفمندی (ماده ۸ و ۱۱) به‌دلیل سهم بالای پرداخت نقدی به مردم، عدم اجرای کامل بند ۷ قانون درخصوص ارتقای تامین‌اجتماعی، گسترش بیمه خدمات درمانی، توانمندسازی اجتماعی و اشتغال، مقاوم‌سازی مسکن به‌دلیل سهم بالای پرداخت نقدی به مردم و تبدیل سرمایه کلان ملی مولد به مبالغ ناچیز و غیرمولد که بیشتر صرف کالاهای وارداتی شده است.» در هر حال این طرح نیز مانند سایر طرح‌های اقتصادی مزایا و نقایصی دارد و در ‌‌نهایت باید منتظر ماند و دید، بالاخره تکلیف یارانه نقدی، حذف آن و تخصیص آنچه خواهد بود.