سلفی‌ها از اردن تا آلمان؛جماعتی که همه جا هستند!/ وقتی اجتهاد تعطیل است/ سلفی‌گری چگونه آغاز شد؟ +تصاویر

گروه سیاسی «فردا»: روزانه اخبار جدیدی از جنایات تروریست ها و تندروها شنیده می شود. در این بین یکی از جریان‌هایی که در سال‌های اخیر نقش بسزایی در سیاست‌های منطقه‌ای ایفا کرده و هر روز بر دامنه گسترش نفوذ آن در منطقه افزوده می‌شود، جریان " سَلَفی " است. سَلَفی به گروهی از تندروها گفته می‌شود که تمسک به دین اسلام جسته و خود را پیرو سلف صالح می‌ دانند و در عمل، رفتار و اعتقادات خود از پیامبر اسلام (ص)، صحابه و تابعین تبعیت می‌ کنند. آنها معتقدند دیدگاه‌ های امروز اسلام باید به همان نحوی بیان شود که صحابه و تابعین بیان می‌ کردند، یعنی تنها مرجع متن قرآن و سنت پیامبر باشد و علمای دینی حق اظهارنظر و بیان ادله‌‌ای متفاوت که متناسب با شرایط زمانه باشد را ندارند. روش فکری سلفی ها چیست؟ مسئله مهم، آگاهى از روش فکرى سلفی ‌هاست، آنها به طور عام از دو روش فکری بهره‌ می‌جویند که به هم نزدیک است: گروهى فقط کتاب و سنت را حجت دانسته و از داورى‌هاى عقل کمک نمى‌گیرند. گروهى دیگر مى‌گویند قرآن و سنت وقتى براى ما حجت است که با فهم "سلف" همراه باشد، زیرا ما آیین خود را از آنها گرفته‌ایم. سلفی‌ گری دارای ابعاد مذهبی، فرهنگی، اجتماعی و سیاسی است و تاثیری بنیادین بر متفکران مسلمان در گوشه و کنار جهان اسلام گذاشته است. ایدئولوژی جهادگرایی سلفی الهام‌ بخش بسیاری از گروه‌ های مسلح مانند القاعده در آغاز قرن ۲۱ بوده است. تخمین زده شده‌ است که سلفی‌ های جهادی کمتر از یک درصد کل جمعیت مسلمانان را تشکیل می‌ دهند. سلفی‌ گری ارتباط نزدیکی با وهابیت و خاندان آل سعود دارد. بیشتر سلفی‌ ها در عربستان سعودی (۲۲.۹٪ جمعیت کشور)، قطر (۴۶.۸۷٪ جمعیت کشور)، و امارات متحده (۴۴.۸٪ جمعیت کشور) زندگی می‌ کنند. بسیاری از منابع، مانند سازمان اطلاعات داخلی آلمان، سلفی‌ گری را سریع‌ ترین جنبش اسلامی از نظر گسترش می‌ دانند. چهره های تاثیر گذار بر جریان سلفی گری در تاریخ سلفیه تعدادی از شخصیت ‌ها وجود دارند که تاثیر به سزایی بر روند این نحله و جنبش انحرافی داشته ‌اند. مهم‌ ترین آنها احمد ابن حنبل است که سلفی‌ ها نظرات خود را به وی منتسب می‌کنند. عقاید حنبل تا صد الی صد و پنجاه سال ملاک عمل سلفی‌ ها بود که در آن زمان چندان جریان نیرومندی نبودند. فرقه سلفی تا قرن دوازدهم و ظهور محمد بن عبدالوهاب نجدی در انزوای کامل بسر برد. یکی از افرادی که در تلاش بود تا سلفی‌ گری را احیا کند احمد بن تیمیه بود که حتی از حنبل نیز افراطی‌ تر بود اما با مرگ او و تا پیش از پیدایش محمد بن عبدالوهاب نجدی عملاً سلفی‌ گری از اذهان پاک شده بود. عبدالوهاب نیز مانند دیگر سلفیان معتقد بود که باید اسلام به‌‌ همان صورتی که در دوران پیامبر اسلام رواج داشته است اجرا گردد و با هر گونه تفکر و تعقل و تفسیر مخالف بود. وی در این راه معتقد بود که تنها راه برای مسلمانان پیروی از سلف صالح است و خود او احمد ابن حنبل را سلف صالح می‌ دانست، لذا مکتب او را پی گرفت. تلاش‌های عبدالوهاب نجدی باعث شکل‌گیری حکومت وهابی عربستان سعودی شد که تا کنون نیز بر عربستان حکمرانی می‌کنند. جنبش عبدالوهاب پس از چندی برای حکومت عثمانی خطر ساز شد و آن‌ها به همین دلیل سعی کردند تا او را از بین ببرند. محمدعلی پاشا، خدیو مصر، از جانب سلطان عثمانی ماموریت پیدا کرد تا وهابیون را قلع و قمع کند اما علیرغم این سرکوبی پیروان عبدالوهاب پس از چندی بر نجد و حجاز تسلط پیدا کردند و دولت سعودی را تشکیل دادند. در واقع در طول حیات این فرقه دو کشور بوده‌اند که خاستگاه و پایگاه سلفیون بوده‌ اند. یکی از این کشور‌ها عربستان سعودی است که همان‌ گونه که گفتیم از‌‌ همان ابتدا امرای نجد جزو پیروان عبدالوهاب درآمدند و بعد‌ها دولت سعودی را تشکیل دادند و دولت بعدی مصر است. یکی دیگر از چهره‌های تأثیر گذار بر جریان سلفی‌گری محمد رشید رضا بود که در مصر فعالیت می‌کرد. وی تحت تأثیر اندیشه‌ های سید جمال‌الدین اسدآبادی و محمد عبده بود. سلفی گری در چچن چچن منطقه ‌ای در جنوب روسیه است که اکثر ساکنان آن را مسلمانان تشکیل می‌ دهند. این منطقه در سال ۱۹۹۱ میلادی یعنی اندکی پیش از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی اعلام استقلال کرد. مسکو دو جنگ علیه این منطقه انجام داد که اولین مورد در سال ۱۹۹۴ میلادی شروع شد و تا سال ۱۹۹۶ میلادی ادامه داشت. دومین مورد نیز مربوط به سال ۱۹۹۹ میلادی بود. این دو جنگ با هدف سیطره مجدد بر این منطقه انجام می‌گرفت که این موضوع باعث کشته شدن قریب به یک صد هزار شهروند غیر نظامی گردید و بر اساس آمارهای منتشر شده از سوی منابع روسی در این دو جنگ همچنین ده هزار سرباز روسی نیز کشته شدند. یکی از آن ایرادهایی که بر مبارزات در چچن گرفته می‌ شود، این است که مبارزان چچنی در عملیات‌های خود هیچ تفاوتی را میان نظامیان و غیر نظامیان قائل نمی شوند. رهبران این جنبش اسلام گرا بر کشتار شهروندان و غیر نظامیان روس تاکید می‌ کنند. جنبش «امارت اسلامی قفقاز» می‌کوشد تا تمامی گروه‌های شورشی فعال در جمهوری‌های قفقاز روسیه مانند چچن، انگوش، داغستان، اوستیای شمالی و ... را در زیر پرچم خود قرار دهد. وقتی عمروف خود را به عنوان رهبر «امارت اسلامی قفقاز» از جمله چچن ـ که همچون دیگر جمهوری‌های موجود در قفقاز روسیه به عنوان یک ایالت تلقی می‌شد ـ اعلام کرد، نابسامانی‌های امنیتی به تدریج وارد دو جمهوری اینگوش و داغستان گردید که در همسایگی چچن قرار داشتند و اکثر ساکنان آن را مسلمانان تشکیل می‌دادند. شایان ذکر است که جنبش «امارت اسلامی قفقاز» که یک جنبش شورشی به شمار می‌آید، به عنوان یک جنبش متحد تلقی نمی‌گردد؛ زیرا بخشی از شورشیان چچنی در سال ۲۰۱۰ میلادی و به دنبال شایعات و اخبار ضد و نقیضی که درباره استعفای عمروف وجود داشت، از وی جدا شدند و مسلم و حسین گاکایف یک سازمان جداگانه اسلامگرا تشکیل دادند. افزایش چشمگیر شمار سلفی ‌ها در آلمان روزنامه "تاگس اشپیگل" می نویسد : محافل امنیتی در آلمان از افزایش چشمگیر شمار سلفی‌ ها در آلمان خبر دادند. بر اساس اطلاعات "تاگس اشپیگل" شمار سلفی‌ها در آلمان در سال گذشته شدیدا افزایش داشته است. محافل امنیتی از افزایش شمار سلفی ها در آلمان به حدود 7 هزار نفر خبر داده اند که 1500 نفر بیشتر از سال 2013 است و یک صعود 27 درصدی را نشان می دهد. به این ترتیب روند رشد سلفی ها در جامعه آلمان همچنان ادامه دارد. اداره آمار نهاد فدرال حفاظت از قانون اساسی آلمان برای سال 2012 از حضور 4500 سلفی در آلمان خبر داده بود و این در حالی است که در سال 2011 تعداد این گروه در آلمان 3800 نفر بود. کارشناسان امنیتی در آلمان با نگرانی زیادی به روند رشد سلفی گری در این کشور می نگرند. به اعتقاد آن ها طیف سلفی گری در آلمان بسیار خطرناک است چرا که اکثر مظنونین ترور به این گروه تعلق دارند. کارشناسان تاکید می کنند که البته همه سلفی ها شبه نظامی نیستند اما جهادی هایی که برای شرکت در درگیری ها به سوریه سفر می کنند تقریبا همگی به گروه سلفی ها تعلق دارند و این مسئله همچنین برای مظنونین تروری که در آلمان فعالیت می کنند نیز اعتبار دارد. سلفی‌گری در لبنان شهر شمالی طرابلس، اولین شهری بود که تفکر سلفی در لبنان را در خود دید. از همین شهر بود که تفکر سلفی به دیگر مناطق کشور گسترش یافت. باید طرابلس را به حق، اولین پایگاه سلفی‌گری در لبنان خواند. در این شهر حدود بیست گروه سلفی حضور دارند. ولی دقیقا چرا طرابلس خاستگاه جنبش سلفی‌گری و پایگاه آن شد؟ درست مثل آنکه پیش از این هم خاستگاه «جماعت اسلامی» و «حزب التحریر» و «جنبش توحید» و دیگر جنبش‌های اسلامی هم شده بود. باید گفت که جنبش سلفی در لبنان توسط شیخ سالم الشهال تأسیس شد که «سلفی‌گری ‌اش را از طریق دانشگاه یا موسسهی خاصی نگرفته بود» بلکه با سلفی‌گری «از طریق مجله‌ی المنار که توسط محمد رشید رضا منتشر می ‌شد و سپس از طریق مطالعه کتب شیخ ناصر الدین الآلبانی و مرحوم ابن عثیمین و مرحوم ابن باز (از علمای بزرگ عربستان) و سفرهای متعددش به عربستان» آشنا شده بود. شیخ سالم الشهال هر سه فرزندش (داعای الاسلام الشهال، راضی الشهال و ابوبکر الشهال) را برای یادگیری علوم شرعی به دانشگاه اسلامی مدینه‌ی منوره فرستاد و هر سه آنها از آن دانشگاه فارغ التحصیل شدند. با بالا رفتن سن شیخ سالم الشهال و کناره‌گیری‌اش از فعالیت‌ها، زمام امور جنبش سلفی به فرزندش داعی الاسلام الشهال رسید که می‌توان او را نمایانگر دوره‌ی دوم فعالیت‌های سلفی خواند. همو بود که برای اولین بار بین فعالیت‌های دعوت‌گرایانه و کارهای سیاسی را با یکدیگر جمع کرد. او در دهه‌ی هفتاد میلادی [دهه‌ی پنجاه شمسی] «هسته‌های ارتش اسلامی» را تأسیس کرد. این شاخه‌ی نظامی پس از آغاز جنگ داخلی لبنان در سال ۱۹۷۵ و پخش شدن سلاح و حمایت گروه‌های فلسطینی از تشکیلات نظامی مختلف در طرابلس و درگرفتن جنگ‌های گاه آشکار و گاه مخفی بین اهل سنت طرابلس و علوی‌های جبل محسن (که تحت حمایت ارتش سوریه بودند) تأسیس می‌شد. آخرین خبر از جریان سلفی در اردن منابع امنیتی اردن تاکید کرده اند که مقامات این کشور اقدامات مهمی را علیه اعضای جریان‌ های سلفی و به ویژه حامیان گروه داعش و گروه جبهه النصرة اتخاذ کرده و نیروهای امنیتی تعداد زیادی از این افراد را بازداشت کرده‌اند . به گزارش منابع مذکور، این بازداشت‌ها به خاطر تلاش‌های مقامات اردن برای تحت پیگرد قرار دادن اعضا و حامیان گروه‌های تروریستی و محاکمه آن‌ها در دادگاه و ممانعت به عمل آوردن از افتادن اردنی‌ها در دام گروه‌های تکفیری و تروریست است. تعداد دقیق بازداشت شدگان مشخص نشده است اما موسی العبد اللات وکیل مدافع جریان سلفی در اردن اعلام کرد که بیش از 46 تن از سلفی‌ها به اتهام تایید اقدامات داعش ظرف دو روز گذشته بازداشت شده‌اند. پارلمان اردن در این خصوص پیشتر دست به اصلاحاتی در قانون مبارزه با تروریسم زد و پیوستن یا تلاش برای پیوستن به گروه‌های مسلح یا تروریست یا سربازگیری و آموزش دادن افراد برای پیوستن به گروه تروریستی در داخل یا خارج اردن را فعالیت‌هایی تروریستی دانست و آن را ممنوع کرد. براساس آمار منتشر شده، میزان موافقان اقدامات داعش و جبهه النصره در اردن به 7000 تن می‌رسد. پیشتر حسین المجالی، وزیر کشور اردن خواهان اتخاذ اقدامات مهم و افزایش تلاش‌ها برای مبارزه با افکار تکفیری شده بود. وی گفته بود که اردن نیروهای نظامی و امنیتی اضافی را در مرز با عراق مستقر کرده است.