آثار فروش ارزان نفت

سرویس اقتصادی «فردا» - از زمانی که بهای نفت در بازارهای جهانی رو به کاهش گذاشته و به حدود نصف بهای آن در حدود سه سال گذشته رسیده است بحث های مختلفی در خصوص علل و دلایل این مسئله مطرح شده است . عربستان که در مظان اتهام کاهش عمدی بهای نفت برای اعمال فشار بر حامیان دولت سوریه یعنی ایران و روسیه قرار دارد علت کاهش بهای نفت را کاملا اقتصادی و ناشی از افزایش عرضه از یکسو و کاهش تقاضا از دیگر سو می داند اما دیدگاه غالب کاهش بهای نفت را "سیاسی" و ناشی تلاش عمدی عربستان می داند. هر چند دلایل و شاخص های زیادی امکان صحت این دیدگاه را تائید می کند اما برخی عوامل و شاخص های دیگر نیز وجود دارد که در این زمینه تردید ایجاد می کند. از جمله این شاخص ها می توان به آثار و تبعات منفی کاهش بهای نفت بر خود عربستان و دیگر کشورهای عربی حاشیه جنوبی خلیج فارس اشاره کرد که نگرانی ها و حتی انتقادهایی را در این کشورها پدید آورده است . حال سوال این است که اگر کاهش برنامه ریزی شده بهای نفت را احتمال جدی بدانیم در اینصورت آثار و تبعات زودهنگام آن در خود کشورهای عربی که در پروژه کاهش بهای نفت نقش داشتند چگونه قابل توجیه خواهد بود ؟ نمایی از اثرات زودهنگام ارزان فروشی نفت عربستان درکشورهای عربی در حالیکه هنوز چند ماه از کاهش بهای نفت در بازارهای بین المللی نمی گذرد از هم اکنون آثار مخرب آن در اوضاع اقتصادی کشورهای عربی حوزه خلیج فارس از جمله عربستان آشکار شده و یکی از عوامل مهم آن اقتصاد تک محصولی این کشورها و وابستگی بیش از 90 درصدی اقتصاد آنها به در آمدهای نفتی است . در این راستا بانک مرکزی انگلیس در گزارشی اعلام کرده است که کاهش قیمت نفت می تواند باعث بحرانهای مختلف در جهان شود. در گزارش این بانک آمده است:" ...کارشناسان معتقدند وضعی که کشورهای عرب تولید کننده نفت به سبب کاهش قیمت نفت در آن به سر می برند، بحرانی گذرا محسوب نمی شود بلکه بحرانی طولانی مدت خواهد بود که آثار منفی اقتصادی و توسعه ای خواهد داشت و هیچ کشور عرب تولید کننده نفتی در منطقه، از آن در امان نخواهد بود". این در حالی است که ارزش سهام در بازار بورس کشورهای عرب خلیج فارس تحت تاثیر کاهش بهای نفت به شدت کاهش یافته و سهامداران دهها میلیارد دلار زیان دیده اند. در این راستا طبق گزارش شبکه اسکای نیوز عربی، بورس عربستان که بزرگترین بازار بورس رکشورهای عربی به شمار می رود درحالی که در 22 ژوئیه سال 2014 بزرگترین افزایش قیمت را در6 سال گذشته تجربه کرد،پس از سقوط قیمت نفت همه دستاوردهایش را از دست داد بطوریکه میانگین عملکرد آن درکل سال 2014 زیر یک درصد بود. بازار بورس دبی نیز که درنیمه سال 2014 شاهد افزایش 50درصدی ارزشش بود،پس از کاهش شدید قیمت نفت دچار بحران شد بطوریکه میانگین عملکرد حدود 12 درصد درکل این سال را داشت. بورس ابوظبی نیز همین روند را طی کرد و درحالی که افزایش20 درصدی را درنیمه اول سال 2014 تجربه کرد،درماه پایانی این سال دچار زیان سنگین شد و میانگین عملکردش درکل این سال حدود 6 درصد بود. بازار بورس کویت نیز شاهد کاهش سرمایه گذاری و معاملات درماههای پایانی سال 2014بود که بخشی از آن به وجود مشکلات دراداره این بورس مربوط می شد و بخشی دیگر ناشی از کاهش شدید قیمت نفت بود.بطور کلی بازار بورس کویت درسال 2014 میانگین منفی شصت وهشت دهم درصد زیان را تجربه کرد. دراین میان بازار بورس مسقط(عمان) بیشترین زیان را در سال 2014 متحمل شد که بیش از هفت درصد درکل این سال بود. با کاهش ارزش سهام در بازارهای بورس، کشورهای عربی هم اینک خود را برای موج دوم بحران یعنی کاهش تولید کالا، کاهش سرمایه گذاری در بخش مسکن و کاهش درآمد گردشگری آماده می کنند که به معنای افزایش بیکاری و بالا رفتن تورم است. از دیگر شاخص های که آثار منفی کاهش بهای نفت را بر اقتصادی کشورهای عربی حوزه خلیج فارش نشان می دهد کسری بودجه این کشورهاست .در بودجه سال 2015 عربستان، میزان هزینه ها حدود 229 میلیارد دلار پیش بینی شده است که رقمی بی سابقه است و نسبت به سال 2014 میلادی شش دهم درصد افزایش نشان می دهد. میزان درآمدها نیز در سال 2015 با کاهشی زیاد حدود 190 میلیارد دلار پیش بینی شده است که باعث می شود این کشورکسری بودجه بیش از 38 میلیارد دلاری داشته باشد. طبعا عربستان برای تامین کسری بودجه خود مجبور به استفاده از ذخایر ارزی خود است و اگرچه ذخایر آن 750 میلیارد دلار بر آورد می شود که در مقایسه با میزان کسری بودجه آن رقم بالای محسوب می شود اما به هرحال انتقاداتی را از سوی شاهزاده های سعودی برانگیخته است . در این راستا ولید بن طلال در نامه سرگشاده به وزیر دارایی عربستان با انتقاد از رویکرد دولت عربستان در استفاده از ذخایر ارزی این کشور نوشت :"در صورتی که دولت سال گذشته هزینه ها را در محدوده پیش بینی شده حفظ می کرد مازاد بودجه کشور دست کم به 50 میلیارد دلار می رسید.اما به علت شکست در کنترل هزینه ها در مجموع 53 میلیارد دلار از ذخایر ارزی دلار دو سال هزینه خواهد شد." وی همچنین از شیوه سرماه گذاری ذخایر عربستان انتقاد کرد و تشکیل صندوقی مستقل را برای تصمیم گیری در این زمینه خواستار شد. در صورتی که بهای نفت به کمتر از 50 دلار در هر بشکه برسد عربستان نیمی از درآمدهای نفتی را از دست خواهد داد. بر این اساس برخی بر این عقیده اند که عربستان سعودی با تکروی در بازار نفت و کاهش دادن قیمت آن به خودکشی نزدیک می شود. نکته قابل توجه دیگر در این زمینه این است که در سال های گذشته، مقامات عربستان قیمت نفت را در بودجه در سطحی بسیار پایین تر از قیمت موجود در بازارتعیین می کردند . چنانکه در بودجه سال 2014 قیمت نفت زیر 70دلار حساب شده بود قیمت نفت برنت حدود 111 دلار بود. شرکت سرمایه گذاری جدوا عربستان اعلام کرد بودجه سال 2015 مبتنی بر قیمت متوسط 56 دلار برای هر بشکه از نفت صادراتی این کشور و میزان تولید نفت نیز روزانه نه میلیون و ششصد هزار بشکه است. در همین حال علی العمیر وزیر نفت کویت از لزوم بازبینی در بودجه سال آینده این کشور خبر داد و گفت :" ما بودجه سال 2014 را روی 75دلار برای هر بشکه بسته بودیم و با این حال 6ماه نخست، قیمتها خیلی بیشتر بود اما هم اکنون قیمت نفت کمتر است و امیدواریم اگر قیمت نفت در حد کنونی باقی بماند، در سال آینده کسری بودجه زیادی نداشته باشیم و با این حال باید بودجه را بازبینی کنیم و بودجه را در برخی موارد کاهش دهیم هر چند این کسری درمورد طرحهای استراتژیک و سرمایه ای نیست". وی همچنین از تلاش این کشور برای ایجاد منابع در آمدی جدید توام با اتخاذ سیاست ریاضتی خبر داد و گفت : پارلمان کویت در حال بررسی درآمدهای جدید است تا آثار منفی کاهش قیمت کم شود از جمله برداشتن یارانه گازوئیل و سوخت هواپیماها و تلاش می کنیم حذف این یارانه ها فشاری به مردم وارد نکند. دیگر کشورهای عرب خلیج فارس مجبور شده اند بخشی از یارانه های سوخت را برای جبران کاهش قیمت نفت و افزایش تورم به سه و یک دهم درصد، در سال آینده حذف کنند. این میزان تورم را صندوق بین المللی پول پیش بینی کرده است.بر همین اساس است که «سهیل المزروعی» وزیر انرژی امارات عربی متحده در دهمین نشست «کنفرانس انرژی کشورهای عربی» گفت :"کاهش شدید بهای نفت بر اوضاع اقتصادی کشورهای عرب تولید کننده نفت تاثیر منفی گذاشته است. " سیاست نفتی عربستان صرفا از طریق مشورت وزیر نفت با پادشاه و گروه اندکی از شاهزادگان ارشد تعیین می‌شود. نتیجه گیری همچنانکه گفته شد آثار و تبعات کاهش بهای نفت (که از اقدام یکجانبه عربستان در ارزان فروشی نفت آغاز شد )اکنون به طرق مختلف دامنگیر این کشور و دیگر اعضای کشورهای عربی صادرکننده نفت شده است اما این مسئله نمی توان از نقش عربستان در کاهش بهای نفت بکاهد. زیرا خود اظهارات علی النعیمی وزیر نفت عربستان سعودی مبنی بر اینکه "همه در آینده شاهد آن خواهند بود که سیاست نفتی عربستان بهترین نتایج را به همراه خواهد داشت"این نکته را تائید می کند که عربستان به عمد به کاهش بهای نفت دست زده است . البته منظور وی از این اظهارات این است که کاهش بهای نفت رقیب جدید نفت این کشور یعنی نفت پرهزینه شیل را از بازار خارج خواهد کرد . البته در این میان این باور نیز وجود دارد که عربستان نه با هدف حذف رقیب جدید نفت شیل بلکه با انگیزه سیاسی به این اقدام دست زده است . در این خصوص ویلیام سفیر ستون‌نویس روزنامه نیویورک تایمز در مقاله‌ای به بیان دیدگاه زکی یمانی، وزیر نفت وقت عربستان پرداخت و از قول وی نوشت: "راهبرد من تداوم تولید نفت تا زمانی است که ایران ورشکست شود. دستور خانواده‌سلطنتی دیگر از این واضح‌تر نمی‌شود: با هر هزینه‌ای ایران را بشکنید. چه عربستان باقی بماند و چه نماند، مایل هستیم کاهش قیمت نفت را تحمل کنیم زیرا می‌دانیم به ماشین ایران گرسنگی می‌دهیم." هرچند امکان دارد این مطالب با هدف دامن زدن به اختلافات میان ایران و عربستان صورت گرفته باشد اما باز افراد معتبر دیگری نیز وجود دارند که کاهش بهای نفت را غیر متعارف و فراتر از سازوکار بازار می دانند .چنانکه عبدالله سالم البدری دبیر کل اوپک در اظهاراتی گفت:" قیمت کنونی نفت در بازار جهانی با میزان عرضه و تقاضا ارتباط چندانی ندارد در حال حاضر عرضه نفت اندکی بیش از تقاضاست اما قیمت نفت تا حدود 50 درصد کاهش یافته است... ممکن نیست این میزان افزایش عرضه بتواند تا این حد سبب کاهش قیمت نفت شود." منبع: تسنیم