خورد و‌ خوراک در فصل خزان

جام جم: تقریبا از نیمه دوم سال که فصل سرما آغاز و طبیعت دستخوش تغییراتی می‌شود به همان میزان هم تغییراتی در مزاج جسمی، روحی و خلقی افراد پدیدار می‌شود که به گفته پژوهشگران و متخصصان طب سنتی اگر بتوانیم بر اساس مزاج فصول در مزاج و برنامه غذایی خود تغییرات مطلوبی ایجاد کنیم، می‌توانیم با ویژگی‌ها و خصوصیات فصل سرما سازگار شویم و از این فصل نهایت لذت را ببریم. دکتر محمدعلی زارعیان، پزشک و دبیر انجمن تحقیقات طب سنتی ایران در این خصوص می‌گوید: از جمله مواردی که باید به آن توجه داشت مزاج فصل‌هاست که همچون مزاج افراد به چند دسته تقسیم می‌شود. مثلا مزاج بهار گرم و تر، تابستان گرم و خشک، پاییز سرد و خشک و مزاج زمستان سرد و تر است و با توجه به این‌که در فصل پاییز قرار داریم و مزاج این فصل سرد و خشک است، افراد باید برای تعدیل آن از مزاج مخالف این فصل یعنی از مواد غذایی رطوبت‌افزا با طبع گرم و فعالیت‌های بدنی نرم برای تولید انرژی و گرما بهره گیرند. به گفته این متخصص، فصل پاییز برای اغلب افراد با مزاج سرد و خشک یعنی افرادی که لاغر و کمی تیره رنگ هستند و پوستی زبر، خشک، سرد و موهایی وز دارند و سخت خواب و کمی منفی‌گرا و شکاک هستند، آزاردهنده بوده و می‌تواند باعث بروز مشکلات و بیماری‌هایی شود. دلیل ابتلا به بیماری‌های سرد چیست؟ دکتر زارعیان با اشاره به این‌که در فصل پاییز دو دسته از بیماری‌ها شیوع می‌یابد، می‌گوید: یکی بیماری‌های عفونی که عمدتا تنفسی است مثل سرماخوردگی و دیگری بیماری‌های ناشی از سوءمزاج سرد مثل مشکلات پوستی، ناراحتی‌های عصبی، استرس، افسردگی و دردهای مفصلی است و با توجه به این‌که اغلب بیماران ایرانی سوءمزاج گرم کبدی و انسدادهای ریز کبدی دارند و به تبع گرگرفتگی و تمایل به هوای خنک افزایش می‌یابد معمولا لباس مناسب در ابتدای روز پوشیده نمی‌شود و طبعا سردی صبحگاه و شامگاه پاییز بر بدن غلبه کرده و موجب بروز بیماری‌های مختلف می‌شود. از سوی دیگر به دلیل سردی هوا طول عمر میکروب‌ها افزایش می‌یابد و تماس افراد با اجسام و هوای آلوده باعث ابتلا به سرماخوردگی و عفونت‌های تنفسی می‌شود. معمولا افراد سالمند و کودکان به دلیل ناتوانی در گرم‌کردن بدن نسبت به جوانان که به دلیل دارا بودن حرارت غریزی با سردی مقابله می‌کنند، بیشتر دچار بیماری‌های فصل سرد می‌شوند که توصیه اکید مصرف غذاها و نوشیدنی‌های گرم‌کننده بدن و 20 دقیقه نرمش روزانه برای به گردش درآمدن خون و به تبع افزایش قدرت بدن است. این را هم بدانید پشت میزنشینی یکی از عوامل رخوت و غلبه سردی بر بدن به شمار می‌رود. به توصیه این پزشک متخصص، چون در فصول پاییز و زمستان به علت کاهش نور خورشید افسردگی فصلی، غم، استرس و اضطراب اتفاق می‌افتد، اسکان در منزل تاریک و کم نور آپارتمانی یا زیرزمین بدون چشم‌انداز، استفاده از رنگ‌های تیره و یکدست و بدون تنوع، تماشای فیلم‌های ترسناک یا حزن‌آور، گوش دادن به موسیقی‌های حزن‌آور و استعمال عطرهای خیلی سرد از عوامل تشدیدکننده بیماری‌های سرد است که در صورت مداومت، نیروی دفاعی بدن را تضعیف می‌کند و باید سعی بر آن باشد که در فصول سرد سال اسباب شادی و سرور و روابط عاطفی گرم خانوادگی بیشتر از فصول دیگر مهیا شود. همچنین تا حد امکان از اقدامات و موقعیت‌هایی چون قرارگیری طولانی‌مدت در مکان‌های سرد یا کوهستانی و بادگیرها بخصوص در اوایل و اواخر روز، کم تحرکی، لباس ناکافی و تابستانی، حمام یا دوش آب سرد، قرارگیری در برابر باد مستقیم و سوز سرد و خوابیدن بدون روانداز بپرهیزید. در فصل پاییز چه بخوریم؟ این پژوهشگر طب سنتی در پاسخ به این پرسش که خوردن چه غذاها و نوشیدنی‌هایی در این فصل توصیه می‌شود، می‌گوید: در اوایل پاییز مصرف انواع خوراکی‌های فیبری و مسهل برای سبک شدن مزاج، خوردن شیرینی‌هایی که در آن مغزهای آجیلی به کار رفته یا با کشمش، مویز، شیره خرما و عسل شیرین شده باشد و گوشت‌های با طبع معتدل مانند گوشت گوسفند، بز و مرغ توصیه شده و از خوردن گوشت گاو و زیاده‌روی در انواع کباب‌ها و گوشت‌های سرخ شده و ادویه‌جات تند و تیز پرهیز شده است. همچنین خوردن میوه‌های رطوبت افزای فصل مثل انار، به، سیب و گلابی پاییزه ـ برای آن که مزاج به خشکی نگراید ـ نیم ساعت بعد از وعده اصلی غذا مفید است. همچنین توصیه شده است در این ماه گوشت با حبوبات مصرف شده و آب سرد کمتری نوشیده شود و بهتر است هر صبح جرعه‌ای آب گرم بنوشید. ضمن این‌که باید از خوردن سبزی‌های با طبیعت خیلی گرم مانند کرفس، نعناع و تره اجتناب شود. بتدریج که هوا سردتر می‌شود بهتر است از استحمام با آب داغ (بسیار گرم) که موجب خروج رطوبت و افزایش خشکی بدن می‌شود، بکاهید. دهه آخر فصل پاییز که سرما بیداد می‌کند و نوید شروع فصل زمستان را می‌دهد، مصرف غذاهای با طبع بسیار گرم و پرهیز از حجامت از دستورات است. از نوشیدنی‌ها و دمنوش‌های مناسب فصل پاییز هم می‌توان به چای کمرنگ سبز و سیاه، دمکرده گل گاو زبان به همراه لیموعمانی بدون نبات، دمنوش آویشن، بابونه و اسطوخودوس و همچنین شربت عسل با قدری آبلیمو اشاره کرد. حالا چه غذاهایی نخوریم؟ اما در این فصل باید از خوردن چه غذاها و نوشیدنی‌هایی اجتناب کنیم؟ دکتر زارعیان در خصوص خوراکی‌های مغایر با مزاج در فصل پاییز می‌گوید: غذاهای آماده و حاضری (انواع ساندویچ سوسیس، کالباس، همبرگر... و پیتزا)، غذاهای فریز شده یا مانده، سرخ کردنی‌ها، انواع سس (سفید، قرمز)، انواع رب، کنسروها، پنیر پیتزا، انواع تنقلات بسته‌بندی‌شده (چیپس، پفک و شکلات)، کاکائو، قهوه، نسکافه، چای پررنگ، غذاهای کارخانه‌ای حاوی افزودنی‌ها و طعم‌دهنده‌ها، بادمجان، کلم و گل کلم، گوجه فرنگی نارس، خیار، خربزه، گوشت گاو و گوساله، ماهی شور و دودی، نان باگت، ترشیجات، میوه‌های ترش (لیموترش، گریپ‌فروت، انار و پرتقال ترش)، آبلیمو، آبغوره، سرکه، پنیر شور و دوغ ترش باید کمتر استفاده شود. شلغم، موثرترین داروی سرماخوردگی به ترشحاتی که از پشت حلق عبور می‌کند، نزله و به ترشحاتی که از بینی خارج می‌شود زکام می‌گویند که به گفته دکتر زارعیان، اگر جلوی خروج این ترشحات با مصرف دارو گرفته نشود، ترشحات عفونی و بیماری طولانی‌مدت خواهد شد. این متخصص توصیه می‌کند در مراحل اولیه احساس بروز سرماخوردگی مایعات گرم بنوشید و انواع سوپ و شوربا را بدون ادویه میل کنید و در هوای آزاد (نه خیلی سرد) نفس‌های عمیق بکشید و برای خروج ترشحات و سبکی سر از بخور اکالیپتوس یا مرزنجوش یا آویشن یا بخور آب به تنهایی استفاده کنید. این پژوهشگر با اشاره به این‌که شلغم به عنوان عامل پیشگیری‌کننده و درمان‌کننده سرماخوردگی‌ها کاربرد دارد، می‌گوید: حقیقت این است که بسیاری از افراد و بخصوص کودکان که به طور دائم دچار سرماخوردگی می‌شوند، تغذیه نامناسبی دارند. به این افراد توصیه می‌شود در زمانی که شلغم در بازار موجود و سبزی فصل است، همه روزه دو تا چهار عدد شلغم را در برنامه غذایی خود وارد کنند. شلغم بهترین ترکیبات را برای تقویت مزاج و قوای بدنی دارد و کسی که در فصول سرد سال به طور مرتب از شلغم استفاده کند به تعبیری خانه بدنش را ایمن‌سازی کرده است. همچنین برای شلغم اثرات مفیدی در رفع سرفه، کاهش التهابات مفصلی، افزایش قوای جنسی، دفع سنگ کلیه و رفع عفونت‌ها بیان شده است. انار، مفیدترین میوه پاییزی این متخصص طب سنتی با تاکید بر این‌که انار یکی از مفیدترین میوه‌های فصل پاییز است و مصرف مکرر آن توصیه می‌شود، می‌گوید: انار در پاکسازی معده و تصفیه خون موثر است و باعث عملکرد مطلوب اعضای اصلی بدن همچون مغز، قلب و کبد می‌شود. همچنین این میوه به دلیل خاصیت آنتی‌اکسیدانی در پیشگیری از سرطان‌ها نقش مفیدی داشته، ضمن این‌که اثر مثبتی در کاهش فشار خون دارد. به سفارش این متخصص به جای آب انار از دانه‌های انار استفاده کنید، چون هسته و فیبر این دانه‌ها ملین بوده و در مقایسه با آب انار هضم سبک‌تر و جذب بهتری دارد. بهترین زمان خوردن انار صبح ناشتا به همراه کمی گلپر است. گلپر علاوه بر بوی مطبوع از نفاخ بودن انار می‌کاهد.