از «وحدت» تا «مسیحا»

سرویس فرهنگی « فردا »: در طول تاریخ، موسیقی در خدمت مذهب بوده است البته بنا به دلایلی بعد از اسلام حاکمان، موسیقیدانان را از فعالیت منع می‌کردند، در نتیجه آنها مجبور شدند از موسیقی مذهبی برای حفظ موسیقی دستگاهی استفاده کنند، در نتیجه فرهنگ آوازی ما در خدمت موسیقی مذهبی بود که این شیوه در دوره قاجاریه بیشتر تقویت شد. اما به‌طورکلی در دوره‌ای که موسیقی تحریم شد، با حمایت مداحان و نوحه‌خوانان پایدار ماند. طوری که «ابوالحسن صبا» در این‌باره گفته بود: «ایام محرم و صفر بهترین فرصت است که پای منبر مداحان برویم و ملودی‌های خوب را هنگام مداحی آنان ضبط و ثبت کنیم؛ زیرا این افراد در حوزه موسیقی بسیار قوی هستند.» موسیقی پاپ و موسیقی مذهبی مساله موسیقی مذهبی اما فقط به هیات‌های عزاداری و نوحه‌خوانی ختم نمی‌شود و در بازار رسمی موسیقی پاپ هم سابقه‌ای طولانی دارد. اثر «وحدت» به خوانندگی «فرهاد مهراد» یکی از مهم‌ترین این تجربه‌هاست. در بین آثاری که بعد از انقلاب توسط خوانندگان پاپ اجرا شد هم می‌توان به ترانه «قدسیان آسمان» علیرضا عصار و محمد اصفهانی اشاره کرد. یا مثلا ترانه «آسیمه‌سر» به آهنگسازی مرحوم بابک بیات که محمد اصفهانی آن را برای سریال «ولایت عشق» خواند یا مثلا ترانه معروف «شب دهم»، علیرضا قربانی با وجود تجربه‌های متعددش در عالم موسیقی سنتی در میان عموم مردم با تصنیفی که فردین خلعتبری بر سریال شب دهم ساخت، شهرت دارد. امروز می‌توان این نوع موسیقی مذهبی را به‌عنوان یک‌گونه مستقل در کنار جریان اصلی موسیقی پاپ ارزیابی کرد. تاثیر‌گذاری مهم‌تر از کمیت هر نوع موسیقی ماحصل اندیشه و اعتقاد آهنگسازش است؛ هنرمندی که گرایش مذهبی دارد اثرش هم آیینه‌ای از عقاید و تفکراتش است. بالطبع، آثاری از این دست، فارغ از محتوا قابل بررسی زیبایی‌شناسانه هستند و از طرفی تاثیرشان هم بر مخاطب چندبرابر است، همین‌طور که در سال‌های گذشته بودند آثاری که بازارشان تنها در دهه ابتدایی محرم داغ نبوده و به‌عنوان یک اثر موسیقایی در هر زمانی قابل‌شنیدن و تامل بوده‌اند اما تعدادشان بسیار محدود است. آلبوم‌هایی چون «مرثیه آفتاب» به آهنگسازی سیدآرش شهریاری و خوانندگی رحیم و آرش شهریاری، «ناله العطش» با صدای زنده‌یادان حاج‌حبیب نیکنام و حاج‌صادق نصیری. «ذوالجناح» به آهنگسازی و خوانندگی عماد توحیدی و با تنظیم بابک شهرکی یا آلبوم «ساقی سرمست» به آهنگسازی و تنظیم آریا عظیمی‌نژاد و صدای محمدعلی کریم‌خوانی که سال گذشته توسط شهرداری تهران منتشر شد. یا «سمفونی خسوف» اثری از سعید شریفیان یا تجربه متفاوت «اپرای عاشورا» که به کارگردانی بهروز غریب‌پور و آهنگسازی بهزاد عبدی تولید شد و... . حوزه هنری و تولیدات امسال بخش عمده‌ای از تولیدات موسیقی مذهبی همیشه برعهده حوزه هنری بوده. در زمان ریاست رضا مهدوی نیز آثار درخور اعتنایی تولید شد، شاید این به علاقه شخصی او برمی‌گردد چون بعد از استعفای او شاهد سیر نزولی کیفی و کمی آثار منتشرشده در زمینه موسیقی مذهبی بوده‌ایم. یکی از آلبوم‌های امسال هم که از یک تیم حرفه‌ای نوازندگان تشکیل شده «مسیحا» با صدای حسام‌الدین سراج است. آلبوم مسیحا یکی از کارهایی است که در زمان ریاست رضا مهدوی در حوزه هنری در دست تولید قرار گرفت اما در نهایت امسال امکان انتشارش فراهم شد. «مسیحا» به‌طور ضمنی به زندگی نرجس‌خاتون دختر یوشعا پسر قیصر روم می‌پردازد. زنی که با ازدواج با امام‌حسن‌عسگری(ع)، به مقام مادری حضرت محمدبن‌الحسن‌عسگری(عج) می‌رسد. حسام‌الدین سراج همچنین آلبوم عاشورایی «وداع» را در کارنامه‌اش دارد که باز در نوع خودش تجربه موفقی بوده است. «قاسم افشار» خواننده کهنه‌کار موسیقی پاپ هم به‌مناسبت ایام محرم، قطعه جدیدی منتشر کرده. این قطعه «تعزیه» نام دارد. «عبدالجبار کاکایی» ترانه این اثر را سروده و آهنگسازی و تنظیم این اثر بر عهده «امیرهوشنگ شاهرخی» بوده است. بازار داغ موسیقی مذهبی همه می‌دانیم که در دوماه محرم و صفر، بازار موسیقی راکد‌تر از دیگر ماه‌های سال است، اما بدی قصه اینجاست که وقتی موسیقی برای عده‌ای صرفا محلی برای کسب درآمد و دیده‌شدن باشد، موسیقی مذهبی هم برایشان صرفا یک بازار متفاوت است. سر پیکان تقصیر اما بیشتر از همه متوجه وزارت ارشاد است، چون باز هم می‌دانیم که چطور اثری که برای مجوز باید هفت‌خان رستم را طی کند با برچسب مذهبی بدون درنظرگرفتن کیفیت، یک‌شبه ره صدساله را می‌پیماید. البته افت این داستان هم یکسر متوجه همان موسیقی مذهبی است که تنها سوژه و ابژه را به کالایی یکبارمصرف تبدیل می‌کند و همینطور که بر تعداد کارهای سفارشی فاقد خلاقیت افزوده می‌شود، از تعداد آثار جدی در این زمینه کاهش پیدا می‌کند؛ گو اینکه با مرور آثار جدی تولیدشده در چندسال گذشته درمی‌یابیم هرسال کمتر و محدود‌تر شده‌اند. منبع: روزنامه شرق