سود و زیان عربستان از طرح مسئله اعدام «شیخ النمر»/ سعودی‌ها در پی امتیازدهی کم هزینه به ایران هستند

سرویس سیاسی « فردا »- امیر قربانی- حکم اعدام شیخ نمر النمر رهبر شیعیان عربستان از سوی دادگاه جنایی آل‌سعود که در ماه ژوییه ۲۰۱۲ دستگیر و زندانی شده بود، طی هفته های اخیر صادر شد. دادستانی عربستان این روحانی را متهم به کمک به تروریست‌ها، تحریک به اغتشاش و محاربه کرده؛ اتهامی که مجازات آن مرگ و اعدام است. این در حالی است که حکم اعدام برای شیخ نمر باقر النمر در شرایط پرتنشی تقاضا شده و شیعیان عربستان از دو سال قبل در اعتراض به اعمال تعبیض علیه خود، اعتراضاتی را آغاز کرده‌اند که مرکز آن استان القطیف در شرق عربستان است. حالا این حکم جدید موجب شده تا خشم شیعیان در منطقه نسبت به آل سعود بیشتر شود. اقدامات عربستان در منطقه بر روی روابط این کشور با همسایگانش از جمله اثر گذاشته است. یکی از این کشورها ایران است که این روزها روابط چندان مناسبی نیز با عربستان ندارد و نسبت به اعلام حکم اعدام شیخ نمر موضع گیری کرده است. این در شرایطی است که عربستان نیز با کاهش قیمت نفت، اقتصاد ایران را تحت تاثیر قرار داده است. اما اینکه علت این تحرکات و رفتارها از سوی عربستان چیست، سوالی است که خبرنگار « فردا » در گفتگو با مهدی مطهرنیا، کارشناس مسائل خاورمیانه پرسیده است. - این روزها عربستان تحرکات گسترده ای را علیه ایران در منطقه آغاز کرده و به نوعی زمینه دشمنی آشکار با کشورمان را هم فراهم کرده است. به نظر شما علت این دشمنی چیست؟ عربستان سعودی در گستره خاورمیانه به عنوان یکی از قطب های تاثیر گذار از وجوه مختلف ایدئولوژیک، سیاسی و اقتصادی دارای وزن قابل توجهی در تاثیر گذاری بر معادلات بین المللی و منطقه ای است. این کشور تلاش دارد به عنوان مرکزیت جهان اسلام، با بهره برداری از جغرافیای تعریف شده مذهبی خود، با تکیه بر قدرت اقتصادی ناشی از دلارهای نفتی بر منطق سیاسی منطقه و بین الملل تاثیر بگذارد و در جهت ایجاد فضای مثبت در حوزه نظام بین الملل با کشورهای فرامنطقه ای، قدرت خود را افزایش دهد. بنابراین باید گفت سیاست عربستان یک سیاست درون منطقه ای متکی بر پیوند با قدرت های فرامنطقه ای است. این معنا همواره در عربستان وجود داشته و به عنوان یک پارادایم بر سیاست خارجی عربستان سایه افکنده است. - علت مطرح کردن اعدام شیخ نمر از سوی حکومت آل سعود چه بود؟ شیخ نمر یک روحانی شیعه دارای گرایش های تعریف شده در اسلام انقلابی موجود در ایران پس از انقلاب است. او تحصیل کرده حوزه علمیه قم و از ارادتمندان تفکرات امام خمینی(ره) محسوب می شود. بنابراین عربستان وی را به دلیل چنین گرایش هایی، اساسا به عنوان یک عنصر نامطلوب سیاسی قلمداد می کند. فعالیت های وی در چارچوب ایجاد یک فضای مناسب برای نقد خاندان آل سعود نیز بر اساس همین تفکرات است. بنابراین فرصت های بدست آمده در جهت ایجاد محدودیت و از میان برداشتن وی توسط دولت عربستان مورد توجه است. - در این باره برخی بر این باورند که این روزها اوضاع ملک عبدالله پادشاه عربستان چندان مساعد نیست و این حکم به این دلیل مطرح شده که در صورت مرگ ملک عبدالله، اعتراضات احتمالی شیعیان از همین حالا در نطفه بماند. ارزیابی شما در این باره چیست؟ اینکه ملک عبدالله در حال مرگ است و یا احتمال مرگ او وجود دارد و عده ای حتی چندین بار بحث فوت او را به میان آورده اند، نکته ای قابل تامل است اما فضاسازی جهت بیان ارتباط میان فوت احتمالی او و هزینه از میان برداشتن شیخ نمر، از منطق عقلانی برخوردار نیست. در صورتی که ملک عبدالله فوت کند، جامعه درونی عربستان نیازمند یک نوع آرامش است و به موازات این معنا اگر مسئله اعدام نمر صورت بگیرد، بی تردید مسائل درونی در این جامعه افزایش پیدا خواهد کرد. اما از سوی دیگر باید گفت اعلام اعدام نمر و جلب توجه افکار عمومی در سطح کشورها ممکن است فضای نامناسبی را برای عربستان در پی داشته باشد. از سوی دیگر افکار عمومی نخبگان می تواند به واسطه خطرات ناشی از وحدت مخالفین حول محور نمر، همگرایی در جهت کاهش نبرد قدرت در کاخ آل سعود را به همراه آورد. از این جهت ممکن است وجود یک دشمن مشترک شاهزاده های متفرق را کنار هم گرد آورد. - یعنی ممکن است اعدام شیخ نمر به سود عربستان باشد؟ باید گفت می توان بیان آن را از 2 جهت مورد پردازش قرار داد. اول اینکه بیان حکم دادگاه برای اعدام وی تمام توجه ها را به سمت شیخ نمر و از سوی دیگر در صورت اعدام احتمالی او زمینه های ایجاد همگرایی بیشتر میان رقبا را در این وضعیت خطرناک فراهم می کند. مزید بر این باید توجه داشت اگر اعدام نمر بر اساس درخواست های کشورهایی مانند عراق و مسئولان ایران در رتبه های گوناگون سیاسی عملیاتی نشود باز هم برد با عربستان خواهد بود چراکه هم نمر را به اعدام محکوم کرده است و هم به درخواست عبادی نخست وزیر عراق و مسئولان ایرانی احترام گذاشته است. عدم اعدام نمر می تواند فرصتی برای دادن امتیاز نه چندان هزینه آور برای دولت عربستان شود. - اما عربستان در ماه های اخیر دشمنی های آشکاری با ایران داشته، یکی از این دشمنی ها نیز ماجرای پایین کشیدن قیمت نفت بود. با این حال بازهم معتقدید ممکن است عربستان با عدم اعدام شیخ نمر، به ایران امتیاز دهد؟ بالغ بر نیم دهه گذشته اسرائیل دیگر به عنوان دشمن جهان عرب از سوی عربستان محسوب نمی شود. فروش تسلیحات تهاجمی از سوی آمریکا به عربستان، اردن، مصر و حمایت آمریکا از تشکیل دولت خودگردان فلسطین و بزرگنمایی قدرت ایران در قالب یک تهدید منطقه ای در چارچوب جنگ های نامتعادل زمینه ساز آن شد که دولت های عربی به ویژه عربستان در فضای ناشی از استکاک های ایدئولوژیک و سیاسی بین ایران و عربستان در مناطق جغرافیایی پیرامونی خود در منطقه، ایران را به عنوان دشمن اصلی خود در طراحی های جدید استراتژیک بازتعریف کند. این رویکرد به حدی قوی شد که در مقطعی از تاریخ ما شاهد ایجاد فضای مثبت در جهت همکاری عربستان با آمریکا تا مرزهای پذیرش تمام هزینه های مالی جنگ احتمالی نظامی بر علیه ایران شدیم. این نکته از زبان برخی مسئولین عربستان آشکارا بیان شد. بنابراین عربستان در برخورد با ایران امروز بسیار صریح تر و آشکارتر از دهه گذشته وارد عمل شده است. این در حالی است که در اواخر دوران ریاست جمهوری هاشمی رفسنجانی و تلاش او برای عادی سازی روابط به عنوان دکترین حاکم بر سیاست خارجی دولت کارگزاران با تاکید بر کشورهای اسلامی و نگاه ویژه به عربستان، زمینه های همگرایی دولت حاکم در تهران و ریاض پایتخت عربستان، برای برنامه ریزی های آینده در حوزه اسلامی به وجود آید. با روی کارآمدن دولت اصلاحات اگرچه این ارتباط تقویت شد اما با ورود به دولت احمدی نژاد و سیاست خارجی به اصطلاح تهاجمی وی و ادبیات غیر مدبرانه ای که در آن زمان در نظام منطقه ای و بین الملل به کار رفت، مشاهده کردیم که عربستان از جایگاه یک بازیگر همگرا با ایران به یک بازیگر تقابلی با ایران تبدیل شد، تا جایی که همانطور که مطرح شد، حاضر شد تمام هزینه های جنگ علیه ایران را به آمریکا پرداخت کند. در این دوران بود که ریاض با اسرائیل هم خون شد و هم اکنون نیز پیش از آنکه عربستان همراه با سیاست های آمریکا در قبال ایران گام بردارد، بیش از اینکه با آمریکا همراه باشد، با افراطیون حاکم بر تلاویو همگام است. - به عنوان بخش پایانی بفرمایید که ارزیابی شما از آینده ارتباط سیاست خارجه ایران و عربستان چیست؟ آینده سیاسی ایران و عربستان در گرو نگاه ایران به معادلات بین المللی و تاثیر آن در منطقه است. یک نگاه آن است که ایران در چارچوب دکترین تعامل سازنده بتواند زمینه ایجاد فضای مناسب برای پیوستن به نظام بین الملل به عنوان یک بازیگر فعال پذیرنده قوائد بازی و در ادامه منتقد بعضی از قوائد باشد. در اینجا نزدیکی ایران به نظام بین الملل و حل و فصل احتمالی پرونده هسته ای و سپس پرونده های دیگر موجود بین ایران و آمریکا تاحدودی می توان گفت سناریوی همکاری غیر مطلوب را مقابل ایران و عربستان بگذارد چراکه عربستان به هر حال تهران را به عنوان رقیب اصلی خود در منطقه و رویکردهای انقلابی در چارچوب نظام جمهوری اسلامی را برای خود نامطلوب می داند. دیدگاه دیگر که سناریوی نامطلوب برای ایران است، این است که در چارچوب نظام بین الملل ایران نتواند به عنوان یک بازیگر فعال مطرح شود و به همین دلیل به واسطه عدم پذیرش در چارچوب فرامنطقه ای و اجماع بین المللی بر علیه ایران، عربستان به عنوان یک کنش گر فعال منطقه ای، پرچم حرکت علیه جمهوری اسلامی ایران را بیش از گذشته برافرازد. بنابراین باید گفت روابط ایران و عربستان بیش از آنکه تحت تاثیر اراده پایتخت های ایران و ریاض برای حل و فصل اختلافات باشد، بستگی به حل و فصل موضوع هسته ای ایران و بحران های ناشی از تحرکات 3 دهه اخیر علیه غرب و به ویژه ایالات متحده آمریکا دارد.