انتخاب‌های مناسب غذا با نوع مزاج

تسنیم: در دانش طب سنتی ایران، که ارزش و جایگاه والایی برای تغذیه قائل است و نقش تغذیه درست را در نگاهداشت تندرستی و همچنین درمان بیماری‌ها بسیار پررنگ و حیاتی می‌شمارد، برای هر ماده خوراکی، اعم از غذا یا دوا، به «مصلح»هایی اشاره شده است. در سایت انجمن تحقیقات طب سنتی ایران به نقل از ناصر رضایی پور متخصص طب سنتی ایران آمده است: البته تعریف درست و برشمردن ویژگی‌های مصلح در دانش طب ایرانی نیاز به فرصتی جداگانه دارد ولی به‌طور خلاصه می‌توان گفت در طب ایرانی، مصلح به دوایی گفته می‌شود که یک خوردنی یا آشامیدنی را اصلاح کرد، خواه ضرر آن را رفع کند یا به اثر بیشتر آن کمک کند یا قوت آن را حفظ کند یا شدت و حدّت آن را کم کند یا موجب رسیدن غذا یا دوا به موضع خاص و مورد نظر آن شود و.... در روش تغذیه سنتی ایرانیان، همیشه به همراهی «مصلح»ها با غذاها و دواهای مختلف توجه می‌شده و بسیاری از خوراکی‌ها و نوشیدنی‌ها بدون مصلح مصرف نمی‌شدند. اما متأسفانه امروزه بسیاری از این مصلح‌ها کنار گذاشته شدند که سبب کاهش کم و کیف جذب و هضم غذا و افزایش آثار و عوارض آنها خواهد بود. به پیرامون خود و غذاهایی که می‌خورید توجه کنید: خوردن برنج با زیره سیاه، کاهو با سکنجبین، ماست با نعنا یا پونه یا سیاه‌دانه، کباب گوسفند با سماق، تخم مرغ با دارچین، شیر با عسل، عدسی و باقلا با گلپر، دوغ با کاکوتی، آویشن یا نعنا، ماهی با سیر یا گردو، آبگوشت با دنبه و ترشی و... یا پختن گوشت و مرغ همراه با دارچین، زنجبیل و پیاز و نمونه‌های فراوان دیگر، هیچ‌گاه صرفاً از سر تفنن یا توجه به مزه و رنگ غذاها نبوده است. حتی ترکیب و دستور پخت غذاهای اصیل ایرانی نیز بسیار حکیمانه و طبیبانه بوده و مثلاً شما لیمو عمانی را در فسنجان یا گردو را در قیمه یا قورمه‌سبزی نمی‌بینید... و لازم است بدانیم که همه اینها بر اساس دانش و تجربه‌ای عمیق و حکیمانه به دست آمده و شکل گرفته‌اند. انتخاب‌های مناسب با نوع مزاج هر کس بسته به طبع و مزاج خود، باید خوراکی‌های مناسب حال خود را برگزیند و بیشتر آنها را مصرف کند. به عنوان مثال، فردی که طبع گرم دارد، باید غذاهای سردی‌افزا مصرف کند تا گرمی زیادی او تعدیل شود و در تندرستی و تعادل جسمی و گوارشی به سر ببرد. چنین فردی باید کمتر گرمی بخورد و موقع خوردن غذاهای گرم به اصلاح و تعدیل آنها توجه داشته باشد. البته تذکر دوباره این نکته، مهم است که «مصلح»ها لزوماً و صرفاً به اصلاح عوارض و کیفیات بد خوراکی‌ها مربوط نیستند و دیگر اینکه گاهی برای یک خوردنی یا نوشیدنی، مصلح‌های مختلفی بر اساس فرد خورنده یا دیگر شرایط محیطی توصیه شده است. چند نمونه شایع و مهم: - باقلا می‌تواند موجب نفخ و احساس سنگینی در سر و کاهش حافظه و همچنین دیدن خواب‌های آشفته و ایجاد خارش بدن شود. به همین خاطر توصیه شده پوست آن را بکنند و در آب بجوشانند و آب آن را دور بریزند و سپس بپزند و با روغن بادام و ادویه گرمی چون آویشن، گلپر، فلفل، پونه، دارچین و قرنفل (میخک) میل کنند. - عدس برای افراد با مزاج سرد و خشک و کسانی که دچار ضعف بینایی، بواسیر، برخی مشکلات گوارشی و ادراری هستند، مناسب نیست و زیاد خوردن آن موجب غلظت خون، کاهش بینایی، برخی مشکلات روحی چون اندوه و افسردگی، ایجاد برخی توده‌ها و ورم‌ها، قولنج، بواسیر، مشکلات قاعدگی، کاهش میل جنسی، دیدن خواب‌های مشوش و... می‌شود. مصلح عدس، پختن آن با روغن کنجد تازه یا روغن گاو و سرکه یا جو و خوردنش با گوشت یا گلپر است. - کیفیت غالب در ماهی‌ها، تری است. ماهی‌های دریای خزر بیشتر سرد و ترند و ماهی‌های خلیج پارس، بیشتر گرم و تر. به همین خاطر خوردن ماهی‌ها همراه با دوغ و ماست و سرکه و ترشی‌ها و دیگر خوردنی‌های افزاینده سردی و تری یا خوردن ماهی در فصل‌های سرد به‌ویژه زمستان بسیار نهی شده است. به همین خاطر است که در پختن ماهی‌ها از سبزی‌ها و ادویه گرم و مایل به خشکی استفاده می‌شود و به همراه آن، زیتون، سیر، دارچین، زنجبیل، فلفل، جوز هندی، گردو و... مصرف می‌شود. - ماست سرد و تر است و هرچه ترش‌تر و رقیق‌تر باشد، سردی و تری آن بیشتر خواهد بود. خوردن ماست برای افراد سردمزاج و کسانی که معده‌های سردی دارند مناسب نیست، دیرهضم است و مواد نامناسبی تولید می‌کند که به درد بدن نمی‌خورند و می‌توانند موجب بیماری‌های گوارشی، پوستی، عصبی و مفصلی شوند. مصلح ماست هم ادویه گرم چون نعنا، پونه، گل‌سرخ، کاکوتی و به‌ویژه زنجبیل است. - طبیعت برنج خشک است اما در گرمی و سردی آن، حکما اختلاف دارند و بعضی آن را سرد، بعضی گرم و بعضی معتدل دانسته‌اند. حقیقت آن است که برنج «مرکب‌‌القوی» است و در گرم‌مزاجان، گرمی و در سردمزاجان، سردی پدید می‌آورد. البته روش پخت برنج هم مهم است زیرا اگر آن را در آب بجوشانند و آبکش کنند و چلو بپزند، جرم آن، سرد و آب آن، گرم می‌باشد اما اگر کته و یا دم‌پخت کنند، مایل به گرمی خواهد بود. توصیه شده برنج را به‌ویژه افراد سردمزاج با زیره میل کنند. - کره، روغن و دیگر چربی‌ها و خوردنی‌های چرب، موجب تضعیف و رخوت معده می‌شوند و اشتهای فرد را از بین می‌برند و در صورت زیاده‌روی موجب اسهال می‌شوند. به همین خاطر توصیه شده این مواد همیشه به همراه نمک، شکر، عسل، مربا و... خورده شوند. نکته آخر... رنگ‌ها، لباس‌ها، زمین، مصالح ساختمانی، وسایل پلاستیکی، محیط‌های جغرافیایی، خوراکی‌ها، احساسات، رفتارهای مذهبی، رفتارهای اجتماعی، رفتارهای جنسی، بارداری، تکلم، تفکر، کار، ورزش و... هر کدام دارای طبع و مزاج خاص بوده و هر یک به نسبتی در روح و روان و جسم و نوع شخصیت آدمی اثرگذار هستند.