ترکیه و آغاز فصل جدید سیاست/ از شهرداری تا زندان استانبول/ سلطانی که رییس جمهور شد

در 12 سال گذشته وی عرصه سیاسی ترکیه را قبضه کرده و حزب خود،‌ عدالت و توسعه، که در ترکیه مشهور به "آک‌پ" (Adalat ve Kaldirma Partisi) است را در سه انتخابات سراسری پارلمان به پیروزی رسانده است.

وی همچنین ثبات اقتصادی و سیاسی را به کشوری آورد که تا یک دهه پیش از بحرانی درون بحرانی دیگر می‌غلطید. در دوران نخست‌وزیری و اقتصاد رشد بسیاری داشته و این کشور تبدیل به یک تولید کننده و صادرکننده بزرگ شده است.

اردوغان به رویارویی با نظامیانی که چندین بار وارد عرصه سیاسی شده و هرگاه که نیاز دانسته آنها را شکست داده است.

در حوزه سیاست خارجی سال‌ها به بهبود روابط با همسایگان خویش پرداخت و در عین حال که آرزوهای نیم‌قرن گذشته برای ورود به قلعه اتحادیه اروپا را تعقیب کرد، نگاه به شرق را نیز اولویت کارهای خود قرار داد.

مردی که در 12 سال سکان هدایت ترکیه را در اختیار داشته است

سیاست خارجی ترکیه سال‌ها بر تنش صفر با همسایگان متمرکز شد تا پیوندهای تجاری و سیاسی مستحکم‌تر گردند اما انقلاب‌های موسوم به بهار عربی معادلات را تغییر دادند. اکنون دولت سوریه از شریک سابق خود بسیار دل‌چرکین است، مصر دوران پُست‌ مرسی دیگر اعتمادی به ترکیه ندارد، دولت شیعه عراق سوءظن بسیاری به نیات حزب عدالت و توسعه دارد و ....

امروز هنوز هم رجب طیب اردوغان، محبوب‌ترین و کاریزماتیک‌ترین رهبر چند دهه اخیر ترکیه است، مردی که با گام‌های استوار به سوی ریاست‌جمهوری پیش می‌رود.

از شهرداری تا زندان استانبول ...

اردوغان را در دبیرستان به عنوان یکی از طرفداران سرسخت اسلام سیاسی می‌شناختند. وی بعدها عضو یک تیم فوتبال حرفه‌ای شد و وارد دانشگاه مرمره شد. وی در همین زمان با نجم‌الدین اربکان، سیاستمدار کهنه‌کار اسلامگرا، آشنا شده و وارد حزب وی شد.

تیم آی‌ای‌اتی‌تی در 15 آگوست 1977 نه تنها مسابقه را با نتیجه 1 بر صفر به تیم آی‌تی‌او واگذار کرد بلکه یک پنالتی را نیز از دست داد.

این پنالتی را رجب طیب اردوغان (نشسته در وسط) نتوانست به گل تبدیل کند

اردوغان در سال 1994 به عنوان شهردار استانبول از حزب رفاه برگزیده شد. انتخاب اولین شهردار اسلام‌گرا نهاد سکولار ترکیه را به شدت شوکه کرد اما اردوغان ثابت کرد که مدیری شایسته و کارآمد است. وی در برابر اعتراضات برای ساختن یک مسجد در میدان اصلی شهر تسلیم شد اما فروش مشروبات الکلی را در کافه‌های متعلق به شهرداری ممنوع کرد. وی در سال 1998 به دلیل خواندن شعری که مسجد را به پادگان، مناره‌ها را به سرنیزه و مؤمنین را به ارتش تشبیه می‌کرد، به جرم اشاعه نفرت مذهبی به 10 ماه زندان محبوس شد. متعاقب این محکومیت، اردوغان از شهرداری استعفاء داد. وی پس از چهار ماه آزاد شده و بار دیگر به میدان سیاست بازگشت.

... و کرسی نخست‌وزیری

زمانی که حزب فضیلت اربکان در سال 2001 منحل شد اردوغان از وی جدا شده و حزب عدالت و توسعه را در کنار دیگر یاران دیرین خود بنیان نهاد. حزب وی برنده انتخابات سال 2002 شد اما اردوغان از فعالیت در پارلمان یا نخست‌وزیری به دلیل محکومیت سال 19998 محروم بود. با این حال اصلاح قانون اساسی در دسامبر 2002، این موانع را رفع کرد. در 9 مارس 2003، وی در انتخابات مجدد برنده شده و چندین روز بعد احمد نجدت سزر، رئیس‌جمهور ترکیه، از وی خواست تا دولت جدید را تشکیل دهد. اردوغان در 14 می 2003 وارد دفتر نخست‌وزیری شد.

تنش‌ها بین‌ احزاب سکولار ترکیه و حزب عدالت و توسعه در سال 2007 و متعاقب تلاش برای انتخاب کاندیدای این حزب به عنوان رئیس‌جمهور کشور با بایکوت پارلمان توسط احزاب مختلف، تشدید شد. در ترکیه مجلس مسؤول انتخاب رئیس‌جمهور بوده و انتخابات سال 2014 اولین باری است که رأی مستقیم مردم رئیس‌جمهور را تعیین می‌کند. حزب اردوغان این انتخابات را نیز با فاصله زیاد نسبت به رقیب خود برنده شد.

حزب عدالت و توسعه تحت رهبری اردوغان توانسته تاکنون سه انتخابات پارلمانی را برنده شود

حزب اردوغان در سال 2010 و متعاقب تنش‌هایی که با دیوان عالی کشور داشت رفراندومی برای پاسخگو ساختن نیروهای نظامی در برابر دادگاه‌های غیرنظامی و نیز افزایش اختیاران نمایندگان مجلس برای انتخاب قضات برگزار کرد که با موفقیت توأم بود.

اردوغان زمانی که برای انتخابات پارلمانی در اوایل سال 2011 تبلیغات می‌کرد، وعده داد که یک قانون اساسی جدید که آزادی‌های دموکراتیک را تقویت می‌کند جایگزین قانون اساسی فعلی خواهد کرد. پس از اینکه حزب عدالت و توسعه توانست انتخابات را با فاصله‌ای بسیار از رقبای خود پیروز شود، اردوغان برای سومین با به نخست‌وزیری رسید. با این حال، حزب وی نتوانست اکثریت دو سوم لازم را برای نگارش یک قانون اساسی جدید به دست آورد.

در تابستان 2013 پلیس استانبول اعتراضات محدود به طرح تبدیل یک پارک به مجموعه فرهنگی و تجاری را به شرت سرکوب کرد. این حادثه منجر به اعتراضات وسیع‌تر در کشور شد. معترضین آنچه را که اقتدارگرایی فزاینده اردوغان و حزب عدالت و توسعه می‌نامیدند به چالش کشیده بودند. اردوغان نیز به تندی به این اعتراضات پاسخ داد و آنها را به عنوان اوباش و اراذل رد کرد.

منتخبی دموکرات در قامت سلطانی مقتدر

اردوغان در دوران حیات سیاسی خود هر بار با موفقیت توانسته بحران‌ها و چالش‌ها را پشت سر بگذارد. جدال بر سر نخست‌وزیری‌اش در سال 2003، تنش‌ها با نظامیان و نیز سکولارها که در لایه‌های قدرت ترکیه نفوذ بسیاری داشته‌اند، بحران رشوه مالی و درگیری با جماعت گولن که خود دولتی درون دولت ترکیه است و .... اردوغان توانسته با موفقیت از این بحران‌ها با موفقیت عبور کند و انتخاباتی که در این یک دهه اخیر برگزار شده‌اند نشان داده‌اند که هیچگاه چهره وی نزد ترک‌های آناتولی خدشه‌دار نشده است.

منتقدین بر این باورند اردوغان رهبری اقتدارگراست که قصد دارد مقام ریاست‌جمهوری را از حالت تشریفاتی خارج کند

اما مردی که از این کارزارهای انتخاباتی و سیاسی با موفقیت بیرون می‌آید طبیعتا بر قدرت و وجهه کاریزماتیکش نیز افزوده می‌شود. جامعه ترکیه به دو قطب تقسیم شده و در حالی که اکثریتی پنجاه و چند درصدی او را نماد پیشرفت‌های اقتصادی ترکیه و نیز بهبود شرایط زندگی و افزایش صلح، ثبات و آزادی‌ها سیاسی می‌دانند اما منتقدان اردوغان می گویند این صحیح است که وی توانست ترکیه را از لحاظ اقتصادی بسیار پیشرفته کرده و به سطح مطلوب برساند اما در رابطه با کشورهای عربی و منطقه سیاستی را در پیش گرفته است که به هیچ وجه به سود ترکیه نیست. منتقدان اردوغان حتی سیاست‌های او در رابطه با آمریکا و اتحادیه اروپا را نیز به چالش می‌کشند و می‌گویند که وی دیگر آن جدیت لازم برای پیوستن به اتحادیه اروپا را ندارد.

با این اوصاف اردوغان سیاست‌های داخلی و خارجی خود را به پشتوانه آراء مردم ترکیه و بدون توجه به مخالفت‌ها و اعتراضاتی که گهگاه گسترده و چالش‌برانگیز می‌شوند ادامه می‌دهند. این رویکرد و نیز سیاست خارجی این کشور در سال‌های اخیر که بر اقداماتی مداخله گونه در کشورهای همسایه و منطقه متمرکز شده است، برخی را بر این داشته که او را سیاستمداری ترسیم کنند که رویای عثمانی جدید را در سر می‌پروراند، ادعایی که وی مؤکدا رد کرده است.

اردوغان برای ریاست‌جمهوری

از چندین سال پیش که حزب عدالت و توسعه تصمیم گرفت کسانی را که تاکنون سه بار کاندیدای انتخابات شده‌اند دیگر معرفی ننماید و اردوغان نیز بارها تأکید کرد که دیگر نخست‌وزیر نخواهد بود، همگان انتظار داشتند که سلطان عرصه سیاسی سالیان اخیر ترکیه چشم به تخت‌های دیگری دوخته است. اردوغان کاندیدای ریاست‌جمهوری حزب عدالت و توسعه شد. وی، که رقبای سیاسی خود را با کاندیدا نشدن در انتخابات ریاست‌جمهوری 2007 متعجب کرد - انتخاباتی که به راحتی می‌توانست با حمایت نمایندگان پارلمان در آن برگزیده شود - در انتخابات آگوست 2014 به عنوان نامزد حزب عدالت و توسعه وارد میدان شد و توانست با کسب 51/96 درصد آراء برنده این انتخابات شود. احسان اوغلو در حدود 38/33 و دمیرتاش 9/71 درصد آراء را ازآن خود کردند.

نظرسنجی‌ها و پیش‌بینی‌ها حاکی از این است که اردوغان با کسب بیش از 50 درصد آراء اولین رئیس‌جمهور ترکیه خواهد بود که با رأی مستقیم مردم انتخاب می‌شود

سؤال دیگری نیز وجود دارد. اینکه اردوغان چگونه رئیس‌جمهوری خواهد بود. وی زمانی که اعلام کرد رئیس‌جمهوری فعال خواهد منظورش این بود که تنها به ریاست نمادین دولت اکتفا نخواهد کرد. بسیاری کارشناسان بر این باورند که پس از انتخابات پارلمانی در سال آینده، شاید حتی زودتر از آن و با اعلام انتخابات زودهنگام، عدالت و توسعه تصمیم به تغییر قانون اساسی ترکیه و افزایش اختیارات رئیس‌جمهور خواهد گرفت.

تصمیم به برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری از طریق رأی مستقیم مردم به منظور افزایش قدرت رئیس‌جمهور انجام شده است. اردوغان به راحتی می‌توانست با رأی نمایندگان عدمی‌خواهد با رأی چند ده میلیونی مردم انتخاب شود تا هرگاه مخالفین به فعالیت‌های وی اعتراض کنند آنها را به آراء چند میلیونی‌اش ارجاع خواهد داد.