اردوغان نقش متحد مطمئن غرب را برای ترکیه انتخاب کرده/ تئوری «کوچک زیباست» به تجزیه ترکیه دامن می‌زند
ترک ها قدرت ملی خود را از طریق جذب توده های مردمی در چارچوب دین تقویت می کنند و با تقویت قدرت ملی خود بر آن هستند تا اسلام به اصطلاح میانه روی حاکم بر آنکارا را به‌عنوان الگوی اساسی در خاور میانه و در جهت گذار از بحران های خاورمیانه معرفی کنند.
سرویس بین الملل «فردا»: ترکیه از سال 2003 و سرکار آمدن دولت رجب طیب اردوغان همواره تلاش کرده است تا به‌عنوان یکی از بازیگران مهم منطقه‌ای چالش‌ها در منطقه خاورمیانه را با توجه به منافع ملی کشورش مدیریت کند. مواضع ظاهرا متضاد دولت اردوغان در قبال بحران‌های منطقه ای چون موضوع سوریه، عراق و فلسطین گاها سوالات فراوانی را در ذهن مردم ایجاد می‌کند. رجب طیب اردوغان، نخست‌وزیر کنونی ترکیه، در انتخابات ریاست جمهوری کشورش پیروز شده است. این نخستین‌بار در جمهوری ترکیه بود که انتخاب رئیس‌جمهوری به رای مستقیم شهروندان گذاشته شد.
مقام ریاست جمهوری در ترکیه تا کنون عمدتا تشریفاتی بوده اما یکی از وعده‌های رجب طیب اردوغان، افزایش اختیارات رئیس‌جمهوری بوده است.به‌منظور بررسی آخرین تحولات سیاسی در کشور ترکیه و نوع برخورد این کشور با مسائل حال حاضر منطقه گفت‌وگویی را با مهدی مطهرنیا، کارشناس مسائل سیاسی و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی انجام دادیم. متن این گفت‌وگو به شرح زیر است:
موضع‌گیری مقامات دولت ترکیه در قبال مسائل پیش روی خاورمیانه با چه رویکردی صورت می‌گیرد و بزرگترین مصلحت در سیاست خارجه ترکیه چیست؟
سپهر اندیشه در ترکیه با سه مقوله پان ترکیسم، پان اسلامیسم و پان مدرنیسم گره خورده است و لذا گذر از رودررویی اسلام و تفکر ضد دینی و باز تعریف دولت اسلامی در ترکیه در چارچوبی مدرن توانسته است ترکیه را در دهه اخیر از بحران ها عبور داده و سبب شود تا این کشور از بسیاری از کشورهای اروپایی پیشی بگیرد لذا اکنون ترکیه در آستانه شکاف سوم یعنی موضوع تقابل و همکاری با غرب قرار گرفته است. در حوزه سیاست خارجه این معنا به‌خوبی انعکاس پیدا کرده است و حزب اسلامگرای ترک از یک جهت خود را لیبرال می‌خواند و از جهت دیگر خود را اسلامگرا می‌داند که به ظاهر نوعی پارادوکس است اما نشان از تلاش دولت اسلام گرای ترک برای حل بحران پان مدرنیسم امروز ترکیه محسوب می شود و این کشور امروز در دوران مدرنیته دینی به سر می برد و بازتعریفی از دین در آن صورت می گیرد که گرایش های لیبرالیستی و سرمایه داری جهان غرب را با تجارت پیشگی اقتصاد دینی پیوند می دهد و لذا نه به تقابل با غرب و نه همکاری هماهنگ ایدئولوژیک که به پیوست با غرب در جهت بهره برداری در راستای منافع این کشور معنا می یابد، منجر می شود لذا ترکیه با وجود فراز و نشیب گوناگون در راه پیشرفت قدم گذاشته است.
در سیاست خارجی ترکیه بالاترین مصلحت دینی خود را در قالب ایدئولوژی اسلامگرای دولت ترک، تاکید بر منافع ملی می داند از این‌رو اگرچه ممکن است در ارزیابی و پیش بینی وقایع اشتباه کند اما درکل منافع ملی ترکیه را دنبال کرده است مانند موضوع سوریه و اکنون در برخورد با داعش و ماجرای غزه مشاهده کردیم. زمانی که اردوغان در داووس در مقابل رییس رژیم صهیونیستی از فلسطنیان دفاع کرد خیلی ها ذوق زده شدند که یک ذوق زدگی زود هنگام بود. ترک ها قدرت ملی خود را از طریق جذب توده های مردمی در چارچوب دین تقویت می کنند و با تقویت قدرت ملی خود بر آن هستند تا اسلام به اصطلاح میانه روی حاکم بر آنکارا را به‌عنوان الگوی اساسی در خاور میانه و در جهت گذار از بحران های خاورمیانه معرفی کنند این الگو به عنوان یک مدل قوی در برابر اسلام انقلابی تهران و اسلام سنتی ریاض قرار گرفته اند. هم اکنون بسیاری از جمعیت خاورمیانه نیم نگاهی به دولت ترکیه دارند و این کشور توانسته است خود را مالزی غرب آسیا معرفی کند.
با توجه به سیاست خارجه دولت ترکیه که نسبت به برخی از مسائل منطقه با توجه به سیاست داخلی خود واکنش نشان می‌دهد و اینکه ممکن است فعالیت گروهک تروریستی داعش در عراق به تجزیه این کشور و به خطر افتادن منافع ملی ترکیه بیانجامد حمایت ترکیه از داعش را چگونه ارزیابی می کنید؟
آنچه که در عراق در حال وقوع است بازتعریف اسلام سیاسی با رسالت حکومتی در چارچوب کاذبانه و پروژه گونه آن است. با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران اسلام بازتعریف سیاسی شد و در چارچوب تئوری معمار انقلاب اسلامی رسالتی برای تشکیل یک حکومت سیاسی با محتوای دینی برای خود قائل شد و توانست به سرعت در سطح منطقه و بین المللی گسترش پیدا کند و تبدیل به یک الگوی منحصر به فرد شد. پس از سال ها تلاش در محدود سازی این الگو نگاه های امنیتی به این نتیجه رسید که بهترین روش برای کنترل مذهب "جنگ مذهب علیه مذهب" و الگویی رادیکال در جهت بیان آن است لذا امروز با همین نوع نگاه ما شاهد ایجاد یک فضای منفی در استفاده از دین با رسالت حکومتی در عراق هستیم. امروز داعش بسیار تند و افراطی سخن می گوید این درواقع نشان دهنده تحرکی معنادار، هدفدار و بسیار خطرناک در جهت کنترل مذهب در منطقه است.
درست است که تشکیل یک کشور مستقل کردی برای ترکیه خطرناک است اما ترکیه برای پیوستن به اروپای متحد و توسعه بیشتر در بدترین سناریو قسمت کوچکی از خاک ترکیه در راستای تشکیل یک کشور کردی واگذار می‌شود به گونه‌ای که قاعده "کوچک زیباست" را شکل و محتوا ببخشد. این تفکر از سوی کسانی مطرح می شود که می گویند آیا آنکارا هزینه های توسعه و رشدش کمتر نخواهد شد و دغدغه‌های آن کاهش پیدا نخواهد کرد. ترکیه امروز به دنبال نقش یک میانجی مطمئن برای غرب است و بعد از مصر شاید نوبت ترکیه باشد تا در ارتباط با مسائل منطقه مجددا تحرکات دیپلماتیک خود را آغاز کند. گذار از انتخابات می تواند بافت موقعیتی اینچنین را برای ترکیه بیشتر فراهم کند.
همانگونه که اشاره کردید دولت ترکیه تلاش می‌کند تا گفتمان خودش را در منطقه ترویج دهد آیا همکاری بین ترکیه و عربستان به منظور حذف تفکر انقلاب اسلامی در منطقه صورت می گیرد و یا اهداف دیگری را تعقیب می‌کند؟
مثل معروفی وجود دارد که می‌گوید "دشمن رغیب من دوست من است" این یک قاعده واقع گرایانه سیاسی تلقی می‌شود. برای ترکیه ریاض هم اکنون در ارتباط با ایران یک دشمن رغیب محسوب می شود و لذا همکاری با عربستان در جهت محدودسازی قدرت ایران که دارای یک تمدن هزاره ای و با پتانسیل تبدیل شدن به یک قدرت بین الملی را در چارچوب تعقل گرایی سیاسی است، قطعا هدف استراتژیست‌های ترک است. یکی از مهم ترین رقبای استراتژیک ایران در منطقه در ابتدا ترکیه و دیگری عربستان و کمی آنسوتر روسیه است حال آنکه ایران در حال جنگ با آمریکا به‌عنوان دشمن استراتژیک خود است.
آیا این نوع اندیشه در حاکمیت ترکیه بر اساس تفکرات آقای داوود اغلو است و یا نوع استراتژی جدید در دولت ترکیه در حال شکل‌گیری است؟
داوود اغلو کنشگر سیاسی متصل و عقل منفصل دولت ترکیه است و بسیاری او را معمار اندیشه سیاسی مدرن در دولت جدید می دانند لذا نمی توان وی را نادیده گرفت. ترکیه امروز در حوزه ساخت تئوری های سیاسی عملگرا و عمل آنها بسیار پویاست. تنها چالش حزب اسلامگرای ترکیه فساد درونی و تفرقه عملی میان کنشگران سیاسی در این حزب است.