اعتکاف؛ رویش اندیشه ها در عرصه تعالى معنوى

امام خامنه ‏اى(مدظله ‏العالى) در خصوص اعتکاف فرمودند: یکى از رویش ‏هاى انقلاب اعتکاف است. اعتکاف که قلب ماه باکرامت رجب محسوب مى ‏گردد، فرصتى است براى خلوت گزینى با حضرت دوست (خدای متعال )و البته چنان‏که حضرت على(ع) فرمود: «من عرف نفسه فقد عرف ربه» مقدمه خلوت با پروردگار عالم نیز، خلوت با خویش است و لذا ایام البیض که هنگامه اعتکاف است، مى‏تواند فرصتى براى محاسبه نفس و تمرین مراقبت باشد. ماه رجب که ماه خدا نام گرفته است براى ورود به حریم وصل او باید ابتداء خویشتن خویش را یافت و در خلوت با خود نقشه خودسازى و طرح برنامه اصلاح و هدایت نفس را عملیاتى نمود و سپس در مقام درک فیض قرب الهى بر آمد. از این روى اعتکاف فرصتى است براى تفکر و اندیشیدن بیشتر، آن هم در فضایى پاک و معنوى، در مسجد جامع و یا مسجد محورى شهر و دیار خویش که بهترین نقطه ‏هاى زمین هستند، و تفکّر نیز اول گام سیر و سلوک و بزرگ راه معرفت است، از ایستگاه خودشناسى تا خداشناسى، مسیرى است که باید با روزه ‏دارى روزها و شب ‏زنده ‏دارى و تهجّد و مناجات شب هایش، آن‏را طى نمود. هرچند طى این مسیر دشواری هاى خاص خود را دارد و لذا از آن به جهاد اکبر یاد مى ‏شود. ولى براى سالک الى الله که عزم را جزم نموده باشد، هر مسیر سختى هموار مى ‏گردد. مهم این است که گام نخست را چگونه بر داریم، گام نخست پا نهادن بر نفس امّاره و هواها و خواهش هاى مرموز آن است که هیچگاه سیرى‏ بردار نبوده و نیست، مدیریت و کنترل و مهار آن، زمینه را براى گام هاى بعدى که تجلى نفس لوّامه و سپس نفس و قلب سلیم و در نهایت نفس مطمئنه است، فراهم مى ‏نماید. پایان این مسیر که تنها با ذکر و یاد خداى متعال امکان‏پذیر است (الا بذکر الله تطمئن القلوب) همان اطمینان قلب و آرامش روح و روان و قرار گرفتن در محضر حضرت حق است که البته ثمره تزکیه و تهذیب نفس و رسیدن به مقام ذکر است. ذکر یعنى لحظه به لحظه، مستمر و بى ‏وقفه به یاد خدا بودن، تنها و تنها براى او و به خاطر رضا و جشنودى او در جهت عبودیت خالصانه، گام برداشتن و نفس کشیدن. همه این زیبائی ها و موفقیت ها را در اعتکاف مى ‏توان تمرین و یا درک کرد. راغب اصفهانى در المفردات، اعتکاف را این‏گونه تعریف نموده است: «الاعتکاف هو الاحتباس و الاقامة على شى‏ءٍ بمکان» در لغت، به معنى توقف ماندگار و مقیم، بر پا داشتن چیزى در مکانى و در اصطلاح، درنگ کردن و متوقف شدن در مسجد به نیت انجام دادن یک عبادت، بنابراین اعتکاف که یک عبادت تلقى مى ‏گردد، بهانه ‏اى است براى بازگشت به خود و خدا، با دریدن حجاب هاى غفلت بین خود و خدا. و اما چرا کمتر از سه روز نتوان اعتکاف داشت؟ زیرا جهاد بانفس و تزکیه و تهذیب آن، حداقل به 3 مرحله و پایه اصلى و اساسى نیاز دارد که از آن‏ها به «تخلیه، تحلیه و تجلیه» یاد نموده ‏اند. اعتکاف رجبیون که در سه روز، مشهور به ایام البیض (13 و 14 و 15) ماه رجب، با شکوه ویژه‏اى صورت مى ‏پذیرد از جمله کامل‏ترین نقشه راه تعالى و معنوى است. در شب و روز اول باید به امر تخلیه پرداخت یعنى گام اول که با ایجاد حالت سرزنش‏گرى و لوّامیت همراه است با صلابت و قدرت برداشته مى ‏شود، در این مرحله سالک الى الله به ‏وسیله توبه و استغفار و اشک و انابه به درگاه الهى، ضمن شستشوى جان و دل از پلشتى ‏هاى گناه، موانع بین خود و خدا را بر مى ‏دارد و بدین سان سرزمین نفس را از زنگارها و علف هاى هرز پاکسازى مى‏ نماید و در شب و روز دوم، به ‏وسیله جاذبه ‏هاى معنوى توسل و ذکر و دعا و مناجات و تلاوت قرآن، خانه دل را زینت مى بخشد و در نهایت با الهام از با عظمت‏ترین اعمال مستحبى یعنى اعمال امّ‏داود در مقام گام سوم، و آخرین روز و شب اعتکاف، موفق به تجلى و آشکارسازى همه زیبائیها و حسنات در ظواهر رفتار و سبک زندگى مى ‏گردد. بنابراین اعتکاف توقف طولانى در یک مکان و ملازمت داشتن بر چیزى همچون اصلاح و هدایت نفس است و لذا شرایط و الزامات خاص خودش را نیز طلب مى‏ نماید که از آن جمله است: الف - شرایط: عقل، ایمان، قصد قربت، روزه داشتن و براى کسانى که تحت ولایت دیگرى هستند داشتن اجازه و اذن همچون اجازه فرزند از والدین و... ب - الزامات: - به لحاظ زمان از سه روز کمتر نباشد. - به لحاظ مکان در مسجد جامع شهر یا محله باشد. - تداوم و ماندن پیوسته در مسجد و خارج نشدن از آن. - همراه با نیت باشد مثلاً نیت کند براى خود یا براى دیگرى (نیابتى) انجام دهد. - پرهیز از امور دنیایى و مادى. - تمرکز بر عبادات، و تفکر و تدبر در قرآن. - مباحثه علمى، دینى، تربیتى، معرفتى، اخلاقى و سیاسى اجتماعى. و... در نتیجه: اعتکاف موجب ریزش گناهان و رویش نیکى ‏ها و حسنات در انسان مى ‏شود. چنان‏که پیامبر رحمت(ص) مى ‏فرمایند: «معتکف از گناهان باز مى ‏ایستد و بدین وسیله اجرى مانند کسى‏ که همه ‏ نیکى ‏ها و حسنات را انجام مى‏ دهد خواهد داشت.» (نقل از کتاب اعتکاف تطهیر صحیفه اعمال، ص‏16) بنابراین مهم‏ترین خاصیت اعتکاف، رویش اندیشه ‏ها و تفکرات پاک در عرصه پیشرفت و تعالى معنوى مى ‏باشد که با توجه به ویژگى ‏هاى منحصر به فردى که دارد در ردیف رویش‏گرترین و تعالى ‏بخش ‏ترین ‏ها تعریف مى ‏گردد و لذا به لحاظ فرهنگى و تربیتى (کماً و کیفاً) باید مورد توجه خاص و عام قرار گیرد و البته با شکوهمندانه ‏ترین شکل نیز به پاداشته بشود.

منبع: تسنیم