اختلاف عمیق آمریکا و عربستان درباره سوریه

تسنیم: تفاوت نگاه عربستان و آمریکا به اوضاع سوریه روابط دیرینه دو کشور را دستخوش تزلزل کرده و نگرانی و البته نارضایتی مقامات ریاض از واشنگتن را به دنبال داشته است. به گزارش پایگاه خبری الاوسط، تفاوت خواسته‌های عربستان و آمریکا در خصوص سوریه و انتظارات اجابت نشده ریاض از واشنگتن در مسائل متعدد منطقه‌ای، موجب شده است که روابط دو طرف تحت تاثیر این اختلافات دیگر استحکام گذشته را نداشته باشد. با وجود تلاش برای حمایت از ائتلاف آمریکا و عربستان، اختلافات سیاسی این دو کشور بر سر خاورمیانه به ویژه سوریه، همچنان به حال خود باقی است و چه بسا نتایج وخیمی برای مخالفان سوری داشته باشد. در این میان، هرچند دلایلی وجود دارد که نشان می‌دهد سلاح‌های آمریکایی بدست معارضان سوری که با ارتش سوریه مبارزه می‌کنند، رسیده است، اما اختلاف بر سر انواع سلاح های ارسالی و اینکه چه کسی آن را دریافت می‌کند، روند این مبارازت را با مشکل روبه‌رو کرده است به ویژه اینکه معارضان سوری از نبود موشک و ضد هوایی برای مقابله با نیروی هوایی ارتش سوریه شکایت دارند، این در حالی است که عربستان و قطر با این هدف که جنگ در سوریه در واقع نبرد بر سر آینده خاورمیانه است، از چند سال پیش به حمایت تسلیحاتی از معارضان سوری اقدام کردند. با این حال، اینکه کاخ سفید، بشار اسد را مسئول خشونت معرفی کرده و از او می‌خواهد از قدرت کناره گیری کند به این معنی است که نگاه آن به بحران سوریه با نگاه عربستان کاملا متفاوت است. در همین ارتباط باید گفت که مسئولان آمریکایی از دخالت در جنگ داخلی سوریه بیم دارند به ویژه اینکه راه حلی نظامی مشخصی برای آن نداشته وعلاوه بر این چه بسا توسل به گزینه نظامی علیه سوریه، موجب شکل گرفتن نسل جدیدی از اسلامگرایانی شود که با نفرت و بیزاری از غرب، اقدامات خشونت آمیز را علیه آن در پیش بگیرند. به هر حال ناکامی عربستان و آمریکا در بهبود سطح همکاری، حقیقت را برای هر دو طرف روشن کرده و به نظر می‌رسد که گفت‌وگوی دو ساعته ماه مارس بین باراک اوباما و ملک عبدالله، پادشاه عربستان چاره‌ساز نبوده و نتوانست در اختلاف موجود دو طرف تغییری ایجاد کند. به گفته یکی از رهبران معارضان سوریه در حلب واقع در شمال سوریه که در کنار جبهه افراط گرای النصره مبارزه می کند، اگر آمریکا از دادن موشک به ما خودداری می‌کند باید پرسید چرا عربستان این کار را نمی‌کند؟ اختلافات عمیق و ریشه‌ای هرچند در دیدارهای ویژه‌ای که بین مسئولان آمریکایی و سعودی انجام می‌شود دو طرف از روابط دیرینه و مستحکم یکدیگر سخن می‌گویند، اما در عین حال نمی‌توانند از اختلافات عمیق و ریشه‌ای نیز غافل باشند؛ اختلافاتی که بر سر راه‌های حل و فصل کشمکش‌های سیاسی بزرگ در خاورمیانه است و پس از بهار عربی دو چندان شده است به ویژه اینکه ریاض از کم رنگ شدن نقش خود در این منطقه و قدرت گرفتن ایران نگران است. در همین ارتباط ، هنگامی که واشنگتن در نوامبر گذشته با تهران بر سر برنامه هسته ای ایران به یک توافق اولیه دست یافت، ریاض از اینکه این توافق منجر به کاهش فشارهای سیاسی بر ایران شده و در نتیجه مجال بیشتری را برای عرض اندام تهران در منطقه فراهم کند، دستخوش ترس و نگرانی شد. علاوه بر این، آنچه موجب نارضایتی بیش از پیش مقامات سعودی از اوباما شد این بود که وی در سال 2011 و هنگام کناره گیری اجباری حسنی مبارک از قدرت، حمایتی از او بعمل نیاورده و از دخالت ارتش در برکناری محمد مرسی از ریاست جمهوری نیز انتقاد کرد. همزمان با این تحولات، به نظر می‌رسد که بشار اسد نیز با در دست گرفتن زمام امور، به روسیه اعلام کرد که درگیری‌های شدید و خشونت‌ بار در سوریه در طول یک سال دیگر به پایان خواهد رسید. اما عبد الله العسکر رئیس کمیته امور خارجی مجلس شورای عربستان که وظیفه رایزنی با دولت را برعهده داشته و توصیه‌هایی را نیز در چارچوب وظایف و اختیارات خود ارائه می کند، با ابراز نگرانی از اوضاع جاری سویه گفت: آمریکا در سوریه شکست سنگینی را متحمل شد. در مقابل، به عقیده یک دیپلمات سابق آمریکایی که تجربه کار در منطقه خاورمیانه را دارد، دلیل ناامیدی از سعودی‌ها این است که آنان هرگز یک نقشه و برنامه در خصوص سوریه ارائه نکردند. وی در گفت‌وگو با خبرگزاری رویترز اظهار داشت: باید یک راهبرد جامع تهیه می‌شد که بر اساس آن، تمام معارضان در قالب یک اتحادیه سیاسی و نظامی گرد آمده و افرادی میانه رو رهبری و هدایت آن را در دست می‌گرفتند. وی با اشاره به اینکه روسیه و چین، مهم ترین حامیان و بازوان اسد در شورای امنیت هستند، تاکید کرد که باید اقدامات ما فراتر از کمک تسلیحاتی و چمدان‌های پول باشد. ترس آمریکا از تکرار حوادثه دهه 80 افغانستان این بار در سوریه راهبرد اصلی عربستان در سوریه مبتنی بر متقاعد کردن واشنگتن به لزوم استفاده از امکانات دیپلماتیک و نظامی و راهبردی برای حمایت از معارضان و کمک به آنان است و به گفته جمال خاشقجی رئیس شبکه تلویزیونی العرب عربستان که مالکیت آن در اختیار امیر ولید بن طلال است، آنچه مسئولان سعودی به دنبال آن هستند، این است که آمریکایی‌ها از موشک‌ها و جنگنده‌های اف 16 علیه نیروهای اسد استفاده کنند در حالی که برای آمریکا نیز این سوال مطرح است که عربستان با جنگنده‌های اف 15 چه می‌کند؟ ترس آمریکا از این است که کمک تسلیحاتی و نیز آموزش معارضان در سوریه موجب شود آنان به دشمنان غرب تبدیل شده و در نتیجه تجربه دهه 80 در افغانستان بار دیگر برای آن تکرار شود. این در حالی است که ریاض نیز به خطر تندروها پی برده است و احساس می‌کند با همان خطری روبه رو است که حدود ده سال پیش و در جریان حمله القاعده به نقاط مختلف عربستان تجربه کرد، از همین رو مخالفت آمریکا با حمایت تسلیحاتی از معارضان را اشتباهی راهبردی می‌داند. همچنین مسئولان سعودی بر این باورند که عدم حمایت از گروه‌های معارض و میانه رو در سوریه، علاوه بر اینکه اسد را بیش از پیش به ادامه سیاست‌های خود تشویق کرد، موجب شد که اسلامگراها در کنار معارضان سوری با قدرت عرض اندام کنند. از سوی دیگر هر چند مقامات سعودی بارها اعلام کردند که حمایت‌ها و کمک های آنان چه از معارضان سوری چه از نهادهای بشر دوستانه باید از طریق کانال‌های رسمی صورت بگیرد تا این کمک‌ها در اختیار افراط گراها قرار نگیرد اما به احتمال زیاد بخشی از این بخشش‌ها به تندروها رسیده است. مسئولان سعودی اکنون به دلیل تردید آمریکا احساس سرخوردگی و ناامیدی می کنند به ویژه اینکه اوباما پس از حمله شیمیایی به ریف دمشق در ماه اوت گذشته ، از حمله نظامی به سوریه منصرف شد. سعودی ها احساس می کنند که آمریکا آنها را تنها گذاشته است با این حال مسئولان آمریکایی عقیده دارند که همکاری با عربستان در خصوص سوریه در چند ماه اخیر رو به بهبود بوده است و در نیتجه می توان شاهد آغاز استفاده از موشک‌های آمریکایی در میدان نبرد بود. به نظر می رسد یکی از دلایل بهبود فضا بین دو کشور متحد، برکناری امیر بندر بن سلطان رئیس سازمان اطلاعات سعودی است که سیاست عربستان در سوریه را مدیریت می‌کرد زیرا عملکرد او موجب شد سعودی ها رودر روی آمریکایی‌ها قرار بگیرند. اما یک منبع دیپلماتیک عربی در خلیج فارس نیز با اشاره به اینکه واشنگتن همچنان به دنبال ایجاد روابط بهتر با عربستان است درعین حال گفت که سعودی ها هنوز احساس می کنند که آمریکا با عقب گرد از حمله نظامی به سوریه آنان را تنها گذاشته و رها کرد. به هر حال با وجود اختلافات واشنگتن با ریاض، آمریکا مهم ترین متحد عربستان به شمار می آید زیرا دیدگاه آنان در خصوص ثبات منطقه و برخورد شدید با تندروهای اسلامگرا مشترک است. علاوه بر این، حضور گسترده نظامی آمریکا در خلیج فارس به مثابه حمایت از مرزهای عربستان است و نیروهای مسلح عربستان نیز به مهمات و سلاح‌های آمریکایی مجهز شده و در کنار آن، شبکه‌ای از روابط شخصی مسئولان و دیپلمات ها و تاجران سعودی را به همتایان آمریکایی آنان پیوند زده است. اما پس از اینکه انقلاب‌های مردمی در کشورهای عربی موجب شد همسایگان عربستان یکی پس از دیگری ثبات خود را از دست بدهند، دیگر دیدگاه واشنگتن و ریاض مانند گذشته نبود. ریشه نارضایتی سعودی ها به گفته یک دیپلمات سابق آمریکا، مذاکرات هسته‌ای با ایران که آمریکا نیز در آن شرکت دارد، موجب نارضایتی عربستان شده است، هر چند اوباما و سایر مسئولان آمریکا تلاش دارند که نگرانی‌های عربستان را در این خصوص از بین ببرند. به گفته معاون رئیس هیئت آمریکایی به ریاض، سعودی ها سخت به ایران به دیده تردید می‌نگرند و این موضوع ذهن آنان را مشغول کرده است، تا جایی که به گفته برخی مسئولان سعودی که در بین آنان مقامات بسیار بلند پایه هم دیده شده است، ایران در تلاش برای قدرت گرفتن در منطقه و جهان اسلام است که البته این اظهارات از نظر آمریکا مبالغه آمیز است. با وجود این، بعید به نظر می‌رسد که ائتلاف عربستان و آمریکا از بین برود زیرا به گفته این دیپلمات سابق آمریکایی، روابط دو طرف شبیه ازدواجی 40 ساله است و تصور یکی بدون دیگری ممکن نیست هر چند این روابط تا حدودی متزلزل به نظر می رسد.