فرهنگ مقوله انقلاب پذیر نیست

مشاوره فرهنگی رئیس جمهور گفت:در تغییرات فرهنگی به جای اینکه نقش را به قوه مجریه بدهیم باید به بخش فعال جامعه این نقش را بدهیم تا بر دولت نظارت کنند.‬

حسام الدین آشنا مشاور فرهنگی رئیس جمهور در یک برنامه تلویزیونی درباره الزامات تحقق شعار سال در حوزه فرهنگ، گفت:«ما وارث شرایط فرهنگی ریشه داری هستیم که نه امروز به وجود آمده و نه با اقدامات امروزی تغییر پیدا می کند.»

وی با بیان اینکه حداقل 100 سال است که وارد شرایط فرهنگی جدیدی شده ایم و بیش از 90 سال است که شاهد دخالت مستقیم دولت در فرهنگ هستیم، افزود: مساله ابتدایی دولت در دوره رضا شاه تغییر فرهنگ سنتی جامعه و آمادگی جامعه برای پذیرش فرهنگ استبدادی مدرن بود. به همین دلیل ساختار جامعه به سمت افزایش قدرت دولت و اعمال قدرت دولت در عرصه فرهنگ حرکت کرد.»

انقلاب تلاش کرد میزان دخالت مشروع دولت در حوزه فرهنگ را منطقی کند

آشنا ادامه داد:«اگر شرایط جامعه 90 سال پیش ما به گونه ای دیگر بود نهادهای فرهنگی ما هم به سمت مردمی تر شدن حرکت می کردند. مثلاً پیش از انقلاب اسلامی ممیزی نشریات قبل از انتشار انجام می شد. یک انقلاب لازم بود تا در عرصه مطبوعات ممیزی پیش از انتشار برداشته شود. ممیزی کتاب، سازمان و تشکیلاتش در ساواک انجام می شد. انقلاب اسلامی تلاش زیادی کرد تا میزان دخالت مشروع دولت در حوزه فرهنگ را منطقی و همراه با دخالت نیروهای غیردولتی کند. مثلاً الان ما در وزارت فرهنگ نظارت بر فیلم داریم اما این نظارت فقط محدود به نظارت قوه مجریه نیست و از قوای مختلف در هیات نظارت حضور دارند. در هیات نظارت بر مطبوعات هم شاهد یک روند مختلط هستیم.بنابراین شاهد مساله دخالت بیش از حد دولت در همه نظام های جامعه از جمله نظام فرهنگی کشور است.

وی گفت: تلاش برای مردمی تر کردن فرهنگ، اقتصاد و سیاست یکی از جهت گیری هایی است که به نظر می آید باید در دهه چهارم انقلاب اسلامی به دنبال آن باشیم. تذکر رهبری در مورد توجه بیشتر به تشکلات خودجوش فرهنگی را می توان در همین راستا دانست.»

توان تولید کشور با این وضع مصرف، هیچ گاه به خودکفایی نخواهد رسید

مشاور فرهنگی رئیس جمهور هم در بخش دیگری از برنامه تلویزیونی دیروز، امروز و فردا،با بیان اینکه هر سال، سال فرهنگ است،خاطر نشان کرد: با تعریف وسیعی که از فرهنگ وجود دارد هیچ گاه نمی توان فرهنگ را نادیده گرفت. اگر ما می خواهیم به مقاوم سازی اقتصاد توجه داشته باشیم، امکان ندارد بدون توجه به فرهنگ اقتصادی به نتیجه ای برسیم. احیای فرهنگ کار یک ضرورت برای توجه دوباره مردم به کالای مردمی است که بسیار مهم است. از طرف دیگر توان تولید کشور با این وضع مصرف، هیچ گاه به خودکفایی نخواهد رسید.»

باید طوری تولید فرهنگی کنیم که مردم حاضر باشند برای آن هزینه کنند

وی با بیان اینکه هیچ وقت به فرهنگ به عنوان یک بخش مولد توجه نشده،افزود: ما متوجه نبودیم که در فرهنگ سرمایه گذاری می کنیم نه هزینه. مساله اقتصاد و فرهنگ از این نظر اهمیت دارد که ما بپذیریم که بخش فرهنگ باید اقتصادی دیده شود. تولید کالاهای فرهنگی مطابق ارزش های فرهنگی مرسوم جامعه آیا باید به گونه ای انجام شود که مردم برای مصرف آن خدمات هزینه کنند یا کالای فرهنگی دینی و مطابق با ارزش های حاکم یک کالای فرهنگی سوبسیدی است؟»

آشنا گفت:«ما باید طوری تولید فرهنگی کنیم که مردم حاضر باشند برای آن هزینه کنند. هر مقدار مردم هزینه کنند یعنی به آن کالای فرهنگی رغبت نشان داده اند. امسال باید به اقتصاد فرهنگ به گونه ای توجه شود که این بخش بتواند روی پای خودش بایستد.

دست همه به سمت دولت دراز است

وی ادامه داد: اگر ما دولت را بدنه هوشمند چابک و عاقل و دارای راهبرد بدانیم باید از مسولیت پذیری دولت در حوزه فرهنگ استقبال کنیم اما تجربه سی سال گذشته نشان می دهد دولت چیزی نیست جز یک بدنه غیرچابک، غیر هوشمند و غیر توانمند! ما وقتی از دولت صحبت می کنیم حرف از آقای احمدی نژاد،خاتمی، روحانی و... نیست. حرف از کسانی است که پشت میزها نشسته اند و یا بودجه تصویب و یا رد می کنند. کسی که در سیستم دولتی کار کرده می داند که سپردن امر حساسی مثل فرهنگ به دست دولت چقدر خطرناک است. امروز متاسفانه دست همه به سمت دولت دراز است.»

مشکل شورای عالی انقلاب فرهنگی مشکل ساختاری است و به افراد مرتبط نیست

مشاور فرهنگی رئیس جمهور در بخش دیگری از «دیروز،امروز،فردا» گفت:«شورای عالی انقلاب فرهنگی یکی از دستاوردهای نظام جمهوری اسلامی برای ساختار سازی است که رهبری بنیانگذار آن هستند. در مجموع حجم انتقادات مقام معظم رهبری از شورا بیشتر از حجم تعاریف ایشان از شورای عالی انقلاب فرهنگی است. به نظرم مشکل شورا یک مشکل ساختاری و به افراد مرتبط نیست است. موتور محرک شورای عالی انقلاب فرهنگی دبیرخانه است که دبیرخانه هیچ رابطه ساختاری با دولت ندارد. در واقع دبیر شورای عالی انقلاب فرهنگی حضوری در دولت ندارد. تا وقتی نتوانیم رابطه دبیرخانه شورا را با دولت یک رابطه ارگانیک نکنیم، اتفاق خاصی نخواهد افتاد. وقتی شاهد تداوم ضعف یک نهاد در سالیان مختلف هستیم یعنی با یک مشکل ساختاری مواجه هستیم.»

درخواست روحانی از شورا

وی افزود:«ما اسناد مختلفی را در شورای عالی انقلاب فرهنگی می بینیم که تولید می شود اما نمی تواند وارد چرخه اجرایی و سیاست گذاری شود. همه حرف های شورا خوب است اما چون از جنس سیاست گذاری نیست، عملاً اتفاقی نمی افتد. دولت به شورای عالی انقلاب فرهنگی احترام می گذارد. در ابتدای این دولت آقای روحانی در اولین جلسه شورا خطاب به اعضای محترم گفتند من می خواهم مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی اجرا شود و از دبیرخانه و اعضای شورا تقاضای کمک کردند.

وی با بیان اینکه شورا باید وارد دوره پوست اندازی شود تا بتواند خودش را به اجرا نزدیک کند، خاطر نشان کرد: این موضوع با سندی به نام سند مهندسی فرهنگی کشور در شورا اتفاق می افتد که در سال 91 در شورا تصویب شده است. در بند آخر این مصوبه اینطور آمده است که ستاد راهبری مهندسی فرهنگی کشور باید تشکیل شود. در پیشنهادی که الان در شورا مطرح است این است که بودجه ها و تصمیمات بزرگ فرهنگی کشور باید در چهارچوب ستاد راهبری مهندسی فرهنگی مدیریت شود که این موضوع در صورت درست اجرا شدن، یک قدم به جلو تلقی می شود.»

همه کسانی که نوعی شهرت دارند باید مراقب رفتار خود باشند

آشنا که میگفت رهبران دولتی روی رفتار مردم تاثیر گذار هستند، گفت: همه کسانی که به نوعی شهرت و احترام عمومی دارند باید مراقب رفتار خود باشند. از منبری و مداح بگیرید تا نویسنده و دولتمرد و...!

مدارس کپری یعنی دسترسی به فرهنگ به صورت عادلانه وجود ندارد

وی افزود: دولت در فرهنگ هم وظیفه زیرساختی دارد و هم یک وظیفه ایجاد فضای سالم رقابتی برای گروه های مجاز برای رقابت دارد. عدالت فرهنگی در حوزه تولید فرهنگی و مصرف فرهنگی معنا پیدا می کند که ما در هر دو حوزه نا عادلانه رفتار کرده ایم. الان استان هایی هستند که حتی یک سالن سینما هم در کل استان نیست. در همان استان 100 هزار دانشجو وجود دارد. وقتی شما 100 هزار دانشجو دارید و یک سینما ندارید یعنی دانشجویان فیلمی که شما می خواهید را تماشا نمی کنند و دسترسی به فیلم های غیرمجاز خیلی راحت تر می شود. وقتی مدارس کپری هنوز هم وجود دارد یعنی دسترسی به فرهنگ به صورت عادلانه وجود ندارد.»

وی افزود: ‫ایجاد رقابت فرهنگی مسائل جدی تری است. در هر دوره ای دولت ها گمان کردند که با حمایت از همفکران خود می توانند کار خود را بهتر جلو ببرند. در هر دوره ای این بحث به شکلی بوده است.

فرهنگ مقوله ای انقلاب پذیر نیست

آشنا هم در بخش پایانی صحبت هایش اظهار داشت:«من فرهنگ را مقوله ای انقلاب پذیر نمی دانم و اساس آن تدریجی است. فرهنگ به تدریج شکل می گیرد و بسیار عمیق است و نمی توانیم بگوییم می توانیم به سرعت آن را متحول کنیم. در تغییرات فرهنگی خیلی بیشتر از اینکه به دولت نقش اصلی را بدهیم، باید به بخش فعال جامعه که بر دولت نظارت می کند نقش بدهیم.»

وی همچنین گفت:«دولت سال هاست از تشکل های مختلف حمایت می کند. خواهش من از دولت فعلی این است که دست به این تشکل ها نزند و اجازه دهد کار خودشان را انجام دهد.»

در این برنامه همچنین حجت الاسلام پناهیان در مورد مهم ترین معضل فعلی فرهنگی در کشور گفت:«در طول تاریخ همیشه قدرت ها در فرهنگ موثر بودند و همیشه قدرت ها بودند که مردم را از نور به تاریکی می بردند. به همین دلیل تا بحث فرهنگ پیش می آید، بحث قدرت هم مطرح می شود. بعد از انقلاب تعدادی از خانم ها نزد امام آمدند و دغدغه های دیندارانه خود را در عرصه فرهنگ مطرح کردند، امام فرمودند اگرچه فرهنگ در راس است اما ما کارهای مهم تری داریم که روی فرهنگ تاثیر دارند. امام معتقد بودند نباید نقش دولت ها و قدرت ها را بر فرهنگ نادیده بگیریم.»

دولت ها نقش خودشان را در عرصه فرهنگ ایفا نکرده اند

وی افزود:«یکی از معضلات جامعه امروز ما این است که دولت ها در طول این سال ها نقش خودشان را در عرصه فرهنگ به خوبی ایفا نکرده اند. البته تردیدی نیست که دولت ها نباید دخالت نابه جا در این عرصه داشته باشند اما هرکسی دولت و حاکمیت را در دست داشته بالاترین تاثیر را روی فرهنگ داشته است، چه مثبت چه مخرب! به نظر من در طول 35 سال گذشته دولت ها در عرصه فرهنگ درست کار نکرده اند.»

بزرگترین معضل فرهنگی امروز کشور

پناهیان ادامه داد:«امام در سال آخر عمر شریفشان مدام بر اسلام آمریکایی تاکید داشتند. بعد از امام، مقام معظم رهبری بحث تهاجم و شبیخون فرهنگی را مطرح کردند. در دولت قبل هم فرمودند فرهنگ هنوز غریب است. قبل از دولت یازدهم هم بحث سبک زندگی را مطرح کردند. این ضعف در عملکرد فرهنگی دولت ها امروز تبدیل به یک ضعف شده است. بزرگترین معضل فرهنگی امروز این است که حاکمیت در جاهایی که می تواند روی فرهنگ تاثیر بگذارد ضعیف عمل کرده است و دولتمردان و کارشناسان در قوای مختلف باید یکدل شوند. از طرف دیگر مردم هم باید مطالبه داشته باشند. جامعه ما جامعه ای است که اگر دولت ها وظایف خود را به خوبی انجام دهند، مردم فرهنگسازی بالایی دارند. باید ببینیم در ساختارهای حاکمیتی خود کجاها می توانستیم روی فرهنگ اثر داشته باشیم و این کار را انجام ندادیم.»

پناهیان در ادامه «دیروز،امروز،فردا» اظهار داشت:«شورای عالی انقلاب فرهنگی باید نزدیک به جایگاه یک متولی فرهنگی نقش ایفا کند. البته تمام بخش های حاکمیت مسولیت فرهنگی دارند و نمی توان برای فرهنگ یک متولی خاص در نظر گرفت. مثلاً وقتی در مجلس قوانینی تنظیم می شود که قوه قضاییه باید طبق آن حکم دهد، این یک کار کاملاً فرهنگی است. نمی توان بحث فرهنگ را مثل بخش نظامی و امنیتی مجزا و جدا دانست اما حاکمیت در بخش های متعدد آثار فرهنگی خود را در جامعه به جا می گذارد. شاید شورای عالی انقلاب فرهنگی مغز متفکر مرکزی در حوزه فرهنگ است اما فکر می کنم به طور کامل به وظایف خود نپرداخته است.»

وی افزود:«ما حتی رشته مدیریت فرهنگی در دانشگاه نداریم و در دانش مدیریت فرهنگی چه در دانشگاه و چه در حوزه ضعف داریم. ما در عرصه فرهنگ نمی توانیم به سادگی یک متولی خاص پیدا کنیم. شورای عالی انقلاب فرهنگی باید بهتر از این کار کند و حوزه و دانشگاه هم باید تولید دانش کنند. رفتار شخصی دولتمردان ما در جامعه بسیار مهم است و آثار آنان از آثار رفتار پدر و مادر در جامعه بیشتر است

نباید اجازه دهیم بعضی ها بازار فرهنگ را خراب کنند

پناهیان همچنین گفت:«تلفیق اقتصاد و فرهنگ در سال های پیش هم دیده شده است. مثلاً اصلاح الگوی مصرف یا توجه به تولید داخل! دولت در خصوصی سازی اقتصاد چه نقشی دارد؟ دولت باید زیرساخت ها را فراهم کند و بعد افراد بیایند و با رقابت سالم به تولید بپردازند و دولت جلوی تولید نامرغوب را بگیرد.در عرصه فرهنگ هم دولت ها باید زیرساخت ها را برای یک فعالیت سالم فراهم کنند. من هم مخالف این هستم که دولت پول بدهد تا فیلمی ساخته شود و بعد بیاییم به مردم بلیط بدهیم که بیایید و فیلم را ببینید و در نهایت هم فیلم جذابیت خاصی نداشته باشد. نباید اجازه دهیم بعضی ها بازار فرهنگ را خراب کنند. اگر کسی آمد و گیشه را با یک اثر مبتذل پر کرد بازار را خراب کرده است و جلوی حضور آثار با کیفیت و قابل را گرفته است.»

پناهیان هم در ادامه همچنین گفت:«فرهنگ تا حدی همیشه تحت تاثیر مسائل سیاسی بوده! وقتی با نگاه اسلامی به سیاست می نگریم نمی توان سیاست را از فرهنگ جدا دانست. وقتی سیاست غلط باشد، تاثیر گذاری آن روی فرهنگ هم اشتباه است اما اگر سیاست، درست باشد تاثیر آن روی فرهنگ هم درست و سالم است. نباید به طور کلی بگوییم فرهنگ و سیاست به هم آمیخته شده اند بلکه باید مراقب باشیم این آمیختگی سالم باشد و به هیچ یک از حوزه ها لطمه نزند. اینکه فرهنگ در خدمت سیاست باشد یعنی در خدمت اصلاح،کنترل و گردش صحیح قدرت بین نخبگان قرار بگیرد که این خیلی عالی است. نباید از تلفیق فرهنگ و دین هم وحشت کنیم. فرهنگ و دین به هم کمک می کنند. وقتی عناصر فرهنگی ِ بومی یک جامعه خوب باشد، جامعه ای دین پذیرتر خواهد بود و بالعکس.»

منبع:‌خبرآنلاین