طراحی براندازانه آمریکا در ماجرای «توئیتر کوبایی» / اطلاع رسانی جهت دار آمریکایی به سبک شبکه های اجتماعی
همچنان كه الگوهای ارتباطی به طور روزافزونی از مرزهای ملی فراتر میرود، آمار اتصال به اینترنت و كاربران آن نیز به طور تصاعدی در حال رشد است. انتشار پرشتاب اینترنت، ماهواره و فناوری های دیجیتالی، ارتباط همزمان میان بخشهای وسیعی از جهان را ممكن ساخته است. درنتیجه بسیاری از كنترل‌های ملی اطلاعات به چالش كشیده شده اند.
سرویس سیاسی «فردا»؛ در این رابطه دو نكته از اهمیت اساسی برخوردار است. اول اینكه، شبكههای نوین اجتماعی به مانند بسیاری از پدیدههای نوین اجتماعی محصول كشورهای صنعتی بوده و این كشورها د
* كاركرد شبكه های اجتماعی نوین
امروزه فراگیری اینترنت و فنآوریهای جدید ارتباطی و اطلاعاتی، موجب ظهور فضای مجازی در كنار جهان واقعی شده كه این امر، معادلات و الگوهای ارتباطات سنتی، تولید، انتقال و مصرف اطلاعات را به هم زده و موجب تغییر در آن شده است. چنین فضایی كه به عنوان واقعیت مجازی یك پارچه، درنظر گرفته می شود، از ویژگیهایی چون بیمكانی، فرا زمان بودن، صنعتی بودن محض، عدم محدودیت به قوانینمدنی متكی بر دولت- ملت، قابل دسترسی بودن همزمان، روی فضا بودن، برخورداری از فضاهای فرهنگی، اعتقادی، اقتصادی، سیاسی و ... برخوردار است . چنین فضای مجازی گسترده، شبكههای اجتماعی [1] را ایجاد كردهاند. شبكه اجتماعی مجازی یا شبكه اجتماعی اینترنتی، وب سایت یامجموعهای از وب سایت هایی است كه به كاربران امكان می دهد، علاقهمندیها، افكار و فعالیتهای خود را با یكدیگر به اشتراك بگذارند؛ وبلاگ ها[2] ، فیس بوك[3] ، توییتر[4] ، یوتیوب[5]. پادكست[6] از جمله شبكه های اجتماعی مجازی هستند.
مسئله اساسی در رابطه با این شبكه های نسبتاً نوظهور مدیریت و بهره برداری صحیح از آنها است. به دلیل گسترش روزافزون دامنه استفاده از این شبكهها، توجه كافی به این عرصه از اهمیت فوق العادهای برخوردار است.[7] چراكه حتی اگر این شبكهها برای راه اندازی مستقیم شورشها و ناامنیها نیز به كار گرفته نشوند، به صورت هوشمندانهای فرهنگ بومی كشورهای در حال توسعه را مورد هدف قرار دادهاند كه این پروسه در نهایت منجر به شكاف عمیق فرهنگی و نارضایتی خواهد شد.
بسیاری مدعی اند، عصر حاضر عصر انقلاب رسانه های اجتماعی است و با افزایش تعداد كاربران اینترنتی، رسانه های اجتماعی به حاكمان تقریباً بلامنازع عرصه اطلاع رسانی و در پی آن مدیریت افكار عمومی تبدیل خواهند شد . امروزه رسانههای اجتماعی بیش از رسانه های جمعی و در فضای مجازی در ارتباط لحظه به لحظه با افكار عمومی هستند، برای مثال توئیتر دریایی از اطلاعات شاهدان عینی است كه به سرعت اطلاعات را ثبت میكنند و انتشار میدهند و یا یوتیوب آماج تصاویر و ویدیویی هایی قرار میگیرد كه توسط شهروندان تهیه شده و برای گسترش آنها گزینهای جز این رسانه ها نیافته اند. وبلاگها پذیرای اطلاعاتی می شوند كه از فیلتر هیچ دروازهبان خبری عبور نكردهاند، فیسبوك غرق محتواهایی میشود كه بارها و بارها به اشتراك گذاشته شده است. اینها همه گواه این است كه رسانه های اجتماعی شیوه دریافت، ارسال، تولید و به اشتراك گذاشتن محتوا را تغییر داده اند. این رسانه ها در جمع آوری، تولید و انتشار اطلاعات گوی سبقت را از رسانه های جمعی ربوده اند، این موضوع در كشورهایی كه دسترسی بیشتری به اینترنت دارند، پر رنگتر است . رسانههای اجتماعی امروز به عنوان عامل تحولات و تغییرات عصر حاضر هستند، رسانه هایی كه قرار است جای رسانههای جمعی را بگیرند، زیرا مخاطب رسانههای اجتماعی كه در قالب این شبكهها كار میكنند، نه تنها منفعل نیستند، بلكه مخاطب خود درگیر تولید محتوا و انتشار آن است . اما با تمام این ویژگیها، اگر جریان خاصی هدایت این رسانه ها را بر عهده بگیرد و یا بر موج این رسانه ها سوار شود به راحتی میتواند بر اهداف خود دست یابد. لذا رسشبكههای اجتماعی بیش از آن كه منعكس كننده تغییرات اجتماعی باشند خود زمینه تغییرات را فراهم میكنند . این امر زمانی خطر آفرین میشود كه كشورهای غربی با استفاده از این امر اقدام به دخالت در جوامع دیگر می نمایند و تحولات اجتماعی صورت گرفته را در مسیر دلخواه خود هدایت میكنند.
*مداخله در كوبا
در رابطه با كشور كوبا به دلیل در گیریهای ایدئولوژیكی كه بین این كشور با ایالات متحده و كشورهای غربی وجود دارد، مشاهده میشود كه شبكههای نوین اجتماعی به ابزاری برای دخالت كشورهای بلوك غرب در این كشور بدل گردیده است. برای نمونه دولت آمریكا برای دامن زدن به ناآرامی و تشویق مخالفان در كوبا یك شبكه اجتماعی طراحی و راه اندازی كرده بود كه در فاصله سال‌های 2009 تا 2012 فعال بوده و تعداد مشتركان آن به 40 هزار نفر رسیده بود . دولت آمریكا برای پنهان كردن این اقدام خود از چندین شركت پوشش و واسطه استفاده كرده تا ظاهرا ارتباطی بین این شبكه اجتماعی با دولت ردیابی نشود. بودجه این طرح از طریق اداره كمك به سازمان توسعه بینالمللی آمریكا پرداخت می‌شد كه معمولاً به عنوان نهادی برای كمك به پروژههای بشردوستانه در سطح جهان شناخته میشود. هدف این طرح ایجاد یك شبكه ارسال پیامك مثل شبكه توئیتر بود كه مردم و به خصوص ناراضیان در كوبا با استفاده از آن بتوانند از كنترل شدید دولت كوبا بر شبكه اینترنت بگریزند. این شبكه ارسال پیامك كه «زون زونئو» نام داشت اصطلاحا «توئیتر كوبایی» نام گرفته بود كه در اصطلاحات محاوره‌ای در كوبا "صدای مرغ مگس خوار" معنی می دهد.[8] رسانهای شدن این بحث سبب بروز اعتراضات متعددی گردید و نقش رسانههای نوین را آشكارتر نمود.
مدیر سازمان توسعه بینالمللی ایالات متحده (USAID) در صحن مجلس سنا تلاش كرد، ایالات پای اشتون به ماجرای بازرسی بند ۳۵۰ اوین باز شد/ موبایل و لپ تاپی که «ماهیت واقعی» ماجرا را افشا کردمتحده را از ایجاد یك «شبكه اجتماعی» به منظور ایجاد اغتشاش در كوبا تبرئه كند.[9] در طول جلسه رسیدگی كمیته روابط خارجی مجلس سنای آمریكا در تاریخ هشتم آوریل 2014 كه به منظور بررسی بودجه سازمان USAID برگزار شده بود، "رجیو شاه " مدیر این سازمان تلاش كرد تا افشاگریهای رسانهها در خصوص استفاده از شبكه های اجتماعی برای ایجاد اغتشاشات در كوبا را با بیان این مطلب انكار كند كه اجرای پروژه «شبكه اجتماعی» برای كوباییها عملیات مخفیانه نبوده، بلكه تنها عملی «خردمندانه» بوده انكار كند . این پروژه در سال 2009 به عنوان یك شبكه ارسال پیامك با نام «زون زونئو» آغاز شد و در سال 2012 عملیاتی شد تا كاربرانی را كه در كوبا زندگی می كردند را به خود جذب كند و آن ها را به ایجاد شورش در این جزیره تحریك كند . پاتریك لیهی، سناتور دموكرات - كه از سال 2012 رئیس موقت مجلس سنای ایالات متحده بوده است - در شروع سؤالات خود از مدیر سازمان USAID تكرار كرد كه : دولت آمریكا ده تا پانزده میلیون دلار بودجه برای برنامه های به اصطلاح دموكراتیك در كوبا به سازمان توسعه بین المللی آمریكا (USAID) تخصیص داد. این بودجه ظاهرا مدام در حال افزایش است[10] . افشاگریهای صورت گرفته به خوبی نشان از استفاده ابزاری و یك سویه از شبكه های نوین اجتماعی دارد كه تغییر فرهنگ كشورهای درحال توسعه به عنوان بسترساز نارضایتیهای اجتماعی و سرنگونی دولتهای مستقل و مخالف غرب را در دستور كار خود قرار داده است. این در حالی است كه استفاده از شبكه های اجتماعی نوین به روزترین ابزار برای مداخلات غربیها محسوب میگردد.
* تحولات كشورهای عربی
شبكه های اجتماعی جدید زمینه را برای بین المللی كردن قیامهای سال 2011 كشورهای عربی فراهم كرده و از طرفی میان شهروندان عرب و جامعه بین الملل پل ارتباطی ایجاد كردند. فضای مجازی به جنبشهای اجتماعی كمك كرد تا بدون داشتن سازمانی منسجم فعالیت هایشان را سازماندهی كنند، جنبشهایی كه فاقد منابع مالی غنی و ساختارهای قدرتمند بودند[11] . در مصر، تونس و... فعالان اجتماعی و مدنی با استفاده از فضای مجازی دیدگاههای خود نسبت به وقایع مختلف را به اشتراك میگذاشتند. رسانههای جدید اجتماعی در كشورهای عربی تا حدودی توانسته ناكارامدی رسانههای سنتی را جبران كنند .
با وجود اینكه رسانه های اجتماعی در مصر، تونس و... توانستند تجمعات اعتراض آمیزی را علیه مبارك، بن علی و... سازماندهی كند اما نقش آنها در فرایندهای سیاسی چون انتخابات و جهتدهی به اقدمات بعدی معترضین همیشه با خواستهای واقعی انقلابیون هماهنگ نبوده است. اگر نگاهی دقیقتر به تحولات مصرداشته باشیم، آمریكایی ها این ادعا را مطرح میكردند كه شبكههای اجتماعی از جمله توئیتر نقش مهمی در شنیده شدن صدای مردم مصر داشته است، آنها معتقدند همكاری این شبكههای اجتماعی با غول اینترنتی گوگل باعث ایجاد امكان اشتراك صوتی فایلها از طریق ایمیل صوتی شده است. در این رابطه وزیر خارجه سابق ایالات متحده یعنی خانم هیلاری كلینتون به صورت صریح در هنگام بازدید از میدان التحریر قاهره اشاره كرد كه "برای من دیدار از جایی كه یك انقلاب، متاثر از شبكه توئیتری در آن رخ داده و بر كل جهان تاثیر داشته بسیار افتخار آمیز است."[12] اشاراتی از این دست، از اهمیت این حوزه، جهت فعالیت رسانهای برای برخورد با نظامهای معارض در ادبیات سیاسی آمریكا پرده برمی دارد.
در این میان برخی از تحلیلگران غربی اصرار دارند كه بگویند شبكه های اجتماعی نقش مهمی در تحولات دمكراتیك در كشورهای عربی ایفا كرده اند و بر نقش رسانه های اجتماعی به ویژه فیس بوك در بسیج و تشدید قیام مردمی در مصر بسیار تاكید دارند. به طوری كه برخی از آنها، قیام مردم مصر را "انقلاب رسانه های اجتماعی" توصیف كرده اند یا آن را به «انقلاب فیس بوكی» تشبیه میكنند و تلاش دارند تا این تغییرات و تحولات را بجای اراده مردمی به قابلیت ها و ظرفیت های شبكه های اجتماعی از جمله فیس بوك و توئیتر نسبت دهند. با وجود اینكه نقش شبكه های نوین اجتماعی در وقوع انقلابهای عربی را نمی توان انكار كرد اما مقایسه ناآرامی های اوكراین، با انقلاب های عربی نشان می دهد صرف مخاطب رسانه های اجتماعی بودن كافی نیست، بلكه باید یك جریانی قویتر در پشت پرده و موافق رای و نظ ر مخاطبین باشد تا تغییرات مدنظر آنها عملی شود. یعنی تا مادامی كه سردمداران كشورهای عربی همسو و موافق با سیاست های آمریكا و متحدان آن هستند، هر نوع تغییر مدنظر انقلابیون و مردم ممكن نخواهد بود . بدین معنی كه متاسفانه اكثر شبكههای نوین ارتباطی تنها ابزاری برای تامین مصالح كشورهای غربی محسوب میگردد.
*تحولات اوكراین
نمونه متاخر و بارز نقش شبكه های اجتماعی در هدایت افكار عمومی انقلاب اوكراین است، اوكراین بطور مكرر بعد از فروپاشی «اتحاد جماهیر شوروی»، بصورت پاندولی بین بلوك شرق و غرب در حال نوسان بوده است. مهمترین نمودهای كشمكش اوكراین بین قدرت های سنتی بین الملل، مربوط به "انقلاب نارنجی اوكراین" در 2004 م. و اعتراضات اخیر ضددولتی - نوامبر 2013- می شود. بلوك غرب یكبار در سال 2004 از نسخه انقلاب های رنگی برای ایجاد تحولات در اوكراین استفاده كرده بود كه با ناكارآمدی ان مواجه شد، حالا نوبت استفاده از روش جدید ناآرام سازی و سپس سوار شدن بر موج جدید است و چه راهی بهتر و كم هزینه تر از شبكه های اجتماعی. نقش شبكههای اجتماعی در ایجاد ناآرامی‌های اجتماعی اوكراین به حدی است كه برخی كارشناسان، وضع اوكراین را «انقلاب فیس‌بوكی و توئیتری» نامیده‌اند. اما حقیقت مهم آن است كه قدرت‌های خارجی از این شبكهها برای ایجاد و حفظ ارتباط با معترضان و هدایت غیرمستقیم آنها استفاده میكنند. سایت‌های فراوانی به طور مستقیم وضعیت ناآرام خیابان‌های كیف را پخش میكنند كه برای دولتهای غربی همچون یك مشاهده حضوری مستقیم است .
در این رابطه نه تنها شروع عمده این ناآرامیها با تحركات شبكه های نوین اجتماعی آغاز گردیده، بلكه توئیتر در ناآرامی‌های اوكراین، بیشتر به حوزه اطلاع‌رسانی به جهان و جلب توجه جهانیان به اوكراین مشغول به كار بوده است. در همین راستا اكثر صفحات توئیتر مرتبط با شورش‌های اوكراین نیز به زبان انگلیسی فعالیت میكنند . در كلیت امر نقش رسانه های اجتماعی در هدایت جریانات سیاسی و اعتراضات بر هیچ كسی پوشیده نیست، طوری كه كشورهای غربی با هدایت و مدیریت تحولات اجتماعی در اوكراین، این كشور را عملاً به مرز تجزیه و در نهایت به جنگ داخلی كشاندهاند.[13] این مسئله نشانگر نقش ویژهای است كه شبكه های اجتماعی به خود گرفتهاند.
* شبكه های اجتماعی نوین در انتخابات دهم ریاست جمهوری
امروزه شبكه های نوین اجتماعی به عنوان ابزارهای نوین ارتباطی به اوج گسترش خود رسیدهاند، طوری كه كوچكترین حوادث در سطح بین المللی را تحت پوشش قرار میدهند. این شبكهها در ایران همانند سایر كشورها، منتهی به دور از فرهنگ و الگوی ملی و مهمتر از آن، خارج از سیاستهای موثر دولتی رشد یافتهاند. در این راستا دولت نه تنها مبدع برنامه خاصی در این زمینه نبوده، بلكه عمدتاً تحت تاثیر واقعیتهای صورت گرفته با توجه به افزایش استفاده از یك ابزار نوین مجبور به پذیرش یك پدیده خاص و ایفای نقش انفعالی در قبال آن بوده است. اهمیت این مسئله تا جایی است كه تقابل به وجود آمده عملاً سبب شكلگیری یك تضاد فرهنگی گردیده است. لذا توجه ویژه به این عرصه و استفاده فعالانه از شبكههای اجتماعی برای ارتقای فرهنگ و امنیت ملی برای مقابله با دشمنان ایران اسلامی اجتنابناپذیر میرسد.
انتخابات دوره‌ی دهم ریاست‌جمهوری گسترده ترین حضور فضای مجازی و شبكههای اجتماعی در عرصه‌ی سیاست در ایران بود كه شدیدترین تهدیدات علیه امنیت ملی را به ظهور رساند. در این دوره شاید جدی‌ترین تجربه‌ی استفاده از اینترنت و شبكههای اجتماعی مثل فیسبوك، توئیتر، یوتیوب، فرندفید و مانند آنها بر علیه دولت و منافع ملی بروز كرد. در طی این برنامه طراحی شده عملاً كشورهای غربی مسیر تحولات كشورمان را در دست داشتند و فراتر از آن با ایجاد شایعه و سناریوسازی بر موج تحولات بعد از انتخابات سوار بودند. در نتیجه زمانی كه شایعه عدم صحت و سلامت انتخابات مطرح گردید، به سرعت در شبكه های اجتماعی گسترش یافت و در نهایت به عاملی اساسی برای ادامه اعتراضات، خشونتها و هنجار شكنیها بدل گردید. در این میان نیز كشورهای غربی به عنوان كشورهای مسلط به این عرصه حداكثر استفاده را از این ابزار نوین بردند. لذا امید میرود با فرهنگ سازی در راستای استفاده از این ابزارهای نوین و اتخاذ سیاستهای مكفی موانع لازم در مقابل هجمهها و فعالیتهای آزادانه بیگانگان ایجاد گردد.
پی نوشتها: 1. به مجموعه ای از افراد كه به صورت گروهی با یكدیگر ارتباط داشته و مواردی مانند اطلاعات، نیازمندی ها، فعالیت ها و افكار خود را به اشتراك بگذارند، شبكه های اجتماعی گویند 2. وبلاگ را به عنوان صفحه ای اینترنتی با حداقل یا هیچ نوع ویرایش خارجی تعریف می كنند كه به ارائه تفسیری آنلاین پرداخته، به طور ادواری به روز شده، با ترتیب زمانی معكوس نشان داده می شود و لینك هایی را به دیگر منابع آنلاین می دهد. شبكه وبلاگستان هر جامعه، بازتاب منحصر به فردی از ویژگی های خاص فرهنگی، سیاسی و تاریخی آن جامعه خواهد 3. فیس بوك هم یك شبكه اجتماعی مجازی با دسترسی آزاد است كه كاربران می توانند پس از عضویت در آن، علاوه بر اطلاعات شخصی و شغلی خود، تصاویر، فیلم ها و اخبار را هم به سادگی در اختیار دیگر كاربران بگذارند. مارك زوكربرگ متولد 4891 میلادی در شهر نیویورك آمریكا مؤسس و گرداننده رسمی شركت فیس بوك است. بنابر سایت ویكی پدیا، این یهودی زاده كه به گفته خود ملحد می باشد، نسخه نرم افزاری فیس بوك را در سال 4002 میلادی، در زمان تحصیل در دانشگاه هاروارد به نام خود ثبت نمود. 4. توئیتر هم یك سرویس به اصطلاح میكروبلاگینگ است كه با شعار چه كار می كنید؟ «(What are you doing)" در مارس 6002 پا به عرصه وجود گذاشت. هدف اصلی توئیتر فراهم كردن این امكان بود كه كاربران اینترنت بتوانند در هر لحظه و به سادگی اتفاقاتی را كه در اطرافشان درحال وقوع است، در فضای مجازی منتشر كنند. 5. یوتیوب یكی از مهم ترین سایت های وب2 و معروف ترین سایت به اشتراك گذاری ویدیو است. یوتیوب به وسیله چاد هرلی، استیون چن و جواد كریم به وجود آمد كه هر سه از كارمندان شركت Pya Pal بودند. دامنه یوتیوب دقیقاً در 51 فوریه 5002 ثبت شد و سایت به تدریج در ماه های بعد راه اندازی شد. شش ماه بعد در ماه مه 5002 سایت به طور رسمی و عمومی افتتاح شد. 6. پادكست ها فایل های صوتی یا تصویری هستند كه در اینترنت منتشر می شوند و كاربران می توانند مشترك آنها شوند. 7. اكنون فیس بوك سرشناسترین شبكه اجتماعی اینترنتی است كه با استقبال بسیاری مواجه شده است. این شبكه بیش از پانصد میلیون جمعیت دارد كه سومین منطقه پر جمعیت جهان پس از چین و هند به شمار می‌آید. در هر ثانیه هشت كاربر جدید در این سایت ثبت‌نام میكنند. 8. JACK GILLUM, DESMOND BUTLER and PETER ORSI, "US penned political satire in secret Cuban Twitter", the seattle time.April,2014. 9. "U.S. Penned Political Satire In Secret Cuban Twitter", San Fernando Valley Sun Newspaper,2013. 10. "طرح آمریكا برای براندازی كوبا با استفاده از شبكههای اجتماعی و پیامك"، مشرق نیوز، 25 فرودین1393،(http://www.mashreghnews.ir/fa/news/300593) 11. Marina Ottaway, "CRISIS IN THE MIDDLE EAST",2011, p:5. www.CarnegieEndowment.org, 12. Lloyd C. Gardner, The Road to Tahrir Square: Egypt and the United States from the Rise of Nasser to the Fall of Mubarak,2011, P:23. 13. Steven Woehrel ,Ukraine: Current Issues and U.S. Policy, Congressional Research Service, March 24, 2014, P: 2