90سالگی‌کتابخانه‌‌مدرن‌ایران

سرویس فرهنگی « فردا »: کتابخانه مجلس شورای اسلامی سه‌شنبه این هفته 90 ساله می‌شود.

کتابخانه ای که اکنون 510 هزار کتاب چاپی، 24 هزار کتاب خطی، بیش از 41 هزار مجلد نشریه ادواری و میلیون ها برگ سند در آن نگهداری می شود، نهادی با سابقه نزدیک به یک قرن است که بخش مهمی از میراث ماندگار تمدن کهنسال و بزرگ ایران اسلامی را بر دوش می کشد و بر اساس رسالت تاریخی که به عهده اش نهاده شده؛ یعنی پشتیبانی اطلاعاتی از فرآیند قانونگذاری و حمایت از پژوهش در حوزه علوم انسانی، همواره چشم به راه پویندگانی از قافله علم و آگاهی بوده است.

تأسیس رسمی کتابخانه ای با هدف بنیادین حمایت فکری و علمی نمایندگان مجلس که از ضرورت های اساسی تشکیل حکومت جدید بود، اگرچه در دوره نخست مجلس با همه عزمی که برای انجام این کار وجود داشت، به دلیل مشکلات ناشی از تغییرات اساسی در سیستم حکومتی و مشغله های فراوان نمایندگان میسر نشد، اما با مساعی و پشتکار برخی نمایندگان فرهیخته عضو هیأت رئیسه دومین دوره مجلس شورای ملی و با تصویب آیین نامه داخلی جدید مجلس شورای ملی در سال 1287 دنبال شد.

نخستین گام ها در گردآوری کتب، مجموعه های اهدایی عده ای در صدر مشروطیت بود که به امید تقویت علم و آگاهی و قانون، میراث علمی و مکتوب برجای مانده از عمری تلاش خود و خاندان خویش را به کتابخانه مجلس سپردند و به این ترتیب، هم کتابخانه را بنیان نهادند و هم نام نیک از خود برجای گذاشتند.

این کتابخانه با ابتکار عده ای از برگزیدگان مجلس و در رأس آنان ارباب کیخسرو ـ به اعتبار آن که سال ها سمت کارپردازی مجلس را داشت ـ و تنی چند از دوستداران دیگر در فضایی محدود کنار حوضخانه ساختمان قدیمی و زیبای مجلس، موسوم به ساختمان مشروطه پا به عرصه حیات گذاشت و با اهدای مجموعه های نادر و نفیس، اولین کتابخانه رسمی و مدرن کشور را خیلی زود در مسند برترین و معتبرترین کانون های فرهنگی کشور قرار داد.

پس از شکل گیری کتابخانه در فضای محدود و موقت جنب حوضخانه در ساختمان مشروطه، در ادامه تلاش های بسیاری برای تخصیص مکان و فضایی مناسب تر برای این مجموعه پی گرفته شد.

این تلاش در دوره پنجم مجلس شورای ملی (1302 ش) به بار نشست و ساختمان موجود در ضلع شرقی باغ بهارستان یعنی عمارت عزیزالسلطانی خریداری و بخشی از آنها برای تأسیس کتابخانه ای آبرومند اختصاص یافت. در این زمان عبدالحمید نقیب زاده مشایخ به عنوان مسئول موقت منصوب شد و تا سال 1304 در این سمت باقی ماند. در سال 1304 کتابخانه مجلس به عنوان اولین کتابخانه رسمی و دولتی نوین ایران رسما گشایش یافت و انسانی دانشمند و فاضل به نام یوسف اعتصام الملک آشتیانی (پدر پروین اعتصامی) به عنوان مدیر کتابخانه منصوب گردید.

رشد و توسعه این کتابخانه و افزایش مجموعه ها، منابع و مخازن آن در سال های بعد، مدیران و مسئولان کتابخانه و مجلس را بر آن داشت تا به فکر احداث ساختمانی متناسب با کاربری چندجانبه باشند. به این ترتیب قدم دوم در هفدهم بهمن 1341 برداشته شد و ساختمانی که اکنون کتابخانه در آن قرار دارد، افتتاح گردید.

کتابخانه مجلس، فعالیت های خویش را ادامه داد تا آن که دوران پهلوی به سر آمد و انقلاب اسلامی از راه رسید. در پی این رویداد بزرگ تاریخی، کتابخانه مجلس تنها پس از یک توقف داوطلبانه شش ماهه بار دیگر به عنوان مرکزی فرهنگی فعالیت خویش را از سر گرفت.

در سال 1362 با تصمیم مسئولان وقت، کتابخانه مجلس سنای سابق نیز با عنوان کتابخانه شماره 2 زیر نظر کتابخانه مجلس شورای اسلامی قرار گرفت. یک دهه بعد بر مبنای اساسنامه مصوب مجلس، مورخ سیزدهم آذر 75، کتابخانه با عنوان «کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی» تحت نظارت هیأت امنایی با ترکیب اعضای انتخابی و انتصابی با ریاست عالیه رئیس مجلس روند توسعه و تحول رو به تکامل خود را استمرار بخشید.

مدیران

مدیرانی که از دیروز تا امروز سکانداری این مرکز را به عهده داشته اند به ترتیب عبارتند از: عبد الحمید نقیب زاده مشایخ (1305 ـ 1302)، یوسف اعتصام الملک آشتیانی (1316 ـ 1305)، ابراهیم شریفی (1339ـ 1316)، تقی تفضلی (1346 ـ 1339)، فخری راستکار (1352 ـ 1346)، محمد شهدادی (1354 ـ 1352)، عبدالحسین حائری (1374 ـ 1354)، غلامرضا فدایی عراقی (1377 ـ 1374)، حجت الاسلام والمسلمین سیدمحمدعلی احمدی ابهری (1386 ـ 1377)، احمد جلالی (1387 ـ 1386)، حجت الاسلام و المسلمین رسول جعفریان (1391 ـ 1387) و محمد رجبی (1391 ـ تاکنون). در این میان عبدالحسین حائری، نسخه شناس زبده کشور با بیش از 60 سال تلاش در کتابخانه مجلس از سال 1330 بیشترین سابقه خدمت در این کتابخانه را داشته است.

مجموعه ها

امروز این مرکز فرهنگی که کتابخانه های شماره یک و 2 مجلس شورای اسلامی را شامل می شود با مجموعه های کم نظیر، نفیس و ارزشمند خود همچون کتب و رسائل خطی، کتب چاپی سنگی، سربی و نوین، اسناد تاریخی و ملی از جمله اسناد مکتوب، عکس های تاریخی، قراردادها و فرمان های حکومتی دوران قاجار و اسناد دیداری و شنیداری، گزارش های دولتی و اسناد و انتشارات واسپاری سازمان ملل و ارگان های وابسته، نشریات و نیز اشیای موزه ای پاسخگوی خیل عظیمی از پژوهندگان است.

کتابخانه مجلس شورای اسلامی دارای گنجینه هایی کم نظیر از منابع است. بهترین مجموعه ها و بخش های این کتابخانه عبارتند از: نسخ خطی برجای مانده از دوران درخشان شکوفایی علم و فرهنگ و اندیشه در ایران و سرزمین های اسلامی. شمار نسخه های خطی کتابخانه مجلس به بیش از 25 هزار مجلد بالغ می شود. این نسخه ها طی یکصد سال گذشته خریداری یا به صورت اهدا به کتابخانه واگذار شده است. بخش عمده نسخه های موجود در کتابخانه به همت فهرست نگاران بلندپایه ای همچون یوسف اعتصامی، ایرج افشار، عبدالحسین حائری، محمدتقی دانش پژوه، فخری راستکار، ابن یوسف شیرازی، بهاء الدین علمی انواری، احمد منزوی، علینقی منزوی و ... فهرست شده است و فهرست نگاری سایر نسخ نیز در دست اقدام است.

گام بعدی در معرفی و نمایاندن این گوهرهای تابان تاریخ و فرهنگ کشور، تهیه تصاویری باکیفیت از آنهاست. این حرکت از سال 1330 در قالب تهیه میکروفیلم (ریزفیلم) آغاز و در یک دهه پیش تهیه تصاویر دیجیتال سیاه و سفید نیز به آن اضافه شد. کتاب های چاپ سنگی و سربی کتابخانه مجلس که به کتاب های چاپ قدیمی یا کتاب های نادر نیز معروف است، بالغ بر 16 هزار جلد می شود. این منابع از لحاظ محتوای علمی و تاریخ چاپ و نشر از ارزش فوق العاده ای برخوردار است. برخی از این کتب از روی نسخ خطی ای استنساخ شده اند که دیگر وجود ندارد.

کتابخانه ها

کتاب های چاپی این کتابخانه در یک کتابخانه اصلی و سه کتابخانه فرعی نگهداری می شود. ساختمان کتابخانه اصلی که به شماره 1 معروف است، هفدهم بهمن 1341 گشوده شد. از مجموع منابع موجود در کتابخانه مجلس که به بیش از 670 هزار می رسد، تعداد کتب چاپی فارسی و عربی (کردی، ترکی و... را شامل می گردد) نزدیک به 245 هزار جلد، کتب لاتین 48392 جلد، پایان نامه فارسی 5901 جلد، پایان نامه لاتین2359 جلد، چاپ سنگی و سربی نزدیک به 13500 جلد می شود. از دیگر منابع این کتابخانه، تعدادی پایان نامه قدیمی و جدید در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری متعلق به دانش آموختگان داخلی و خارجی است.

همچنین بخش قابل توجهی از منابع و دستنوشته های این کتابخانه، کتب اهدایی بزرگان و فرهیختگانی است که با هدف توسعه علم، مجموعه خویش را وقف این کتابخانه کرده اند. بعضی از این مجموعه های اهدایی عبارتند از: مجموعه احتشام السلطنه، مجموعه سیدمحمد طباطبایی، مجموعه رهی معیری، مجموعه پروانه، مجموعه پارسیان هند، مجموعه نجم الدوله، مجموعه فیروز، مجموعه سیدجمال الدین اسد آبادی، مجموعه امام جمعه خویی، مجموعه غلامحسین سرود، مجموعه جعفر سلطان القرایی، مجموعه کریم زاده تبریزی، مجموعه ملک مدنی و مجموعه صدرالافاضل.

کتابخانه شماره 2 مجلس شورای اسلامی که به کتابخانه ایرانشناسی نیز معروف است، دارای مجموعه ای نفیس از منابع تخصصی در زمینه اسلام شناسی و شرق شناسی است. این کتابخانه که تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی به عنوان کتابخانه مجلس سنا فعالیت می کرد از آغاز با توجه ویژه روسای مجلس سنا و با بودجه و امکاناتی که در زمان خود قابل توجه بود، پایه گذاری شد. زمان تاسیس آن را همراه با تشکیل مجلس سنا سال 1328 ذکر کرده اند.

کتابخانه ویژه نمایندگان نیز دی ماه 74 و در آستانه یکصدمین سالگرد تاسیس مجلس شورای اسلامی تاسیس و افتتاح شد. در واقع تاسیس این کتابخانه اقدامی مبتکرانه بود، زیرا با ایجاد کتابخانه ویژه نمایندگان اینک کتابخانه مجلس این امکان را یافته است به ارائه خدمات مستقیم اطلاع‏رسانی به نمایندگان بپردازد. پیشتر، نمایندگان مجلس ناچار بودند به کتابخانه اصلی مجلس مراجعه و از منابع و خدمات آن بهره مند شوند. اما با راه اندازی کتابخانه ویژه نمایندگان، دسترسی آنان به منابع و خدمات مورد نیاز ـ بویژه منابع مرجع و خدمات اینترنت ـ بسیار تسهیل و آسان گردید.

منبع: جام جم آنلاین