دلایل خروج ارگ بم از فهرست میراث در خطر

مهر: ایران ۱۶اثر جهانی دارد که برای هریک از آنها پایگاه میراث جهانی زیر نظر یک مدیر دفتر امور پایگاهها از زیرشاخه های مدیریتی معاونت میراث فرهنگی تعریف شده است. معمولا هر یک از این پایگاههای جهانی چه قبل از ثبت و چه بعد از ثبت جهانی دارای مشکلاتی بوده و هستند از جمله ارگ بم با بیغوله نشین هایش، یا کاخ گلستان با مالک سرای دلگشا و ... . با این حال این دفتر مدتی بود که مدیر نداشت تا اینکه فرهاد عزیزی این مسئولیت را عهده دار شد. با او درباره پایگاههای جهانی و درآمد آنها و مشکلات ارگ بم پس از خروج از میراث در خطر گفتگو کردیم.

* آقای عزیزی تا وقتی سازمان میراث فرهنگی معاونتی به همین نام دارد و همه امور مربوط به آثار تاریخی زیر نظر آن است و کارهای پژوهشی هر یک از آثار جهانی نیز زیر نظر پژوهشکده میراث فرهنگی انجام می شود و هر استان و شهرستان نیز دارای اداره میراث فرهنگی است دیگر چه لزومی به ایجاد دفتر امور پایگاههای میراثی بوده است؟

ــ برخی از آثار در استان نسبت به آثار دیگر از ویژگی ممتازی برخوردار است و انتظارات مردم برای حفاظت، نگهداری و معرفی آن نسبت به سایر آثار بالاتر است بنابراین براساس اهداف سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، پایگاه میراث فرهنگی در کنار این آثار تشکیل می شود تا اقدامات مختلفی از جمله حفاظت، پژوهش و ... زیر نظر دفتر امور پایگاهها انجام شود و اعتبارات ویژه و یا خاصی به آنها تعلق بگیرد. هدف از تاسیس پایگاه، در کنار آثار تاریخی، نگاه ویژه سازمان میراث فرهنگی به این آثار است. در حال حاضر تعداد پایگاههای کشور 90 پایگاه است که از این تعداد 16 پایگاه در فهرست میراث جهانی به ثبت رسیده است. هر پایگاهی بنا به شرایط و ویژگی های تاریخی و فرهنگی که دارد و براساس مطالعات و بررسی ها می بایست دارای پلان مدیریتی باشد که در این پلان فرایند اقدامات را به صورت بلند مدت، میان مدت و کوتاه مدت طراحی و تدوین می کند. در این فرایند، پایگاه، براساس وجود امکانات و بسترهای لازم و اعتبارای که می گیرد در هر سال بخشی از برنامه ها را اجرا می کند.

* یعنی اگر زمانی برسد که 50 اثر جهانی داشته باشیم، 50 پایگاه جهانی هم خواهیم داشت؟

بله. ممکن است.

* داشتن یک پایگاه جهانی در کشورهای دیگر همانند ایران است؟

یکی از تعهداتی که پس از ثبت جهانی هر اثری به یونسکو می دهیم این است که آن اثر دارای یک سیستم مستقل مدیریتی و مالی شود و همچنین گروه تخصصی، برنامه ریزی و هدایت اقدامات را عهده دار باشد. باید طوری عمل کنیم که مشخص شود حمایت ویژه ای از آن اثر درحال انجام است.

* پس چرا کاخ گلستان هنوز پایگاه جهانی ندارد؟

کاخ گلستان اخیرا ثبت جهانی شده و هنوز برای آن، پایگاهی تشکیل نشده است این کاخ مدیریت جداگانه ای دارد و نوع تشکیلات مدیریتی آن با آثار دیگری که ثبت جهانی شده اند متفاوت است. باید برای مدیریت کاخ هم افزایی ایجاد شود و تشکیلات آن با تشکیلات مد نظر دفتر پایگاهها تطبیق پیدا کند. به این ترتیب مدیر کاخ ، مدیر پایگاه میراث جهانی کاخ گلستان نیز می شود. برخی معیارها و چارچوبها برای مدیریت این اثر جهانی مد نظر ماست که هم از نظر برنامه ریزی و هم نظارتی به مدیریت کاخ گلستان ابلاغ می شود تا هماهنگی های لازم انجام شود.

* این معیارها چیست؟

تصمیم گیری درباره تمامی وظایفی که در یک پایگاه از لحاظ حفاطتی، مرمتی، ساماندهی، معرفی و ... انجام می شود می بایست براساس خرد جمعی باشد و هیات راهبردی مسائل فنی را پیش ببرد.

* با فرض اینکه کاخ گلستان دارای پایگاه جهانی باشد مسلما بخشی از وظایف شما هم در رفع مشکلات آن خواهد بود مانند مشکلی که اکنون مالک سرای دلگشا برای این کاخ جهانی به وجود آورده است. شما برای حل مشکل این کاخ چه وظیفه ای دارید؟ این موضوع نه تنها برای کاخ گلستان بلکه درباره تمام پایگاههای جهانی هم مصداق دارد به این معنی که اگر مشکلی برای این آثار جهانی پیش بیاید، وظیفه دفتر امور پایگاهها چیست؟

این کاخ زمانی که ثبت شد با مشکل سرای دلگشا مواجه بود و با همه این مسائل به ثبت جهانی رسید. قطعا باید کمک کنیم تا زودتر مسائل این پایگاهها حل شود زمانی که هر اثری ثبت جهانی می شود، پلان مدیریتی برای آن تهیه خواهد شد و باید تمام مسائل از قبل و بعد از ثبت آن در این پلان مدیریتی مطرح و برای آن راهکار ارائه شود.

* در این پلان مدیریتی راهکار حل مشکل کاخ گلستان چیست؟

جزئیات تک تک پلان مدیریتی کاخ را الان نمی دانم. چون این کاخ تازه ثبت شده و به نوعی در جریان مشکلاتش نبودم. هنوز این کاخ زیر نظر دفتر پایگاهها نرفته است.

* چرا هنوز برای باغ های ایرانی پایگاه جهانی تشکیل نشده است؟

تشکیلات مستقلی در تهران برای برنامه ریزی و هدایت هماهنگ همه باغ های ایرانی راه اندازی می کنیم. اکنون هر یک از باغهای ثبت جهانی شده، دارای یک مدیر داخلی هستند که در آینده می بایست زیر نظر مدیر اصلی پایگاه باغهای ایرانی فعالیت کنند. بنابراین در مرحله تعیین مدیر پایگاه جهانی 9 باغ ایرانی هستیم.

* دو باغ از 9 باغ ایرانی در هنگام ثبت جهانی بر خلاف مقررات دارای حریم سوری شدند در حقیقت حریمی برای آنها ثبت نشده. در جریان این مشکلات قرار دارید؟

وقتی یک اثر ثبت جهانی می شود به این معنا نیست که تمام مشکلات آن حل شده باشد بلکه در مواردی با مسائلی ثبت می شود که بعد از آن ما تعهد می دهیم این مشکلات و مسائل را حل و فصل کنیم.

* معاونت میراث فرهنگی سازمان هم متولی بخش حفاظت از بناها و محوطه هاست پس امور پایگاهها به چه کار می آید؟

معاونت میراث فرهنگی متولی تمامی آثار تاریخی است اما در دفتر امور پایگاهها، مهمترین آثار مد نظر است. اصلی ترین کار در این بناها ایجاد زیرساخت های مورد نیاز است. حتی اگر قرار باشد تاسیسات گردشگری ایجاد شود، لزوما باید زیر نظر پایگاه باشد اصلی ترین کار، ضمن ایجاد حفاظت فراهم کردن زیرساخت های مورد نیاز است.

* کمک سازمان جهانی یونسکو به بناهای ثبت شده پس از ثبت جهانی چطور تزریق می شود؟

مرکز میراث جهانی یونسکو صندوقی دارد که به وسیله آن به بناهای تاریخی نیازمند و در حال خطر کمک می کند. منتها این طور نیست که پس از ثبت هر اثر، یک منبع مالی در اختیار آن پایگاه قرار دهد چون معمولا اعتبارات بناهای جهانی از سوی دولت ها تامین می شود.

* بعد از ورود ارگ بم به فهرست میراث در خطر چه کمک هایی از سوی یونسکو به این اثر تاریخی شد؟

ارگ بم شرایط ویژه ای داشت. اگر اثری در فهرست میراث در خطر قرار گیرد برای آن دولت مایه تاسف است اما این اظهار تاسف زمانی است که عوامل انسانی در آن موضوع دخیل باشند اما درباره ارگ بم عوامل طبیعی دخیل بود و یونسکو از طریق ارائه کمک های فنی، تجهیزاتی به همراه ارگانهای دیگر کمک هایی زیادی به این ارگ تاریخی کردند.

* ارگ بم فرصت داشت به مدت 15 سال در فهرست میراث در خطر باشد و در این زمان از کمک های فنی و تجهیزاتی ارگانهایی مانند یونسکو استفاده کند اما در عرض 9 سال از فهرست خارج شد. چرا این اتفاق افتاد و ارگ بم را از کمک های یونسکو محروم کردیم درحالی که مسئولان میراث فرهنگی و حتی شهری بم می گویند ارگ بم به اعتبار ویژه ای نیاز دارد و برای ادامه کار پول نداریم؟

درست است که وقت داشتیم این ارگ را در فهرست میراث در خطر نگه داریم ولی دیگر ارگ بم از حالت بحران خارج شده بود و نمی توانستیم آن را با این بهانه که می خواهیم همچنان از کمک های یونسکو استفاده کنیم، در این فهرست نگه داریم. باید هر زمان ارگ بم به مرحله ای از وضعیت مطلوب می رسید از این فهرست خارج می شد.

* اگر تا 15 سال در این فهرست می ماند کسی نمی گفت که چرا بیشتر از حد مجاز در این فهرست باقی مانده!

کارشناسان یونسکو از ما هر سال گزارش می خواهند. بازرس دارند و موقعیت و شرایط را بررسی می کنند. دولت تعهد دارد که اثر را از فهرست خارج کند.

* ولی با خروج این اثر عملا از امکانات بین المللی محروم شدیم.

منابع مالی ما کم نیست. اما می بایست مدیریت صحیحی انجام شود به عنوان مثال بودجه ای که از راه هایی مانند فروش بلیت به دست می آید به پایگاهها برگشت داده شود درحالی که قبلا این طور نبود و درآمد پایگاهها به خود پایگاه داده نمی شد.

* مگر درآمد پایگاههای میراث جهانی از چه راهی تامین می شود؟

بخشی از آن به عهده سازمان میراث فرهنگی و بخشی از راه فروش بلیت و درآمد پایگاه است. درآمد حاصل از فروش بلیت می تواند بخشی از هزینه های جاری پایگاهها را تامین کند منتها تا الان درامد پایگاهها به جز یکی دو مورد، به آنها برگشت داده نشده است.

* یعنی همان منبع درآمد را هم نداشته اند؟

نه. مصوبه ای وجود دارد که تمام درآمدها باید در همان محوطه ها و بناها هزینه می شد اما تا کنون این طور نبود. اکنون با رایزینی ها و دستورات مقامات سازمان، این مشکل حل شده و بخشی از هزینه ها پس از آنکه وارد خزانه عمومی کشور می شود، در بخش عمرانی و یا جاری پایگاهها هزینه خواهند شد.