بیماری‌یابهانه‌ای برای‌برکناری بندربن‌سلطان

العالم: روزنامه "الاخبار" لبنان در مقاله‌ای به قلم "فواد ابراهیم" تأکید کرد، سئوالات زیادی اخیرا درباره علت واقعی سفر غیرمنتظره بندر بن سلطان رئیس سازمان اطلاعات عربستان به آمریکا مطرح شده است. به نظر می رسد بهانه پزشکی به اندازه کافی قانع کننده نباشد، به طوری که برخی معتقدند احتمال دارد خروج بندر بن سلطان از عربستان مقدمه‌ای برای کنار گذاشتن او تحت پوشش عمل جراحی باشد. دلایل بسیاری برای این نتیجه گیری وجود دارد؛ شکی نیست که گروه مسئول اداره پرونده سیاست خارجی عربستان سعودی در تحقق اهدافی که برای خود از بیش از یکسال پیش تعیین کرده بود، شکست خورده و امروز در برابر بن بست واقعی قرار دارد که ممکن است به انزوای نیمه کامل عربستان منجر شود. اکنون در دنیا فضای مناسبی ایجاد شده تا عربستان به عنوان کشور حامی تروریسم در منطقه معرفی شود؛ فضایی که به دلیل ویرانی‌های ناشی از طرح بندر و دیوید پترائوس در منطقه و دیگر کشورهای دنیا، به وجود آمده است. از زمان تصویب این طرح در تابستان سال ۲۰۱۲ به هدف براندازی نظام سوریه، این کشور به مکان مناسبی برای همه گروههای القاعده و تشکیل انواع گروههای تندرو تبدیل شد؛ پس از آن کنترل این گروه‌ها که عناصر آنها از همه مناطق دنیا به سوریه سرازیر شده اند، امکان ناپذیر شد. این مساله باعث شد سازمان‌های اطلاعاتی اروپایی برای پی بردن به واقعیت‌ها و مهار پیامدهای بازگشت عناصر اروپایی القاعده، به سرعت به دمشق سفر کنند. درحالیکه مقدمات نشست ژنو۲ و فعالیتهای دیپلماتیک در چند کشور عربی و اروپایی آغاز شده است، ریاض در سفرهای طراحان راه حل سیاسی بحران سوریه کنار گذاشته شده است؛ مسئولان عربستانی دیگر برای مشخص کردن گزینه‌های خود زمان کافی در اختیار ندارند، چرا که روند حوادث سریع است و موضع گیری مجدد مستلزم اتخاذ تصمیم فوری است. اطلاعات درز کرده بیانگر آن است که انتقادها و توصیه‌هایی که در روزهای گذشته به ریاض رسیده، باعث شود سران سعودی به دنبال ایجاد تغییراتی فوری در دستگاه دیپلماسی و امنیتی باشند؛ تغییراتی که احتمالا شامل بندر بن سلطان رئیس سازمان اطلاعات، سعود الفیصل وزیر امور خارجه، شاهزاده سلمان بن سلطان معاون وزیر دفاع و چند مسئول دیگر شود. درست است که تغییرات در عربستان یک باره صورت نمی گیرد و ممکن است زمان زیادی طول بکشد، اما به نظر می رسد تغییرات فوری به منظور رساندن این پیام به طرفهای منطقه‌ای و بین المللی صورت گیرد که حکام سعودی به صورت جدی تصمیم دارند در فضای تفاهم منطقه‌ای حضور داشته باشند. احتمال می رود عربستان با کنار گذاشتن بندر که به عنوان نوک پیکان درگیری‌های سعودی در خارج شناخته می‌شود، به منظور تامین یکی از شرطهای موفقیت در ژنو۲ مطلوب باشد. پیام های متعددی از کشورهای منطقه‌ای و دیگر کشورها به سران عربستان رسیده است مبنی بر اینکه ماندن بندر در پست کنونی خود، به معنای مخالفت با پیوستن عربستان به طرح توافق‌ها در منطقه خاورمیانه است. براساس اطلاعات اعلام شده، بندر در یکی از بیمارستان‌های آمریکا تحت عمل جراحی قرار دارد اما طرفهای متعددی شک دارند آنچه اعلام شده، واقعیت داشته باشد. اعتقاد رایج این است که این سفر درمانی صرفا مقدمه‌ای برای خروج تدریجی وی از عرصه سیاسی است. سخن درباره «تمارض سیاسی» برای توجیه غیبت قریب الوقوع وی از عرصه سیاسی است. منطق می گوید ماموریت بندر در منطقه به پایان رسیده است زیرا بندر با بحرانی کردن اوضاع در چند کشور (عراق، سوریه، لبنان ..) مرتبط بوده است، و با آغاز مرحله سازش و تفاهمها جایی برای او وجود ندارد. اظهارات "سعد حریری" درباره موافقت با مشارکت در دولت ائتلافی که حزب الله در آن حضور داشته باشد، به معنای موافقت با پایین آوردن سقف مطالباتی است که بندر بر گروه ۱۴ مارس و به خصوص جریان المستقبل درباره مخالفت با مشارکت حزب الله در دولت لبنان تحمیل کرده است. آشکار است که عربستان از مرحله برخورد و قطع ارتباط عبور کرده و اکنون وارد مرحله موضع گیری مجدد قبل از آغاز حرکت دیپلماتیک با چهره های جدید شده است. البته این رویدادهای بی‌سابقه از ویژگی‌های کشور محافظه کاری نیست که تحولات در آن تقریبا بسیار زمان بر است. اطلاعات حاکی است نقش کمیته پنج نفره مامور اداره پرونده لبنان، شامل عبدالعزیز پسر ملک عبدالله، معاون وزیر خارجه، شاهزاده مقرن بن عبدالعزیز، معاون دوم نخست وزیر، سفیر سابق و وزیر اطلاع رسانی و فرهنگ کنونی عبدالعزیز خوجه، دوباره فعال شده است. این کمیته پرونده را از شاهزاده بندر که پرونده های لبنان، عراق و سوریه را در انحصار خود داشت، تحویل گرفته است و امکان دارد که عربستان در روزهای آینده مواضعی متفاوت با گذشته اتخاذ کند؛ امری که زمینه را برای تحولات مهم در چند منطقه عربی فراهم می کند. منابع نزدیک به دولت عربستان می‌گویند، تغییرات وزارتی قریب الوقوع در ماههای مارس و آوریل آینده ممکن است شامل وزارتخانه های خارجه، دفاع، کشور و سازمان اطلاعات عربستان شود. این منابع افزودند شاهزادگان با نفوذ در خاندان سلطنتی به ملک عبدالله اطلاع داده‌اند که بعد از اینکه آمریکا و اروپا تفاهم درباره پرونده های منطقه را با روسیه و ایران آغاز کردند، عربستان نمی‌تواند به تنهایی حرکت کند. به نظر می‌رسد سران سعودی توصیه‌های آمریکا و اروپا را جدی گرفته‌اند، و مواضع کشورهای حاشیه خلیج فارس و منطقه‌ای در قبال بحران سوریه باعث شده است که عربستان قبل از اینکه تکیه‌گاههای خود را در منطقه به طور کامل از دست بدهد، در انجام تغییرات ضروری و فوری عجله کند. سران سعودی احساس می‌کنند که بندر بن سلطان موجب ایجاد خصومتهایی با قدرتهای منطقه‌ای و بین المللی شده است که نمی‌توان به آسانی از آنها رهایی یافت، به صورتیکه ممکن است عربستان برای بازیابی اعتبار و جایگاه جهانی به زمان زیادی نیاز داشته باشد. طبقه حاکم در عربستان برای بازسازی خرابی‌های به جا مانده درنتیجه اقدامات گروه دیپلماسی خود، راهی طولانی در پیش دارد. این گروه دیپلماتیک سعودی برای دستیابی سریع به منافع از شکست‌های راهبردی که جبران آن‌ها در آینده نزدیک دشوار است، غافل ماند. بهبود دوباره وجهه عربستان در سطح جهان به روابط و اقدامات زیادی نیاز دارد، و عربستان برای تحقق این موضوع باید گامهایی مشابه پس از حملات یازده سپتامبر بردارد. در این حملات ثابت شد که از ۱۹ نفر، ۱۵ سعودی در آن دست داشته اند. اما آیا این گامها این بار با تغییر چهره‌های حکومتی آغاز می شود، یا تغییرات ظاهری.