چشم و هم چشمی درمراسم بدرقه ارواح

مهر: اسراف نمی تواند فقط در جشن ازدواج باشد، امروزه در ولیمه های حجاج و زوار و حتی در مراسم عزاداری ها نیز به وفور دیده می شود، این روزها مراسم‌ ترحیم هم رنگ و بوی دیگری به خود گرفته است چرا که تغییر سبک زندگی و گسترش چشم و هم چشمی را نشان می‌دهد، اما چرا سبک زندگی غربی و تجمل گرایی حتی مراسم بدرقه یک فرد به سوی ابدیت را رها نکرده است؟ ریشه همه این مسائل بر می گردد به افراط و زیاده روی و بی توجه بودن به همنوع که با این خرج های بیهوده می توان دستگیر افراد نیازمند باشیم. در هر صورت اصل قضیه برگزاری مراسم ترحیم طلب مغفرت از خداوند متعال و گرفتن حلالیّت از مردم برای میّت و قرار گرفتن در کنار خانواده ای هست که عزیزشان را از دست داده تا ضمن همدردی با ایشان شاید بتوان مشکلی از مشکلاتشان را برطرف کرد. اسراف یکی از محرمات شرعی و رذایل اخلاقی امام جمعه شاهرود در گفتگو با خبرنگار مهر با بیان اینکه اسراف یکی از محرمات شرعی و رذایل اخلاقی است که دین مبین اسلام همواره ما را از آن منع کرده است، گفت: اسراف از سرف به معنای تجاوز کردن از حد در هر کاری که از انسان سر بزند و هر چیزی که در راه غیر از اطاعت خدا مصرف شود. حجت الاسلام محمود ترابی افزود: اسراف بيانگر وضعيّت نامناسب و غيرمعتدل اخلاقي و فرهنگي شخص يا جامعه مسرف است و آن حالت تجاوزگري و بي اعتنايي به قوانين و حدود شناخته شده شرعي و انساني است و بر اين اساس به كارگيري اين واژه در قرآن كريم و دعاهاي رسيده از امامان معصوم عليهم السلام در مورد تجاوز از مرز شرع و خصلت هاي انساني و گام نهادن در وادي گناه و معصيت، بسيار است. وی با اشاره به اینکه خودنمائي يکی از ريشه های اسراف است، تاکید کرد: انسان گاهی با انگيزه های مختلف که عمدتا روانی است می خواهد خودی نشان دهد و در افکار عمومی و نزد مردم شهرتی کسب کند و يا با خودنمائی نقصی را رفع و يا عقده ای را خالی کند، اين امر باعث می شود که از طرق مختلف از جمله ولخرجی و اسراف کاری، خود را در معرض نمايش افکار عمومی قرار دهد. تمام رفتار و کردار انسان ریشه در وجودش دارد امام جمعه شاهرود خاطرنشان کرد: "ترحیم" مراسمی است برای بزرگداشت شخصی که از دنیا رفته، همچنین ابراز همدردی با بازماندگان شخص متوفی، در سراسر دنیا توسط مردم با اعتقادات مختلف و به شکل های گوناگون برگزار می شود. ترابی با تاکید بر اینکه تمام رفتار و کردار انسان مبتنی بر علل و عواملی است که ريشه در وجودش دارد، گفت: انسان برای کسب فضايل و يا اصلاح رذايل، وقتی می تواند به موفقيّت مناسب دست يابد که آن علل و عوامل را بشناسد و در رفع و تحصيل آنها بکوشد. وی يکی از پديده های رفتاری انسان را اسراف دانست و تصریح کرد: اسراف يک عمل اتفاقی نيست که يک دفعه و يا بدون سبب بوجود بيايد، بلکه بدون شک، فرد مسرف، به يک ويژگی و خصلتی مبتلاست که زيربنای اسراف همان است. شخص مسرف در جستجوي بازيافتن شخصيت سركوب شده خويش است رئیس شورای فرهنگ عمومی شهرستان شاهرود تاکید کرد: در ایران این مراسم (ترحیم) با برگزاری جلساتی و شرکت اقوام، دوستان و آشنایان میّت، درشب سوّم، هفتم، چهلم و سال بعد از مرگ شخص، عموما در مساجد و گاهی در حسینیه ها با تلاوت قرآن و ایراد سخنرانی توسط عالمان دین در جهت ترویج شعائر اسلامی و یادآوری اینکه همه، روزی خواهند مرد و همچنین ذکر مصیبت اهل بیت (ع) توسط سخنران و مداحان برگذار می شود تا از نتیجه برگذاری این مراسم به روح مرحوم ثوابی برسد و همچنین مردم در کنار خانواده داغدار قرار گرفته و ابراز همدردی کنند. او افزود: خدا در قرآن می فرماید "وَآتِ ذَا الْقُرْبَى حَقَّهُ وَالْمِسْکِینَ وَابْنَ السَّبِیلِ وَلاَ تُبَذِّرْ تَبْذِیرًا * إِنَّ الْمُبَذِّرِینَ کَانُواْ إِخْوَانَ الشَّیَاطِینِ وَکَانَ الشَّیْطَانُ لِرَبِّهِ کَفُورًا" "از نیازمندان دستگیری کن و اسراف نکن و حق خویشاوندان را بده چرا که اسرافکاران برادران شیطانند و شیطان همواره نسبت به پروردگارش ناسپاس بوده است"، ولخرجي و ريخت و پاش هاي غيرمعقول را مي توان از همين موارد به شمار آورد؛ زيرا شخص مسرف، با اين عمل خود در جستجوي باز يافتن شخصيت سركوب شده خويش است و فكر مي كند با اين روش در اجتماع به عنوان انساني دست و دل باز و بي اعتنا به ثروت مطرح مي شود. ترابی خاطرنشان کرد: امروزه در مراسم ترحیم از زمان تشیع جنازه که امریست بسیار مستحب و سفارش شده تا هنگام خاکسپاری و اطعام میهمانان که یک امر عرفی است نه واجب، برگزاری جلسات ترحیم مانند انتخاب نوع سنگ قبر، تاج گل و ... بیشتر مردم دچار افراط و تفریط شده اند که باعث ایجاد انواع مشکلات مالی برای خانواده معزا می شود که خود عزایی دیگر است. وی با تاکید بر اینکه مردم ما اسیر رسم و رسومات و تجملات شده‌اند، تصریح کرد: مردم حاضر نیستند در هیچ شرایطی این کار‌ها را کنار بگذارند و به جای این اقدامات جانبی هزینه‌بردار هدیه‌ای معنوی به متوفی بدهند تا ذخیره آخرتش شود نه این‌که با اسراف آتش جهنم را از آن خود کنند. اولین محل شکل گیری شخصیت انسان خانواده است امام جمعه شاهرود همچنین با بیان اینکه اوّلين محل شکل گیری شخصيتی انسان، خانواده است، تصریح کرد: والدين در خانواده به عنوان اوّلين الگوی فرزندان و فرهنگ حاکم بر خانواده، تشکيل دهنده نوع نگرش فرزندان به جامعه و زندگی اجتماعی است و درخانواده ای که اقتصاد خانواده بر اساس اسراف و ولخرجی مديريّـت شود، فرزندان آن خانواده نيز اسراف گر به بار خواهند آمد. ترابی تصریح کرد: در نظر فرزندان که هنوز هيچ کسی را نديده و هيچ نوع رفتار اجتماعی را تجربه نکرده اند، خوب آن چیزی است که والدين انجام می دهند و بد آن است که والدين از آن نهی می کنند، پس خانواده اسراف پيشه، عملا به فرزندان، خوب بودن اسراف را القاء می کنند و درس ريخت و پاش را به آنها می آموزند. وی افزود: آیا درست است که جامعه اسلامی با آن همه سنتهای غنی اجتماعی، این سنت غلط را از جامعه غربی که به خاطر نبود پیوندهای مستحکم خانوادگی در حال از هم پاشیدن است کپی کرده در جامعه خود جاری سازد. انجام افراط و تفریط در هیچ جای اسلام سفارش نشده این استاد حوزه و دانشگاه، با اشاره به سنت های خوب جاری در برخی نقاط کشور، گفت: هنوز هم در بعضی اقوام ایرانی این سنت پسندیده جاریست که "وقتی فردی از دنیا می رود، مردم برای عرض تسلیت و تشیع جنازه به سوی خانه داغدیده حرکت می کنند، قبلا شخصی به عنوان بزرگتر مشخص شده، هر کس از راه می رسد مبلغی را درحد توان مالی خود به آن شخص بزرگتر تقدیم می کند، پول های جمع شده در پایان مراسم به صاحبان عزا داده می شود تا کمک حالشان بوده و در زیر هزینه های این مراسم، معذب نشوند". ترابی با تاکید بر اینکه در هیچ جای اسلام به انجام افراط و تفریط ها سفارش نشده است خاطرنشان کرد: مثلا خانواده صاحب عزا، نباید همه مهمانان شرکت کننده در تشیع جنازه و برگزاری جلسلات ترحیم را اطعام کند بلکه سفارش بر اینست که همسایگان تا سه روز غذای خانواده داغدیده را تهیه کنند. وی تصریح کرد: در اسلام تاکید شده که میّت روی زمین نماند و در قبرستان مسلمین دفن شود نه اینکه حتما در فلان قطعه قبرستان که قیمتش چندین میلیون تومان است یا فلان سنگ قبر گران قیمت بر روی مزار متوفی نصب شده تا هم هزینه های خانواده داغدیده بالا رود و هم باعث چشم و هم چشمی های بعدی شود. بنرهای ترحیم برای شادی روح اموات یکی از شهروندان شاهرودی که سالهای زیادی است که در حرفه خطاطی و تهیه بنرهای تبریک و تسلیت مشغول به کار است، گفت: قبلاً اين پيام ها به صورت پارچه و دست نويس بود اما امروزه همه چيز مدرن و كامپيوتري شده و اين شيوه به كار ما هم رسوخ پيدا كرده چون تقاضاي مردم زياد شده و فرصت زيادي هم ندارند بنابراين بنرهايي را از قبل به صورت دیجیتالی آماده مي كنيم و فقط جاي نام و وابستگان را خالي مي گذاريم كه آن هم در عرض چند دقيقه آماده مي شود. وی در مورد قيمت اين پلاکاردها نیز مي گويد: بنرها را از هر مترمربعي هشت هزار تومان به بالا مي فروشيم و البته براي افرادي كه خودشان طرح مي دهند و مي خواهند بنرشان متفاوت باشد قيمت ها بالاتر مي رود. وی در ادامه افزود: اين كار فقط براي چشم و هم چشمي و خودنمايي است مرده ها نه با اين تابلوها زنده مي شوند و نه دردي از فرد داغ ديده دوا مي شود، فقط يك هزينه اضافه است كه جديداً بسيار مد شده است. این شهروند با بیان اینکه به نظرم، اين كارها و هزينه هاي اضافه فقط براي خوش خدمتي است، افزود: افرادي كه دستشان از دنيا كوتاه مي شود هيچ نيازي به اين كارها ندارند ما اين ريخت و پاش ها را براي دل خودمان و نشان دادن مال و منال آن هم با هزار خون جگر خوردن انجام مي دهيم. وی گفت: برخي از شركت ها از مشتريان ثابت ما هستند كه به محض اينكه فردي از نزديكان يا همكارانشان فوت مي كند، صرفاً براي تحكيم روابط كاري اقدام به چاپ اين نوع بنرها مي كنند كه به نظرم بهتر است به جاي اين كارها براي شادي روح افراد از دست رفته، بازماندگان قرآن و نماز بخوانند. تجمل گرایی در میان مردگان گاهی وارد مراسم اندوه و عزا که می‌شوی پیش از هرچیزی این تاج‌های گل به چشم می‌خورد که حال و هوای خاصی به فضا می‌بخشد و هرکسی با گذر از کنار محل برگزاری مراسم توجهش به این گل‌ها جلب می‌شود که البته ریشه اصلی این رفتار‌ها نیز در چشم ‌و هم چشمی بین مردم است که متاسفانه دامن آنها را گرفته و از مجالس ترحیم و تدفین هم سر در آورده و افراد برای خودنمایی و ابراز ارادت سعی دارند تا تاج گل بزرگ و گران‌تری تدارک ببینند. عباس عامری گل‌فروش است و مانند دیگر همکارانش از این کار ناراحت نیست چراکه باعث رونق درآمدش می‌شود و عقیده دارد که باید برای مراسم‌ عزا نیز مانند دیگر مناسبت‌ها گل تهیه کرد چرا که بیشترین درآمد ما از تزئین ماشین عروس برای عروسی و تاج گل برای مراسم عزا است که برای مردم از اهمیت خاصی برخوردار است. او قیمت دقیقی نمی‌دهد، ولی می‌گوید که قیمت تاج گل‌ها از 100 هزار تومان است به بالا، که هر کسی به نسبت سلیقه‌ و جایگاه اجتماعی اش تاج گلی را سفارش می‌دهد که البته علاوه بر تاج گل بسیاری از جا‌ها هم مرسوم شده که هر کسی که در مجلس ختم شرکت می‌کند به صورت مجزا برای ابراز همدردی با بازماندگان متوفی پلاکاردی را تهیه می‌کند که آن هم در جای خود هزینه‌ای می‌طلبد و در نهایت در سطل زباله جای می‌گیرد. ارسال تاج گل برداشتی از فیلم ها و سنت های غلط غربی است این شهروند شاهرودی گفت: با یک هزینه سرانگشتی می‌توان فهمید که چه پول‌هایی برای مجالس عزا خرج می‌شود در حالی که می‌شود با این مقدار هزینه به افراد نیازمند کمک کرد و از آنها خواست تا برای متوفی دعا و قرآن بخوانند که قطعا اجر و پاداش بیشتری دارد. عامری تصریح کرد: در این میان یک کار می‌ماند برای جلوگیری از این ریخت و پاش‌ها آن هم توسط بازماندگان که اطلاع‌رسانی کنند تا کسی تاج گل نیاورد و به مرور این فرهنگ اسراف و تجملات از بین برود چرا که با شاخه گل و دسته گل‌‌های کوچک کم‌هزینه هم می‌شود به متوفی و بازماندگانش احترام گذاشت. وی خاطرنشان کرد: ارسال تاج گل برداشتی از فیلم ها و سنت های غلط غربی است که در آن وقتی یک ثروتمند از دنیا می رود برای ایجاد عظمت نسبت به شخص متوفی، ثروتمندان تاج گل های را توسط شرکت های انجام دهنده مراسم تشیع جنازه پشت کاروان تشیع روان می سازند و اغلب خود نیز در آن مراسم شرکت نمی کنند و مصرف دیگر تاج گل در اروپا این است که وقتی شخصی از دنیا میرود، مثلا برادر زاده یا خواهر زاده یا اقوام نزدیک یا دوستان آن مرحوم وقتی فرصت شرکت در مراسم خاکسپاری را ندارند یا میّت زیاد برایشان مهم نیست برای آبروداری تاج گلی را بر سر مزار می فرستند. این گل فروش تصریح کرد: جای تاسف دارد که افراد به جای اینکه با مرگ اطرافیان به خودشان بیایند، این‌گونه رفتار می‌کنند و همچنان درگیر مسائل دنیوی و مادی هستند که کارشان را به رخ یکدیگر بکشند که البته باید گفت، بردن گل به مجلس ختم کاری پسندیده و نوعی احترام است در صورتی‌که در حد تعادل باشد و باعث اسراف و تجمل‌گرایی نشود. حاشیه های غلط در مراسم عزاداری خانم علوی یکی دیگر از شهروندان شاهرودی است که در پاسخ به سوال ما گفت: سنت هاي نادرستي كه در حاشيه مراسم عزاداري و ختم شكل مي گيرد وظيفه افراد با ايمان را در برابر برخورد با اين سنت هاي غلط سنگين تر مي كند و اين افراد بايد در برطرف كردن و از بين بردن اين تجملات بيشتر كوشا باشند. او افزود: يكي از حكمت هاي شركت در مراسم عزاداري آن است كه انسان را به ياد خدا و قيامت انداخته و او را از دلبستگي به دنيا باز دارد، اگر مراسم ختم، مانند مهماني باشكوهي برگزار شود كه در آن غذاهاي رنگارنگ تهيه شده و در اختيار مهماناني قرار گيرد كه خود را آن چنان آراسته اند كه گويا به جشن پا مي گذارند، آيا مي توان آن را يادآور آخرت دانست؟ علوی تاکید کرد: گاهی دریک مراسم ترحیم دیده می شود، ده ها پلاکارد که پیام تسلیت بر روی آن نوشته شده بر در خانه متوفی زده شده که بعد از مدتی باید دور انداخته شود، این چه سودی برای مرده یا خانواده اش دارد؟ اگر در مراسم حضور دارید که نوشته لازم نیست و اگر نتوانستید حضور داشته باشید که با یک تلفن ساده بهتر می توان ایشان را تسلی داد. این معلم بازنشسته با تاکید بر اینکه باید در انجام اینگونه مراسم احساسی عمل نکرد بلکه باید رضای خدا را در نظر گرفت و از ترویج سنت های غلط و نابجا جلوگیری کرد گفت: بهتر است اول بعد از خاک سپاری و قبل از انجام مراسم ترحیم با مشورت عالمان دین و متخصصان در امر حقوق، بدهی ها مادی و معنویی میّت پرداخت شود، و از مردم برای متوفی حلالیّت گرفت که این امور واجب است و دیگر مراسم در صورت درست برگذار شدن امریست مستحب ، تا روح او معذب نباشد و بعدا در صورت لزوم دیگر مراسم انجام شود. غیر از عمل صالح هيچ چيز به داد اموات نمي رسد سری به یکی از قبرستان های شاهرود زدیم، آقای محمد سعیدی که شغلش کندن قبر است، می گوید: متاسفانه مراسم تشريفات و رو كم كني به اين مكانها نيز راه يافته است که خريد قبر و سنگ، آن هم با قيمت هاي نجومي یکی از آن هاست. وی ضمن ابراز نارضايتي شديد از اين موضوع نظر خود را اين طور، بيان مي كند: دفن مردگان با این هزینه های بالا و سنگين قيمت ها هيچ سودي به حال اموات نخواهد داشت، چرا كه اگر عمل صالح نباشد با دفن مردگان در اين مكان ها اتفاق خاصي براي مرده نخواهد افتاد. وی افزود: شنیدن این حرف‌ها بیشتر از این‌که خنده دار باشد جای تاسف دارد که افراد به جای اینکه با مرگ اطرافیان به خودشان بیایند، این‌گونه رفتار می‌کنند و همچنان درگیر مسائل دنیوی و مادی هستند که کارشان را به رخ یکدیگر بکشند. او آهی می‌کشد و می‌گوید: به جای این کار‌ها بهتر است برای اموات خود دعا و قرآن بخوانیم ولی متاسفانه بیشتر درگیر تجملات هستیم تا این‌کار‌ها، و کمتر دیده می‌شود که مدت طولانی برای قرآن خواندن وقت بگذارند، با یک هزینه سرانگشتی می‌توان فهمید که چه پول‌هایی برای این کار‌ها خرج می‌شود در حالی که می‌شود با این مقدار هزینه به افراد نیازمند کمک کرد و از آنها خواست تا برای متوفی دعا و قرآن بخوانند که قطعا اجر و پاداش بیشتری دارد. سعیدی در خاتمه تصریح کرد: با وجود آن همه تاج گل قبرستان در روز‌های پنجشنبه بیشتر شبیه بوستان گل است و تاج‌های گل ردیف می‌شوند و یکی بیشتر از دیگری خودنمایی می‌کنند، اما این چه سودی برای رفتگان دارد و در آخر هم این گل‌ها دو روز بر سر مزار می‌مانند و بعد زیر نور آفتاب خشک می‌شوند و تنها زحمت جمع‌آوری آنها می‌ماند که وقت ما را می‌گیرد و باعث به‌هم‌ریختگی قبرستان می‌شود.