دستاورد های توافق ژنو به روایت آمار قطعی

مهر : سومین دور از مذاکرات ایران و 5+1 در ژنو پس از 5 روز مذاکراتی سخت به پایان رسید، پایانی که این دور از مذاکرات را در تاریخ ثبت کرد و تیم هسته ای ایران برای اولین بار با دستی پر به کشور بازگشت. ایران و 1+5 این بار توانستند توافق نامه ای 4 صفحه ای را به امضا برسانند . سند کاری که دو طرف در آن توافق کردند چه کارهایی انجام می دهند و نکته قابل توجه این است که این سند هیچ گونه الزام حقوقی ندارد. همه اقدامات ذکر شده در این سند داوطلبانه است و البته قطعا این یک مزیت در سند امضا شده است و مهم تر اینکه این سند هیج تعهد حقوقی برای دولت ایجاد نکرده که بنا بر ادعای گروهی لازم باشد در مجلس مورد تصویب قرار گیرد. سند مورد توافق دارای 4 بخش است. بخش اول مربوط مقدمه است .بخش بعدی با عنوان «عناصر گام اول در مقابل» مطرح شده است که ایران بر اساس آن داوطلبانه اقداماتی را انجام می دهد و بخش بعد نیز با عنوان«3+3، اقدامات داوطلبانه را انجام خواهد داد» مربوط به اقدامات طرف مقابل است و در نهایت نیز بخش «عناصر گام نهایی راه حل جامع» که مربوط به گام اخر است که البته این بخش مربوط به زمانی خواهد بود که دو طرف در طول 6 ماه تعهدات اولیه خود را اجرایی کرده باشند و در نهایت با برگزاری جلسات دیگری به آنچه در نهایت هدف مشترک است دست یابند. این سند یک برنامه عملی است . در مقدمه در حقیقت هدف مشترک بیان نشده است و مشخص کرده که هدف مذاکرات چیست. پاراگراف اول مقدمه اصلی ترین قسمت سند است که ساعت ها در مورد آن گفتگو شده است و گفته می شود دو طرف تا آخرین لحظات پیش از توافق که حدود ساعت 3 صبح به وقت ژنو بود در این مورد همچنان در چانه زنی بودند. هر جمله ای در این پاراگراف که مربوط به حق غنی سازی ایران است ، به اذعان تیم هسته ای چندین باز تغییر کرده است و بزرگترین کشمکش نیز بر سر همین حق غنی سازی بوده است. امریکایی ها در نیویورک غنی سازی ایران را پذیرفتند ورود ایران به مذاکرات هسته ای در دولت جدید از پس از اولین دیدار ها با وزرای امور خارجه کشورها و البته آمریکا در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک آغاز شد. ظاهرا در آن زمان آمریکایی ها برای اولین بار قبول کردند که غنی سازی ایران را می پذیرند و ایران نیز از همان زمان وارد مذاکره جدی شده است . البته آنچه روشن است و همیشه نیز از سوی مقامات ایرانی مورد تأکید بوده بحث شناسایی غنی سازی برای ایران از 10 سال پیش تا کنون وجود داشته است و اختلاف همیشه بر سر این موضوع وجود داشته است اما آنچه که پیش از این همیشه مطرح می شد این بود که آمریکایی ها به چه شکل و با چه ادبیاتی غنی سازی ایران را بپذیرند. آنچه که خبرنگار مهر در سه دور مذاکرات در ژنو در چند ماه گذشته و در طول 100 ساعت مذاکرات هسته ای ایران مشاهده کرد و از تیم هسته ای ایران نیز شنیده می شد آن بود که تا آخرین ثانیه ها نیز دعوا بر سر همین نوع پذیرش و ادبیات بوده است. طرف مقابل و آمریکایی ها همواره در اخبار رسانه ها و مصاحبه هایی که انجام می شد اذعان داشتند که غنی سازی را نه تنها برای ایران بلکه برای هیچ کشوری به صورت حق نمی پذیرند و اعلام می کردند که اگر غنی سازی را برای ایران بپذیزیم به عنوان یک واقعیت در عمل خواهد بود. در حقیقت به گفته تیم هسته ای ایران و همچنین آنچه که وزیر امور خارجه کشورمان نیز چندین بار در گفتگوهای خود با رسانه ها به نوعی آن را مطرح کرده بود ؛ بحث ایران با طرف مقابل بر سر حق نبوده است چراکه طبق تفسیر از ان پی تی و قوانین دیگر این حق برای ایران وجود دارد.چه آمریکا آن را به رسمیت بشناسد یا خیر و به نطر می رسد که این تنها یک مغالطه از سوی آمریکایی بوده است که در مذاکرات مطرح می شده است. آنچه که استنباط می شود این است که برای ایران مهم این بوده است که در عمل چه اتفاقی بیافتد و اینکه آنها برنامه غنی سازی ایران را قبول کنند و این برنامه ادامه داشته باشد.که البته درنهایت نیز در سند این مسئله برگ برنده ایران شناخته شد و آنها این موضوع را پذیرفتند. در جمله بندی سند توافقی گفته شده است که راه حل نهایی شامل یک برنامه غنی سازی خواهد بود و در حقیقت سند متضمن یک برنامه غنی سازی خواهد بود که البته در این میان درجه غنی سازی اهمیت چندانی ندارد. گفته می شود که در همین رابطه و در این جمله بندی در مذاکرات تا پیش از امضای سند اما و اگر های زیادی از سوی طرف مقابل مطرح شده است .یکی از موضوعاتی که ظاهرا مطرح شده است این بوده که در سند عنوان شود در صورت «توافق» برنامه غنی سازی وجود داشته باشد و همین کلمه کوچک ساعت ها بحث و زمان را برای تیم هسته ای ایران در برگرفته است و بالاخره دو طرف به این جمله نهایی رسیده است و حتی گفته می شود که در مذاکره بر روی این جملات طرفیت تا آنجا پیشروی کرده اند که ایران تهدید به بازگشت و توقف مذاکرات کرده است و جر و بحث های زیادی شده است . غنی سازی در کجای متن پذیرفته شده است؟ به هر حال در نهایت جمله بندی فعلی در مورد غنی سازی به این شکل که «در این راه حل جامع، ایران را قادر می سازد تا به­ طور کامل از حقوق خود در بهره­ گیری از انرژی هسته ای برای اهداف صلح آمیز بر اساس مواد مرتبط در معاهده منع گسترش سلاح های هسته ای و با رعایت تعهدات خود بر طبق معاهده از آن برخوردار شود. این راه حل جامع متضمن یک برنامه غنی سازی با تعریف مشترک و محدودیت های عملی و اقدامات شفاف ساز به منظور تضمین ماهیت صلح آمیز برنامه هسته ای می باشد. » ذکر شده است و البته بر این اساس حق غنی سازی ایران در دو جای سند نیز تکرار شده است ، این جمله نهایی است که به گفته تیم هسته ای مورد تأیید جمهوری اسلامی ایران قرار گرفته است و بر این اساس غنی سازی در عمل ادامه پیدا می کند. تنها غنی سازی 20 در صد متوقف و غنی سازی زیر 5 درصد ادامه پیدا می کند و این در حالی است که به خاطر داریم در پیشنهاد آلماتی طرف مقابل خواهان تعلیق و در نهایت نیز توقف تولید غنی سازی بودند. غنی سازی ادامه می یابد در حال حاضر بر اساس سند مذکور غنی سازی زیر 5 در صد هم در فردو و هم در نطنز ادامه پیدا می کند و البته غنی سازی 20 در صد نیز به صورت موقت و برای 6 ماه متوقف می شود.و اینجا ذکر این نکته نیز حائز اهمیت است که به اذعان کارشناسان هسته ای ایران در شرایط فعلی هیچ نیازی به تولید 20 درصد ندارد. ایران به اندازه کافی تولید داشته است و عده زیادی بر این باورند که اصلا چنین تولیدی نباید صورت گیرد چرا که در زمان بی نیازی تولید غنی سازی 20 درصد باعث به هدر رفتن مواد اولیه می شود. به گفته کارشناسان هسته ای غنی سازی 20 درصد برای رآکتور تحقیقاتی تهران مفید است از سویی کارشناسان تأکید دارند که برای رآکتور تحقیقانی نیز به اندازه کافی تولید شده است و تا چندسال آینده نیاز رآکتور تأمین است .بنا بر این در این سند تنها تولید ماده ای که به آن نیاز نداریم متوقف شده است و قطعا هنر جمهوری اسلامی ایران بوده است که دعوا را از غنی سازی 5 درصد به غنی سازی 20 درصد رسانده و روی 20 درصد که احتیاجی به آن وجود نداشته است ، معامله را صورت داده ودر حقیقت ایران حق خود را گرفته است و انها اذعان دارند ایران برنامه غنی سازی خواهد داشت. بر این اساس کسانی که در گذشته حتی حاضر نبودند اسم غنی سازی را در مذاکرات بیاورند و گفته می شود در خیلی از مواقع در مذاکرات می گفتند «انچه را که شما می خواهید نمی توانیم بگوییم » اکنون حق غنی سازی ایران را پذیرفته اند و در دو جای سند صراحتا گفته اند که برنامه ایران شامل بک برنامه غنی سازی خواهد بود . البته محدودیت هایی نیز وجود دارد که قطعا این محدودیت ها نیز قابل پذیرش است که وقتی حق غنی سازی مورد پذیرش قرار می گیرد به این مفهوم نیست که هر اندازه که ایران تمایل دارد غنی سازی داشته باشد.این خاصیت یک معامله است که هر امتیازی طبعا محدودیت هایی ایجاد می کند .بر این اساس غنی سازی ایران باید مبتنی بر نیاز باشد و این نیز بر اساس سندمورد پذیرش ایران است . نکته مهم این است که این نیاز را چه کسی تشخیص دهد که بر اساس همین سند تشخیص آن با ایران است و در هیچ جایی از سند آورده نشده است که نیاز را آنها تشخیص می دهند. بر اساس سند همچنین موادی که ایران تا به حال تولید کرده است که حدود 196 کیلو گرم است به صورت پنجاه - پنجاه به اکسید تبدیل می شود و یا به 3و نیم درصد باز می گردد . کارشناسان هسته ای معتقدندکه این موضوع در هر دو حالت برای ایران خوب است چراکه اکسید یک مرحله قبل از تبدیل به سوخت است و اگر بخواهیم به رآکتور تهران تزریق کنیم از uf6 غنی شده تبدیل به اکسید می شود و از اکسید تبدیل به قرص سوخت و از قرص سوخت تبدیل به میله سوخت می شود. سانتریفیوژها فعلا دست نمی خورد در گام اول بر اساس سند همچنین به تعداد سانتریفیوژها نیز دست نمی خورد و محدودیت ها مربوط به گام آخر است که به طور مثال گفته می شود برای 5 سال محدودیت ها را اعمال می کنیم و پس از اتمام در این مرحله قرار است تمام تحریم های دو جانبه و چند جانبه بر علیه ایران رفع شود و پرونده ایران یک پرونده عادی تبدیل شود. از سوی دیگر بر اساس سند در گام نهایی دیگر غنی سازی ایران محدودیتی ندارد و بر اساس نیازها تعریف و اجرا می شود و گام نهایی که به اجرا در بیاید ایران تبدیل به عضو عادی خواهد شد و همه اقدامات مورد نیاز خود را بر این اساس می تواند انجام دهد. آنچه باید بار دیگر اذعان شود این است که به اذعان کارشناسان ایران هیچ گاه از طرف مقابل نخواسته است حق ایران را به رسمیت بشناسد بلکه خواسته شده که به حق ایران احترام بگذارند و در حال حاضر نیز انهابر اساس این سند به این حق احترام می گذارند. در این سند در ساختار برنامه هسته ای ایران کوچکترین تغییری حاصل نشده و همه اقدامات در حالت فعلی خود است که البته این خاصیت یک طرح گام به گام است که هر گاه از سوی یک طرف احساس شود طرف مقابل به تعهدات خود عمل نمی کند دوباره به جای اول خود باز می گردد. اما در مورد گام اول اقدام دیگری که به جز محدود شدن غنی سازی باید از سوی ایران صورت گیرد این است که برنامه هسته ای ایران در نطنز ، اراک و فردو بیشتر از این گسترش پیدا نکند. البته بر این اساس وضعیت موجود تأسیسات هسته ای ایران حفظ خواهد شد. بر اساس سند موجود به جز غنی سازی که ادامه دارد و مواد اضافه می شود در بخش های دیگر گسترش وجود نخواهد داشت. به طور مثال در نطنز سانتریفیوژ جدید نصب نمی شود اما هیچ قسمتی از برنامه هسته ای ایران عقبگرد ندارد . از سوی دیگر نظارت های بیشتری از برنامه های هسته ای ایران در سند ذکر شده است که البته طاهرا ایران مشکلی با قبول ان ندارد. در حقیقت این نظارت ها دسترسی های بیشتری است که برای 6 ماه برای اژانس ایجاد می شود . بحث دیگری که در این سند وجود دارد و در حقیقت بخش دوم آن است مربوط به رفع تحریم ها بر علیه ایران است . در حقیقت در مقابل اینکه ایران برنامه هسته ای خود را بیشتر از این گسترش نمی دهد انها نیز متعهد می شوند که تحریم ها را بیشتر از این گسترش ندهند و از سوی دیگر بخشی از تحریم ها نیز در گام اول برداشته می شود. قرار بود فروش نفت ایران را متوقف کنند در بخشی که تحریم ها بیشتر از این به جلو نمی رود ، بخشی که به نفت ایران مربوط می شود این است که فروش نفت ایران در سطح فعلی حفظ می شود. طبق قانون تصویب شده از سوی آمریکا اگر چنین توافقی صورت نمی گرفت کشورهای خریدار نفت ایران موظف بودندکه هر 6 ماه یک بار 20 درصد از خرید نفت ایران را کم کنند و این موضوع در دو سال گذشته عمل شده است . در بحث تحریم های مالی و بانکی مبلغ 4 میلیارد و 200 میلیون دلار به صورت کامل آزاد می شود و در حساب های بانک مرکزی تحریم ها از حساب های مربوطه برداشته می شود و این موارد می تواند برای کشور این امتیاز را داشته باشد که هر خریدی که می خواهد انجام دهد. 400 میلیون دلار نیز برای دانشجویان است که فی الواقع 400 میلیون دلار از پول نفت نیز قابل دسترس خواهد بود. در حال حاضر ایران هر سال یک میلیارد دلار برای دانشجویان هزینه می کند و این پول دیگر ابا اجرای این سند از پول نفت هزینه نمی شود و برای دولت آزاد خواهد شد. بر اساس سند توافقی 1+5 یک مکانیزم بانکی برای خرید مواد دارویی و غذایی مشخص می کنند. در حقیقت اکنون خرید مواد غذایی و دارویی جزو تحریم ها نیست ولی عملا بانک ها این کار را انجام نمی دهند و ایران برای خرید مشکل دارد . بر اساس سند قرار است یک مکانیزم بانکی تعریف شود و به بانک ها این ضمانت اجرایی داده شود که هیچ مشکلی در تجارت مواد غذایی و دارویی نباشد که البته نامحدود است. البته بانک هایی که در لیست تحریم هستند نمی توانند بر اساس سند کار کنند اما در بخش دو لتی و غیر دولتی بانک هایی هستند که تحریم در مورد انها وجود ندارد. در مورد بانک مرکزی نیز حساب های تا سقف 2/4 میلیارد دلار وجود دارد، تحریم ها آزاد می شود. در حال حاضر ایران هر سال حدود 18 میلبارد دلار خرید مواد غذایی و دارویی دارد که در 6 ماه مورد بحث 9 میلیارد دلار خرید مواد دارویی و غذایی وجود دارد که در کانال بانکی مذکور دیگر به سهولت و بدون مشکل انجام می شود. در مورد خدمات هوایی نیز ایران ایر را با وجود اینکه در لیست تحریم ها است مورد استثنا واقع شده است و تعمیر و قطعات انجام می شود. همچنین تحریم از صنایع پتروشیمی نیر به طور کامل برداشته شده است و هر مقدار که صادرات انجام شود ، پول آن قابل دسترس است و مشکلی در تبادل وبیمه وجود نخواهد داشت . صنایع اتومبیل به طول کامل آزاد خواهد شد . در حال حاضر صادرات قطعات به ایران تحریم است و تولید در خیلی از بخش ها متوقف شده است که این مشکل نیز بر اساس این سند حل خواهد شد و در این صورت کارخانجات اتومبیل نیز رونق خواهند گرفت و یک مقدار از پول نفت نیز به این ترتیب با توجه به اینکه بخشی از خرید قطعات از طریق پول نفت به کشورهای چین و کره برای خرید قطعات پرداخت می شود، قابل دسترس خواهد بود. بر این اساس اسناد موجود ایران در 6 ماه حدود 18 میلیارد دلار فروش نفت دارد که با اجرای این سند حدود 15 میلیارد دلار ان برای دولت قابل وصول خواهد شد . تحریم ها از طلا و فلزات گرانبها نیز بر اساس سند موجود برداشته می شود ، البته این به آن مفهوم نیست که اموالی که در قالب طلا و... در خارج از کشور وجود دارد بازگردانده شود چرا که این موضوع قانون دیگری دارد . اما کارشناسان معتقدند مهم ترین اتفاق در مورد رفع این تحریم ها این است که ساختار روانی تحریم ها نیز تغییر می کند. قطعا رفع بخشی از تحریم ها بار روانی موجود در جامعه را کاهش می دهد و از سوی دیگر نیز بانک ها و شرکت های خارج از کشور که حتی در صورتی که تحریم نبودند از کار با ایران در هراس بودند به راحتی می توانند کار را ادامه دهند. اما در مورد ضمانت اجرایی این سند همان طور که محمد جواد ظریف در نشست خبری خود در ژنو اعلام کرد : یک کمیسیون مشترک برای اجرای مفاد توافق نامه تشکیل می شود. که از آژانس بین المللی انرژی اتمی برای قسمت های مربوط به هسته ای استفاده می کند و برای قسمت های دیگر نیز نمایندگانی از 6 کشور حضور خواهند داشت . همچنین بر اساس آنچه تیم هسته ای ایران می گویند باید یک سری نشست های مقدماتی برای اجرای این موارد برگزار شود. مواردی که در مورد بازرسی آژانس از سوی ایران قبول شده است باید مورد بررسی قرار گیرد و تعریف شود که چطور انجام شود . کما اینکه طرف مقابل نیز باید در مورد رفع تحریم ها به ویژه تحریم های بانکی برنامه ارائه کند. بر این اساس به اذعان تیم مذاکره کننده هسته ای ایران اجرای این توافق از حدود یک ماه دیگر خواهد بود زمانی که دو طرف برای اجرا آماده شوند. هدف مشترکی که در مقدمه مشخص شده است رسیدن به یک توافق جامع نهایی است . بنا بر این اولین نکته این است که این سند قدم اول است و یک مذاکرات اصلی برای رسیدن ببه یک توافق جامع و نهایی در پی این سند در پیش رو وجود دارد. این توافق مقدماتی برای برداستن گام اول است که در پی آن گام بعدی یا گام نهایی را برداشته می شود که در گام نهایی همه چیز به پایان می رسد و همه تحریم ها برداشته خواهد شد. مذاکرات یک سال طول می کشد برای دور اول 6 ماه و برای ورود به گام نهایی یک سال در نظر گرفته شده است. در سند نیز نوشته شده است که مذاکرات یک سال طول می کشد که البته این خواسته ایران بود که باید معلوم باشد زمان مذاکرات چقدر است و در نهایت اگر به نتیجه نرسیم به حالت قبلی خود باز می گردیم. البته گام نهایی نیز ممکن است خود مدت دارد باشد و به طور مثال 5 سال زمان نیاز داشته باشد.در مورد این مدت به موقع خود تصمیم گیری می شود. نکته حائز اهمیت این است بر اساس تحلیل های موجود غرب نیز از این مذاکرات و نتیجه ان خوشحال است . طرف مقابل یک روندی را در جامعه بین المللی ایجاد کرده اند که از طریق مذاکره با ایران به طور مثال جلوی بمب هسته ای یا جنگ که مدعی ان بوده اند گرفته اند . اگر این مذاکرات موفق نباشد آنها نیز شکست خورده اند و در حقیقت در مأموریتی از طرف شورای امنیت و جامعه جهانی گرفته اند که موفق بوده اند. از سوی دیگر نیز غربی ها می دانند که اگر موضوع هسته ای ایران از طریق مذاکره حل و فصل نشود راه حل های دیگری که وجود دارد به نفع هیچ کسی نیست . اگر این توافق صورت نمی گرفت نتیجه ادامه تحریم های بیشتر از طرف مقابل بود که بحران را گسترده تر می کرد . البته ایران هم از این طریق سند توانست حق خود را به دست اورد و در مسیر برداشته شدن تحریم ها گام بردارد. البته مطالبی از سوی غرب در این مدت کوتاه در این مورد که اگر ایران زیر قول خود بزند توافق منتفی خواهد شد شنیده می شود که باید گفت اگر طرف مقابل در 6 ماه به تعهدات خود عمل نکند ایران ظرف یک ساعت می تواند غنی سازی خود را به حالت 20 درصد بازگرداند و این کار برای ایران به مراتب آسان تر خواهد بود . قطعنامه ها تعدیل شده نکته دیگر در مورد قطعنامه های شورای امنیت است که همواره گفته ایران باید بلافاصله برنامه هسته ای خود را متوقف کند. اجرای این سند در حقیقت به اصطلاح قطعنامه های شورای امنیت را نیز دچار تعدیل کرده است و آنها را بی اعتبار کرده است . همه این موضوعات امتیازهایی است که ایران به دست آورده و نباید آن را فراموش کرد. قطعنامه های شورای امنیت بر اساس این توافق نامه که بر اساس آن برنامه هسته ای ایران ادامه می یباد به شدت تعدیل پیدا کرده است . در سند هم نوشته شده است که در گام های میانی قطعنامه های شورای امینت خواهیم پرداخت و اصلا نوشته نشده است که قطعنامه ها را اجرا می کنیم و اگر دو طرف پس از گام اول یک راست به سوی گام نهایی بروند به طور کامل قطعنامه های شورای امنیت کنار گذاشته خواهد شد. به هر حال باید به این نکته توجه کنیم که تیم هسته ای ایران با این مذاکرات و این سند توافقی کشور را از یک بحران بزرگ که می توانست اغاز یک جنگ باشد رها کرده و جلوی تحریم های بیشتر نیز که هر روز اقتصاد را دچار مشکلات بیشتری می کرد گرفته است و ساختار تحریم ها را متزلزل کرده است . در پایان باید بار دیگر تاکید کرد ایران حق غنی سازی را به دست اورده و قطعنامه های شورای امنیت را تعدیل کرده است ، در مقابل نیز قبول کرده است که برنامه ها شفاف تر باشد و ایران به سمت سلاح هسته ای نرود و البته غنی سازی برای دوره ای محدودیت داشته باشد . به نظر می رسد این روند تنها یک دستاورد برای کشور است که هیچ تعهدی را هم برای کشور به همراه نداشته است.