پیشینه تعزیه خوانی در خطه خورشید

مهر: ارتباط مردمان خطه خورشید همواره با تعزیه خوانی این یادگار گذشته های اصیل ایرانی زبانزد خاص و عام بوده و این هنر سنتی برای جلوگیری از خطر انحراف از مسیر درست نیاز به توجه بیشتر دارد. تکیه های خراسان میزبان تعزیه خوان های سوگوار امام هشتم(ع) در دوران قاجار که اوج رواج تعزیه خوانی بود حسینیه ها و تکیه های سراسر خطه خورشید میزبان تعزیه خوان هایی می شدند که برای مصیبت های کربلا به میدان می رفتند و خود را برای سوگ و شهادت امام هشتم(ع) آماده می کردند. امروز هم بعد از سالیان دراز باز خراسان رضوی در ایام سوگواری سید و سالار شهیدان و در ایام حزن و غم بر امام هشتم(ع) میزبان گروه های تعزیه خوانی می شود. تعزیه خوانی روایتی از نمایش های مذهبی و سنتی بوده که مصائب اهل بیت (ع) به ویژه وقایع عاشورا و کربلا را به صحنه می آورد و مردم را از نزدیک با آن روبرو می کند. این هنر نمایشی در دوره ناصرالدین شاه قاجار به اوج خود رسید چرا که وی به تعزیه علاقه فراوانی داشت و به دستور وی تکیه دولت ساخته شد و باعث ترویج تعزیه در بین مردم شد. براساس مدارک موجود در دهه اول ماه های محرم عهد ناصرالدین شاه 300 مجلس مختلف تعزیه خوانی در تکیه‌ ها و حسینیه‌ ها ی آن دوران برپا می‌شد. با روی کار آمدن رضا خان دوران شکوفایی تعزیه هم به سر آمده و سوگواری های ماه محرم محدود و ممنوعیت‌های متعددی به وجود آمد و به تدریج برگزاری رسمی مجالس تعزیه متوقف شد. حفظ جایگاه تعزیه در دل روستاها برای آیندگان اما این هنر نمایشی و آئینی که ارتباط مستقیمی با اعتقادات و باور های مردم داشت جای خود را در دل روستا ها و شهر های کوچک حفظ کرد تا برای آیندگان باقی بماند. امروز و پس از گذشت سال ها از آن دوران تعزیه خوانی به همت مسئولان و مردم معتقد دوباره جانی تازه گرفته است و در اکثر شهر ها و روستا های خراسالن رضوی شاهد اجرای برنامه های گروه های مختلف تعزیه خوانی هستیم. تعزیه خوان هایی که با عشق به میدان می آیند و با اجرای هر پرده و گاهی هم در وسط اجرا خود نیز بر مصیبت های اهل بیت(ع) می گریند. اما گاهی با تحریفاتی در اصل و وقایع عاشورا و در متن های اجرایی بعضی از گروه های تعزیه خوان مواجه هستیم که نیاز به توجه و کنترل برای جلوگیری از خرافات دارد. پیشینه طولانی خراسان رضوی در تعزیه خوانی سرپرست اداره هنر های نمایشی اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی به خبرنگار مهر می گوید: تعزیه خوانی در خراسان رضوی از تاریخ و پیشینه ای طولانی برخوردار است. صدرا یوسفی اظهار می کند: هنر تعزیه خوانی در اکثر شهرها و روستاها ی خراسان رضوی اجرا می‌شود به گونه‌ای که امسال در بسیاری از مناطق شهرمشهد، دانشگاه‌ها و حسینیه‌ها شاهد حضور پررنگ تعزیه خوانان در دهه اول محرم بوده ایم. وی می افزاید: اما اوج نمایش های این هنر آئینی از دهه دوم و سوم محرم در خراسان رضوی انجام می شود و با استقبال جوانان و نوجوانان و زنان و مردان و حتی کودکان مواجه شده که از طریق این هنر با مصائب وارده بر اهل بیت(ع) و وقایع عاشورا ارتباط برقرار کرده و به سوگ می نشینند. یوسفی می گوید: تعزیه خوانی در خراسان رضوی در ماه صفر به دلیل نزدیکی به زمان شهادت امام هشتم(ع) از اوج بیشتری برخوردار بوده و همواره میزبان گروه های نمایشی و تعزیه ای هستیم که برای سوگواره های امام رضا(ع) به تعزیه خوانی می پردازند. وی تصریح می کند: طبق برنامه در همه شهرستان های استان برنامه های تعزیه خوانی داریم که از بعد عاشورا فعالیت خود را شروع کرده اند. یوسفی ابراز می کند: گزارش شرح کار و تعداد نمایش ها را بعد از اجرا ارائه می دهیم چرا که معمولا تعزیه خوانی با استقبال از جانب مردم مواجه شده و درخواست اجرای مجدد می کنند. وی اذعان می کند: یک برنامه خاص سوگواره استانی در دهه آخر صفر داریم که در شهرستان کاشمر اجرا می شود و در این برنامه از تمام گروه های فعال استان برای اجرا در این شهرستان دعوت کرده ایم. تعزیه خوانی یک هنر مردمی سرپرست اداره هنرهای نمایشی اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی می گوید: تعزیه خوانی یک هنر مردمی است و سعی ما بر این است که خیلی وارد بخش های مختلف آن نشویم تا شکل مردمی خود را از دست ندهد. وی درباره گروه های تعزیه خوانی در استان بیان می کند: با هماهنگی با مرکز هنرهای نمایشی و طی شیوه نامه ای از طرف دفتر تعزیه در تهران شروع به ثبت گروه های تعزیه خوانی کرده ایم. یوسفی ابراز می کند: گروه هایی که بتوانند مدارک مورد نیاز را جمع کرده و ارائه دهند به ثبت می رسند. وی عنوان می کند: در حال حاضر 30 گروه فعال تعزیه خوانی در سطح استان خراسان رضوی داریم که ثبت شده و فعالیت دائمی داشته و مورد حمایت اداره ارشاد هستند. یوسفی اظهار می کند: با ثبت همه گروه های تعزیه در استان می توان نسخ مرتبط و کنترل شده ای را در اختیار آنها قرار داد تا احیانا تحریفی در متن اجرایشان به وجود نیاید. وی ابراز می کند: شورای هماهنگی هیات مذهبی اداره تبلیغات هم بر کار گروه های تعزیه خوانی نظارت دارند و بخشی را هم میراث فرهنگی کنترل می کند. یوسفی می گوید: تعزیه خوانی معمولا با هماهنگی شهرداری و مجوز سازمان تبلیغات اجرا می شود و نیاز به یک کار کارشناسی برای کنترل دارد. وی عنوان می کند: تعزیه خوان ها افراد خاص با اعتقادات محکم هستند و کاری را ارائه می دهند که آن را قبول دارند و معمولا لقب "معین البکا "دارند. یوسفی توضیح می دهد: "معین البکا " لقبی است که تعزیه خوان های معتقد و معروف دوره ناصر الین شاه قاجار داشته و امروز تعزیه خوان های قدیمی این لقب را می گیرند. تحریفاتی که به عمد نیست سرپرست اداره هنر های نمایشی اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان رضوی می گوید: شاید در بعضی متن های اجرا شده تحریفاتی دیده شود ولی به عمد نیست و به علت نداشتن متنی کنترل شده است. یوسفی می افزاید: ثبت گروه ها و ارائه متن های کنترل شده برای اجرا به آنها از این مورد جلوگیری می کند. رئیس حوزه هنری خراسان رضوی هم به خبرنگار مهر می گوید: نظارت بر تعزیه خوانی در خراسان رضوی به خوبی صورت نگرفته و با بی مهری مواجه است. جواد رفائی ابراز می کند: یکی از کار هایی که حوزه هنری تقویت و حمایت آن را بر عهده دارد گروه های تعزیه خوانی است. رفائی اظهار می کند: البته تقویت و حمایت گروه های تعزینه خوانی کار اداره ارشاد است و حوزه هنری در حد خود و مناسب با فعالیت های حوزه دو گروه را حمایت می کند. وی عنوان می کند: کار هایی که که گروه های تحت نظر حوزه هنری خراسان رضوی انجام می دهند منطبق بر ارزش های اسلامی بوده و هیچ گونه تحریفی در کار آنها دیده نمی شود. رفائی ابراز می کند: برخی گروه های تعزیه خوانی به خوبی نظارت نشده و کارهای نمایشی ای که ارائه می دهند گاهی با تحریفاتی در اصل واقعه عاشورا همراه است. لزوم ساماندهی گروه های تعزیه خوانی وی می افزاید: خیلی از گروه های تعزیه خوانی در استان ساماندهی نبوده و تحت نظر نیستند که باید بیشتر به این مسئله پرداخته شود. رفائی بیان می کند: متولی اصلی گروه های نمایشی و تعزیه خوانی باید بیشتر به این مسئله رسیدگی کرده و گروه های تعزیه خوانی را مورد پالایش قرار داده تا از مسیر منحرف نشوند. وی با اشاره به فعالیت مستمر دو گروه تعزیه خوانی تحت نظر حوزه هنری خراسان رضوی ابراز می کند: این دو گروه به علت ارائه کاری خاص و منحصر به فرد به استان های دیگر از جمله کرمان دعوت شده و در حال حاضر در آنجا در حال اجرا هستند. تعزیه خوانی هنری آئینی که ارتباط مستقیم با اعتقدات مردم دارد نیاز به توجه بیشتر داشته تا این یادگار گذشته های اصیل ایرانی با خطر سقوط در پرتگاه انحراف مواجه نشود.