چرا در ایران امامزادگان موسوی زیاد است؟

فارس: یک پژوهشگر تاریخ اسلام با اشاره به تعداد بسیار زیاد فرزندان امام موسی کاظم(ع) گفت: قول تک فرزند داشتن امام رضا(ع) مسجّل و مسلم است و سایر نقل قول‌ها در منابع اهل تسنن ارائه شده است. قول مشهور و قریب به یقین این است که امام رضا(ع) تنها یک فرزند داشته که همان امام جواد(ع) است اما نقلی مهم وجود دارد که ایشان یک دختر به نام فاطمه هم داشته‌اند بنابراین دیگر نقل‌ قول‌ها درباره فرزندان امام رضا در منابع اهل تسنن موجود است، به مناسبت دهه کرامت و میلاد امام رضا(ع) در گفت‌وگو با محمدحسین رجبی دوانی، کارشناس تاریخ اسلام به برخی از شبهات مطرح شده درباره فرزندان امام موسی‌کاظم، امام رضا(ع) و حضرت معصومه(س) پرداختیم که در ادامه می‌خوانیم: نسل ائمه (ع) در دوران منصور عباسی در معرض خطر نابودی بود *یک شبهه‌ای که درباره امام موسی کاظم(ع) مطرح است این است که چگونه ایشان که در میانسالی به شهادت رسیدند از خودشان فرزندان زیادی به یادگار گذاشتند؟ آیا امامزادگان منسوب به ایشان صحت دارند؟ - درست است که امام کاظم(ع) از سال 179 تا 183 هـ.ق در زندان هارون الرشید بودند، عمر مبارک ایشان هم بیش از 55 سال نبود که در زندان به شهادت رسیدند، اما بیش از هر امام دیگری از خود فرزند به یادگار گذاشتند علت هم این است که در آغاز امامت ایشات و امامت پدر بزرگوارشان، امام صادق(ع) منصور عباسی خلیفه جبار و خونریز زمان به شدت با اولاد پیغمبر در افتاده بود و گروه کثیر نوادگان آن حضرت از اولاد امام حسن (ع) و امام حسین (ع) را به شهادت رسانده یا به زندان انداخته بود و بر آنها بسیار سخت گرفته بود بنابراین نسل پیغمبر(ص) با خطر نابودی مواجه بود به خصوص دوران امامت امام کاظم (ع) بعد از منصور، فرزند او مهدی عباسی روی کار آمد و پس از او فرزندش به نام موسی‌الهادی خلافت کرد. در زمان موسی‌الهادی علویان قیامی به پا کردند به هبری فردی به نام حسین‌بن‌ علی معروف به صاحب فخر یا شهید فخر که این قیام شکست خورد و بیش از 200 نفر از علویان به شهادت رسیدند، اینطور شد که با توجه به کشتار و کاری که منصور کرده بود و ضربه بزرگی که به خاندان پیغمبر(ص) و نوادگان او شده بود لذا جا داشت که نسل پیغمبر(ص) ازدیاد پیدا کند و امام کاظم(ع) از این رو فرزندان قابل توجهی داشت و ایشان به منظور مقابله با توطئه نابودی نسل پیغمبر(ص) فرزندان زیادی داشتند . اطرافیان امام رضا (ع) به شوق ایشان به ایران روانه شدند * فرزندان امام موسی کاظم که برجسته‌ترین آنها امام رضا(ع) و حضرت معصومه(س) هستند بیشتر در چه محدوده‌های تاریخی پراکنده شدند و چطور شد که به سمت ایران آمدند؟ - امام رضا (ع) را مأمون عباسی دعوتی اجباری به مرکز حکومت خود در ایران و شهر مرو یا خراسان کرد، با ورود ایشان گروه زیادی از علویان یا برادران حضرت هم برای اینکه در جوار برجسته‌ترین فرزند پیامبر(ص) و امام خود باشندبه طرف ایران آمدند. همینطور حضرت معصومه(س) هم به امید دیدار برادر خود از مدینه حرکت کردند منتها در ساوه بیمار شدند و بعد فرمودند که مرا به قم ببرید، منتها چند روز از ورودشان به قم نگذشته بود که از دنیا رفتند و در همان سرزمین هم به خاک سپرده شدند، علت اصلی پس حضور امام رضا(ع) در ایران است حتی می‌دانیم بعد از شهادت امام رضا(ع) سیر حضور علویان در ایران ادامه پیدا می‌کند و این هم به سبب عشق و محبتی است که ایرانیان نسبت به فرزندان پیغمبر داشتند. گذشته از اینکه در ایران شهرهای شیعه نشینی مثل قم، کاشان، سبزوار، توس و ری شاخص بود اما مناطق دیگر ایران هم که سنی مذهب بودند برخلاف عرب‌های سنی که نسبت به ائمه بی معرفت بودند، به آنها ظلم می‌کردند و برای آنها حرمت قایل نبودند در ایران اولاد پیغمبر حتی مورد محبت ایرانیان اهل تسنن هم بودند فلذا جایی که این بزرگواران می‌توانستند احساس امنیت کنند و از معرض خلفای جور مصون باشند عمدتاً ایران بود و به همین دلیل مهم بود که به سمت ایران روانه ‌شدند. مسلماً حضرت معصومه(س) و امام رضا(ع) از یک مادر هستند *به لحاظ نسب مادری کدام یک از امامزادگان با هم یکی هستند؟ - حضرت معصومه (س) مسلم است که با امام رضا (ع) از یک مادر بودند، سکینه خاتوم مادر بزرگوار امام رضا(ع) مادر حضرت معصومه (س) هم بودند اما درباره بقیه اتفاق نظر نداریم و غیر از حضرت معصومه (س) که بعد از امام رضا(ع) مهمترین فرزند امام موسی کاظم(ع) است، فرزندان سرشناس دیگری هم دارند، احمد‌بن‌ موسی(ع)؛ حضرت شاهچراغ که در شیراز دفن هستند و امامزاده حمزه در شهرری، امامزاده صالح در شمیران و از همه مهمتر دو فرزند دیگر از امام کاظم (ع) که دانشمند و فقیه و محدث بودند؛ اسحاق بن موسی و علی‌بن موسی که عالم و دانشمند بودند و ظاهراً در مدینه زندگی می‌کردند از علم و دانش امام بهره برده بودند. به یقین امام رضا(ع) تنها یک فرزند داشت *امام رضا (ع) چند فرزند داشتند و نسلشان بیشتر از طریق کدام فرزندانشان منتقل شده است؟ -قول مشهور و قریب به یقین این است که امام رضا تنها یک فرزند داشته و آن هم امام جواد (ع) است اما نقل‌های دیگری داریم، نقلی هست که آن بزرگوار دختری هم داشتند به نام فاطمه و یا چند پسر یا چند دختر داشتند اما آنها مسلم و مسجل نیست و قول تک فرزند بودن ایشان که همان امام جواد(ع) باشد، بیشتر بین علمای ما پذیرفته است، قول دیگر فرزندان ایشان در منابع اهل تسنن است. علت ازدواج نکردن حضرت معصومه (س) نبود هم کفو ایشان بود *درباره خود حضرت معصومه مباحثی مطرح است که هارون الرشید مانع ازدواج ایشان شد، و اصلا علت ازدواج نکردن ایشان چیست؟ -به همان دلیلی که اولاد امام کاظم زیاد بودند به همان دلایل باید گفت که حضرت معصومه (س) ایان نتوانست ازدواج کند چون هم کفو ایشان در زمان وجود نداشت. اسلام بسیار تأکید بر ازدواج کرده و این از سنت‌های پیغمبر است و بنابراین خاندان پیغمبر هم باید بیش از بر هر خاندانی به احکام رسول خدا(ص) عمل کنند اما اینکه این بزرگوار تا سن 27 و 28 سالگی ازدواج نکردند نه اینکه نخواهند به سنت الهی عمل کنند یا اینکه مانعی از بیرون اجازه نداده بلکه به خاطر نبودن فردی که صلاحیت، لیاقت، شایستگی و همسری او را داشته باشد چرا که بسیاری از عموزاده هاشون در انقلاب‌ها و قیام‌های آن دوران به شهادت رسیده بودند و از مردم دیگر هم کسی که لیاقت ایشان را داشته یا هم کفوشان باشد، وجود نداشته است. *بیشتر نسل سادات موسوی در ایران به کدام یک از امامزادگان باز می‌گردد؟ - این سادات موسوی نسلشان به امام کاظم(ع) می‌رسد که هم سلسله نسب و شجره‌نامه دارند منتها من تحقیق خاصی در این راستا نداشتم که ببینم بیشتر سادات به کدام فرزندان حضرت می‌رسد اما می‌دانم امامزاده حمزه در شهرری و یکی از فرزندان امام نزدیکی مشهد گروه زیادی از سادات نصبشان به آنها می‌رسد اما اینکه در مقام قیاس باشیم، بررسی نکردم. حضرت معصومه (س) الگوی مناسب بانوان و امام رضا (ع) الگوی بزرگ مردان مسلما‌ن‌اند *با توجه به اینکه در دهه کرامت و میلاد شخصیت‌های بزرگ دینی هستیم بیشتر نیاز است که در جامعه چه فرهنگ‌سازی صورت بگیرد؟ سیره کدام یک از بزرگان باید بیشتر مورد مطالعه قرار بگیرد؟ -در دهه کرامت که بیشتر به نام امام رضا(ع) و حضرت معصومه(س) مزین شده، حضرت معصومه (س) می‌تواند یک الگوی بزرگ و مناسب برای بانوان ما باشد و امام رضا(ع) برای همگان بویژه مردان ما الگو هستند. حضرت معصومه (س) به ظاهر جزء معصومین نیست ولی از نظر علم و زهد و معرفت در حد بسیار والا و بزرگی قرار گرفته و توانسته از فرصت‌ها استفاده کند، با وجود این زمانی که پدر بزرگوار ایشان دستگیر و به زندان افتادند شش سال بیشتر نداشت اما در همین شش سال از محضر پدر خود بهره‌های فراوان دید به گونه‌ای که پاسخ سوالات شرعی کسانی که دسترسی به امام کاظم (ع) نداشتند را ایشان می‌دادند، به این اندازه از لحاظ علمی بالا بودند بنابراین ایشان اگر در جایگاه عصمت حضرت زهرا (ص) هم بود جای تعجب نداشت اما از نظر علم، دانش و معرفت از پدر و برادر عالی‌قدر خود بهره‌ها ببرد و همین علم اما معصوم است که در کنار فضایلی دیگر باعث شد تا حوزه‌های علمیه سراسر کشور در جوار مرقد مطهر آن حضرت پا بگیرد، رشد کند و علمای ما این افتخار را داشته باشند که در جوار ایشان تحصیل کنند و در پرتو وجود حضرت معصومه (س) به این درجات علمی نایل بشوند. حضرت معصومه (س) برای اینکه در جوار ولایت باشد به ایران آمد حضرت معصومه(س) در بعد علمی و ولایی، امام رضا(ع) را به عنوان مقام ولایت و امام خود می‌داند اما صرفا برای یک دیدار نزد برادر نرفت بلکه این مشقت را برای اینکه در جوار ولایت باشد، به جان خرید پس تا آنجا که می‌توانست برای به ایران آمدن تلاش کرد، منتها نتوانست به امام رضا(ع) برسد. بانوان ما می‌توانند با آنچه از زندگی کوتاه و پربار ایشان باقی مانده از او الگو بگیرند و خود را به زیورهای معنوی بیارایند. حضرت امام رضا(ع) هم در عرصه‌های گوناگون برای ما رهنمودهایی گذاشتند، در سلوک با مردم، احترام به حقوق و حفظ کرامت مردم در سیره امام رضا (ع) موج می‌زند، مقابله با انحرافات و کژی‌ها در عملکرد امام رضا کاملاً مشهود است، اینکه چگونه او با غلام، بردگان و افراد به لحاظ پایگاه اجتماعی پست نشست و و برخواست می‌کرد اما وزیر اعظم مأمون را تحویل نمی‌گیرد و اجازه نشستن هم به او نمی‌دهند. اینها همه برای ما درس است می‌توانیم از سایه این بزرگوار نهایت استفاده معنوی را ببریم و افتخار این را داشته باشیم که خود را شیعه امام رضا(ع) بدانیم.