از مناظرات ایدئولوژیک اوایل انقلاب تا مباحثات امروز/ اقدام صدا و سیما را باید به فال نیک گرفت

سرویس سیاسی «فردا»: مناظره در ادب فارسی به معنی جدال کردن در حقیقت یک چیزی است و در اصطلاح، مناظره، گفت و گویی دو طرفه است که هر یک با استدلال و ارائه دلایل سعی می کند برتری رای و نظر خویش را بر دیگری اثبات برساند. بنابراین مناظره نوعی گفتگوی علمی است و میدانی برای بروز اندیشه ها و باورهاست و هدف آن ادراک حق و ظهور آن است. مناظرات تلویزیونی یکی از پرمخاطب ترین انواع مناظرات می‌باشد.

اخیراً صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران بعد از سال‌ها اقدام به ساخت برنامه‌ای با نام و محتوای مناظره کرده است. این اقدام را هر چند دیرهنگام، باید به فال نیک گرفت و امیدوار بود که در آینده به رشد و پیشرفت کشور کمک کند.

سابقه مناظرات تلویزیونی در سیمای جمهوری اسلامی به سالهای ابتدایی انقلاب و مناظراتی نظیر "مناظره آزادی، هرج‌ و مرج‌ و زورمداری" و "مناظرات ایدئولوژیک" باز می‌گردد. این مناظرات با حضور نمایندگان احزاب و گروههای فعال در جامعه برگزار می‌شد. به عنوان مثال در مناظره "آزادی، هرج‌ و مرج‌ و زورمداری" شخصیت‌هایی چون آیت‌الله بهشتی به عنوان نماینده حزب جمهوری اسلامی، حبیب الله پیمان به نمایندگی از جنبش مسلمانان مبارز، مهدی فتاپور سازمان فدائیان خلق و نورالدین کیانوری به نمایندگی از حزب توده حضور داشتند. به عقیده کارشناسان یکی از نکات آموزنده این مناظره، شیوه‌ای است که شهید بهشتی در پیش گرفته بود. نظر شهید بهشتی این بود که ابتدا هر طرف، به طور کامل و جامع دیدگاه‌های اصلی مکتب خود را با توجه به جهان‌بینی و مبانی فکری خود برای بینندگان توضیح دهد. بدین ترتیب اگر در مسیر مناظره، کسی حرفی زد و ادعایی کرد این ادعا با توجه به نظرات بیان شده‌اش مقایسه می‌گردد. به عنوان مثال در جلسه دوم مجری این سوال را پرسید که فرض کنیم انقلاب ایران یک انقلاب مارکسیستی بود، در آن صورت آیا اجازه می‌دادند گروه‌های اسلامی در تلویزیون بحث کنند؟ کیانوری در پاسخ گفت که «ما مارکسیست‌ها معتقد هستیم که آزادترین جوامعی که ممکن است به وجود بیاید، جامعه سوسیالیستی است!» اما شهید بهشتی قانون اساسی شوروی را قرائت کرد که در آن ادعای کیانوری نقض می‌شد. در دیگر مناظره خاطره انگیز آن دوران که به مباحث ایدئولوژیک مربوط بود افرادی چون احسان طبری، فرخ نگهدار، آیت‌الله مصباح یزدی و دکتر سروش شرکت داشتند. نکته جالب توجه این مناظره عدم حضور نمایندگان مجاهدین خلق، نهضت آزادی، جبهه ملی، جاما و نماینده بنی‌صدر، با وجود دعوت از آنان بود.

بعدها بنا به شرایط جنگ، بساط مناظرات تلویزیونی داغ از سیمای جمهوری اسلامی ایران بر چیده شد تا آنکه در سال 88 مشهورترین مناظرات تلویزیونی از سیمای جمهوری اسلامی پخش شد. مناظره‌هایی داغ مابین کاندیداهای ریاست جمهوری که بسیاری از کارشناسان، آن مناظرات را سرنوشت ساز انتخابات 88 می‌دانند. این مناظرات چنان بود که رهبر معظم انقلاب در خطبه های نماز جمعه 29 خرداد 88 فرمودند: «اما اين رقابتها و مناظرات، كه ابتكار مهمى بود؛ ابتكار جالبى بود؛ خيلى صريح بود، خيلى شفاف بود، خيلى جدى بود. اين مناظره‌ها تو دهن آن كسانى زد كه از بيرون تبليغ ميكردند كه اين رقابتها نمايشى است، واقعيت ندارد. ديدند نخير، واقعيت دارد؛ جدى در مقابل هم ايستاده‌اند، با هم بحث ميكنند، با هم استدلال ميكنند. بنابراين مناظره‌ها و گفتگوها بسيار از اين جهت مثبت بود. البته آثار مثبتى داشت، عيوبى هم داشت، كه حالا هر دو را من عرض خواهم كرد.» ایشان افزودند : «آن جهت مثبت، اين بود كه در اين مناظره‌ها و در اين گفتگوها و در اين گفتارهاى تلويزيونى، همه شفاف و راحت حرف زدند، حرف دلشان را بر زبان آوردند، يك سيلابى از نقد و انتقاد به راه افتاد و همه مجبور شدند پاسخگوئى كنند. به آنها انتقاد شد، آنها در مقام پاسخگوئى برآمدند و از خودشان دفاع كردند. مواضع افراد و مواضع گروه‌ها بدون ابهام، بدون پيچيده‌گوئى، عريان، در مقابل چشم مردم قرار گرفت؛ سياستهايشان چيست، برنامه‌هايشان چيست، پابندى‌هايشان كدام است، تا چه حد است؛ اينها در مقابل چشم مردم قرار گرفت و مردم توانستند قضاوت كنند. مردم احساس كردند كه در نظام اسلامى بيگانه به حساب نمى‌آيند، نظام كشور اندرونى و بيرونى ندارد. همه چيز در مقابل مردم آشكار، همه‌ى نظرات در مقابل مردم بيان شد و معلوم شد رأى مردم ناشى از همين دقتها و تأملات خواهد بود ...»

به عقیده بسیاری از کارشناسان یکی از علل افزایش ده میلیونی آرا این دوره نسبت به آخرین حد نصاب دوره‌های قبل نیز برگزاری مناظرات انتخاباتی بود. مناظراتی که ادامه آن نیز می‌توانست به بسیاری از دغدغه های جامعه در آن سال‌ها پاسخ مناسب دهد. اما یکی از عواقب مناظرات سال 88 رویکرد محافظه کارانه صدا و سیما در ادامه پخش مناظرات بود. حال آنکه رهبر معظم انقلاب در همان نماز جمعه تاریخی خواهان ادامه این مناظرات با برطرف کردن عیوب آن شده بودند . «البته خيلى خوب است كه اين‌جور مناظره‌هائى در سطوح مديريتى ادامه پيدا كند - البته با حذف آن عيوبى كه بعد به آن اشاره خواهم كرد - و افراد، مسئولين، خودشان را در معرض نقد و انتقاد قرار بدهند و پاسخگو باشند و پاسخ بدهند و تبيين كنند. خيلى از اوقات اگر چنانچه يك انتقادى به كسى بشود، اين فرصتى است براى او كه بتواند ذهنها را روشن كند، تبيين كنند، حقيقت را بيان كنند؛ خيلى چيز خوبى است؛ البته با حذف آن عيوبى كه عرض خواهم كرد. اگر اين جور مناظره‌ها در طول سال و در طول چهار سال ادامه داشته باشد، ديگر وقتى در هنگام انتخابات پيش آمد، حالت انفجارى پيدا نمي‌كند؛ همه‌ى حرفها در طول زمان گفته خواهد شد، شنيده خواهد شد؛ نقدها، پاسخها، جوابها. اينها محسنات اين مناظرات بود كه خيلى خوب بود؛ اما عيوبى هم داشت كه اين عيوب را بايد برطرف كرد ...»

همان طور که رهبر معظم انقلاب فرمودند یکی از نکات مثبت برگزاری مناظرات در طول سال، جلوگیری از حالت انفجاری پیش آمده پس از مناظرات سال 88 می‌باشد. از دیگر محاسن برگزاری این مناظرات نیز حضور و بروز افکار گوناگون در میان اقشار مختلف مردم است که کمک شایانی به انتخاب آنان می‌کند. امید است صدا و سیما که پس از درخواست‌های فراوان و هرچند با تاخیر فراوان، اقدام به برگزاری همچین برنامه‌ای کرده است، برای همیشه و نه مقطعی به کار خود ادامه دهد و این برنامه به فرجام دیگر برنامه های مناظره‌گون که بیش از یک یا دو جلسه ادامه نمی‌یافت بدل نشود.