وقتی مشکلات اقتصادی، گلوی پژوهش را فشار می‌دهد

سرویس اجتماعی «فردا»: از جمله اولویت‌های اصلی در دانشگاه‌های کشور، فعالیت‌های پژوهشی است که در رشد علمی و اجرایی کشور تأثیری مستقیم دارد. دانشجویان، اساتید، محققان و پژوهشگران برای آگاهی از گسترده دانش در سطوح جهانی و همگام شدن و حتی پیشگام شدن نسبت به آن، باید سازوکاری برای در ارتباط بودن با مجامع علمی جهانی را داشته باشند. یکی از مهم‌ترین سازوکارها، دریافت و مطالعه مقالات و اسناد و مندرجات علمی در مجلات و ژورنال‌های معتبر جهانی است. مقالاتی که بخش قابل توجهی از آنها نیز توسط خود پژوهشگران کشورمان نوشته و منتشر شده است. بنابراین چنین امکانی، موجب می‌شود که حرکت علمی کشور و رصد حرکت علمی جهانی متوقف نشده و تداوم یابد. مقالات وکتاب‌ها و مجلات و ... بر روی پایگاه‌های علمی و استنادی داخلی و خارجی فراهم شده و به طور رایگان یا غیررایگان برای کاربران و پژوهشگران و دانشگاهیان قابل دسترسی است. از جمله این پایگاه‌ها، شبکه‌های مربوط به مؤسسه الزویر است که با دارا بودن پایگاه استنادی اسکوپوس و وب‌سایت پر مراجعه و مشهور ساینس دایرکت، نقش ويژه و بسیار مهمی در نمایاندن مقالات مورد استفاده نشریات مختلف ISI و غیره به دانشگاهیان و پژوهشگران کشور است. بدیهی است که امکانات این چنینی این مجموعه‌ها همراه با کسب درآمد است و برای خرید یک مقاله، گاهی تا چند ده دلار نیز باید هزینه کرد. بنابراین، صرفه اقتصادی و مالی برای یک دانشجو هیچ‌گاه در این حد نخواهد بود که بتواند در هفته چندین مقاله را دریافت و مطالعه کند. از همین رو، سال‌هاست که بسیاری از دانشگاه‌های کشور برای اعضای خویش، امکان استفاده رایگان از منابع و دیتابیس‌های چنین پایگاه‌هایی را فراهم می‌آورند. اما چند ماهی است که اعتبار برخی دانشگاه‌ها و مؤسسات عالی و آموزشی کشور برای چنین امکانی فراهم نیست و در عمل دسترسی به اکثر مقالات موجود در این پایگاه را ندارند. امید فاطمی، رئیس پژوهشگاه فناوری اطلاعات پیش‌تر عنوان کرده بود: «شرکت الزویر که دو منبع اسکوپوس و ساینس دایرکت را در اختیار دارد از ۱۱ ژانویه سال ۲۰۱۳ میلادی دسترسی ۶۹ عضو خود در ایران را به این سایت‌ها به دلیل پرداخت نشدن حق عضویت آن‌ها قطع کرده است.» او همچنین می‌افزاید: «در سال جاری علاوه بر کم شدن اعتبارات دانشگاهها، ارز تهیه این منابع در اختیار دانشگاهها قرار داده نشده است. از دید برخی از مسئولان حق‌اشتراک انجمن‌های علمی و آبونمان پایگاه‌های علمی از آن دسته هزینه های غیرضروری محسوب می‌شوند که پیش از این نیز در تخصیص اعتبار به آنها چندان جدی عمل نمی‌شد و حالا نیز می‌توان آنها را نادیده گرفت.» اگر چنین نگاهی در میان مسئولین علمی و پژوهشی کشور وجود داشته باشد، بسیار قابل تأمل است. دانشجویان و اساتید کشورمان حق دارند تا از روند تولید علم در جهان آگاه شوند و بدانند مرزهای دانش در بنیادهای دیگر علمی دنیا تا به کجا گسترده شده است. در شرایطی که رهبر انقلاب بر روند تولید علم و دانش در کشور تاکید می‌کنند و البته سال‌ها قبل به ایجاد پایگاه استنادی جهان اسلام نیز تاکید کرده بودند که امروز بحمدلله شکل گرفته است، ما نباید با بی تدبیری، ضروریات امور پژوهشی را نادیده بگیریم. گرچه امروز پایگاه‌های مبتنی بر ISC را دارا هستیم و اعتبار آن نیز در میان اغلب اساتید و صاحب‌نظران آشکار شده است، اما این بدین معنا نیست که فیلترینگ خودساخته‌ای در برابر پایگاه‌های ISI قرار دهیم. رصد، رویت و از استفاده از منابع خارجی نیز می تواند برای رشد علمی کشورمان مؤثر باشد، گرچه امروز دیگر به لطف پایگاه استنادی ISC، خودکفایی علمی برایمان بیشتر معنا یافته است.