آلودگي هوا و داستان دو شهر

جام جم: در واقع امروزه مكزيكوسيتي به عنوان يكي از موفق‌ترين شهرهاي دنيا در مقابله با آلودگي هوا شناخته مي‌شود. براستي چه چيزي توانست حجم آلودگي اين شهر را اين چنين كاهش دهد؟ سال‌ها بود كه آلودگي شديد هوا، بلاي جان مردم و مقامات شهري و كشوري در پايتخت مكزيك شده بود. سال 1990 در كل 330 روز شاخص آلاينده‌ها در اين شهر بالاتر از ميزان استاندارد بود. سال 1992 سازمان‌ملل، اين شهر را به عنوان آلوده‌ترين شهر جهان معرفي كرد. بحراني بودن اوضاع اين شهر سبب شد دولت مكزيك برنامه‌اي جامع براي كاهش آلودگي اين شهر 21ميليون نفري طراحي كند. در اين طرح، منابع مختلف آلاينده هوا مورد بررسي قرار گرفت سپس براي هر يك از آنها قوانيني وضع شد. اجراي اين قوانين سبب شد تا ميزان تعداد حجم آلودگي هوا و نيز روزهاي آلوده به طرز چشمگيري كاهش يابد. از سال 1990 تاكنون اين شهر شاهد كاهش 90 درصدي سرب معلق در هوا، كاهش 70 درصدي مواد شيميايي سرطان‌زا و نيز كاهش 75 درصدي سطح ازن بوده است. ناوگان حمل و نقل عمومي شهر مكزيكوسيتي در آن روزگار بسيار فرسوده و در نتيجه آلاينده بود. همين مساله مقامات را به فكر جايگزيني همه اين وسايل نقليه با خودروهاي جديد و با مصرف كمتر انداخت. افزون بر تعويض خودروهاي دولتي، به دارندگان تاكسي و ساير وسايل حمل و نقل عمومي تسهيلات بانكي كم‌بهره براي خريد خودروي نو و كم مصرف ارائه شد. از آنجا كه اتوبوس‌هاي كوچك در اين شهر يكي از اصلي‌ترين منابع توليد آلودگي بودند، سياست تعويض اتوبوس‌هاي كوچك با اتوبوس‌هاي كم‌مصرف‌تر و با گنجايش مسافر بيشتر در دستور كار مقامات شهري قرار گرفت. مكزيكوسيتي با الگوبرداري از سيستم اتوبوسراني سريع شهر بوگوتا در كلمبيا، به نوعي سيستم اتوبوسراني به نام «متروباس» دست يافت كه علاوه بر افزايش حجم مسافران در اتوبوس، آلودگي بسيار كمتري را نيز در پي دارد. اجراي اين طرح به‌تنهايي سبب كاهش حدود صد هزار تني در حجم دي‌اكسيد‌كربن توليدي شده است. براي كاهش نياز شهروندان به استفاده از خودروي شخصي براي سفرهاي دورن شهري، سيستم قطار شهري (مترو) مكزيكوسيتي راه‌اندازي شد كه تا به امروز 12 خط دارد. دولت مكزيك مي‌كوشد با تشويق مردم به استفاده از قطار شهري و نيز ساير وسايل حمل و نقل عمومي، از تمايل شهروندان به استفاده از خودروي شخصي بكاهد كه البته تا حدي در اين كار موفق نيز بوده است. كيفيت نامطلوب سوخت يكي از عمده‌ترين دلايل افزايش ميزان آلودگي هواست. دولت مكزيك با همكاري سرمايه‌گذاران توانسته پالايشگاه‌هايي براي توليد سوخت با گوگرد پايين ايجاد كند. بهره‌گيري از سوخت خودرو با استانداردهاي روز بين‌المللي توانست از حجم آلاينده‌هاي توليد شده توسط خودروها بكاهد. محدوديت ورود خودروهاي شخصي به برخي مناطق شهر در روزهاي مشخص هفته و الزام براي معاينه فني خودرو را مي‌توان از ديگر گام‌هاي موثر براي كاهش آلودگي هوا دانست. مكزيكوسيتي برنامه‌اي بلند‌مدت را براي ترويج فرهنگ استفاده از دوچرخه اجرا كرده است. ايستگاه‌هاي متعدد كرايه دوچرخه در فواصل 300 متري در برخي مناطق شهري ايجاد شده و شهروندان مي‌توانند با پرداخت مبلغي به عنوان حق اشتراك سالانه از اين دوچرخه‌ها استفاده كنند. لندن، تجريه‌اي موفق در اروپا لندن بزرگ‌ترين و پر جمعيت‌ترين شهر در كشورهاي عضو اتحاديه اروپاست. افزايش تعداد وسايل نقليه و آلودگي ناشي از آن يكي از اصلي‌ترين مشكلاتي است كه پيش روي مديران شهري لندن قرار دارد. براي مقابله با اين مشكل شيوه‌هاي گوناگوني مورد استفاده قرار گرفته و نتايج خوبي نيز از آنها حاصل شده است. بر اساس يكي از اين برنامه‌ها كه از فوريه 2003 به اجرا درآمد، افرادي كه مي‌خواهند با خودرو وارد مناطق مركزي لندن شوند بايد مبلغي را به عنوان عوارض پرداخت كنند. بررسي‌ها نشان مي‌دهد كه استفاده از اين شيوه سبب كاهش چشمگير حجم ترافيك و افزايش سرعت متوسط خودروها شده است كه اين افزايش سرعت متوسط به نوبه خود سبب آلودگي كمتر هوا مي‌شود. همچنين اين قانون گرايش مردم به استفاده از اتوبوس و ساير وسايل حمل و نقل عمومي را افزايش داده است. كاهش حجم گاز دي‌اكسيد‌كربن در هواي شهر لندن دال بر موفقيت‌آميز بودن اجراي اين قانون است. تعويض وسايل نقليه آلاينده از جمله اتوبوس با اتوبوس‌هاي با گنجايش بيشتر و آلايندگي كمتر نيز از جمله برنامه‌هاي اجرا شده در لندن است. يكي ديگر از گام‌هاي برداشته شده در اين شهر براي كاهش آلودگي، بهره‌گيري از ماشين‌هاي فشرده‌كننده گرد و خاك روي سطح جاده‌هاست. اين دستگاه‌ها با حركت روي سطح خيابان‌هاي شهر، گرد و خاك موجود روي آن را برداشته و به اين شكل از ورود آن به هوا جلوگيري مي‌كنند. سياست‌هاي تشويقي دولت براي خريد و استفاده از خودروهاي برقي نيز يكي ديگر از اقدامات انجام شده است. هدف از اين سياست‌ها، افزايش سهم خودروهاي برقي در حمل و نقل شهري است. پرداخت درصدي از قيمت خودرو و نيز معافيت از برخي ماليات‌ها را مي‌توان نمونه‌هايي از اين سياست‌هاي تشويقي دانست. ساخت و ساز ساختمان و نيز تخريب بناهاي فرسوده نيز يكي از منابع ايجاد آلودگي در هواست. شهرداري لندن براي مقابله با اين مشكل تدابيري را در زمينه محدوده زماني انجام اين گونه عمليات و نيز شرايط آن وضع كرده است. البته اين تدابير ضمن كمك به كاهش آلودگي هوا، در كاهش آلودگي صوتي نيز بسيار موثر است. تجربه موفق مكزيكوسيتي و لندن نشان مي‌دهد با بررسي دقيق منابع ايجاد آلودگي و اتخاذ تصميات كاربردي مي‌توان گام‌هاي بلندي در جهت كاهش آلودگي هوا برداشت. البته موفقيت اين شهرها به معناي پايان اين طرح‌ها نيست. هم‌اكنون اين دو شهر برنامه‌هاي بلند مدت و جامعي براي حفظ وضع موجود و حركت به سمت آلودگي كمتر را در دستور كار دارند. با در نظر گرفتن همه اين موارد شايد بتوان گفت كه تعيين محدوديت زماني و مكاني براي رفت و آمد خودروهاي شخصي، تعويض خودروهاي آلاينده ، تجهيز ناوگان حمل و نقل عمومي و حركت به سمت سوخت‌هاي سازگار با محيط‌زيست ازجمله مهم‌ترين اقدامات لازم براي كاهش ميزان آلاينده‌هاي موجود در هواي كلانشهرهاست.