تصویری ناب از واکنش در برابر عشق جوانی و نمایش چهره رحمانی سنت

سرویس فرهنگی «فردا»: این روزها مخاطبان تلویزیون بیننده یکی از به یادماندنی‌ترین سریال‌های دهه‌های اخیر هستند. بازپخش سریال «در پناه تو» بار دیگر حرف و حدیثها درباره این سریال را زیاد کرده است و بسیاری از مخاطبان در پناه تو در دهه هفتاد، به تماشای مجدد این سریال نشسته اند. در پناه تو را که «حمید لبخنده» کارگردانی کرده و «علیرضا طالبزاده» فیلمنامه آن را نوشته است، می‌توان یکی از موفق‌ترین سریالهای تلویزیونی معرفی کرد. دلایلی زیادی برای این موفقیت وجود دارد که برشمردن آنها میتواند تلاشی باشد تا دوباره اتفاقات خوبی مثل این سریال را در تلویزیون ایران شاهد باشیم. پدیده تلویزیون ایران سریال در پناه تو که در سال 1375 برای نخستین بار از شبکه دو سیما پخش شد نظرات مثبت و منفی بسیاری را به خود جلب کرد. برخی منتقدان تلاش کارگردان این سریال برای ارتباط با نسل جوان را ستودند و برخی دیگر مسائل مطرح شده در آن را تابوشکنی معرفی کردند. در بهار 1376 ماهنامه فیلم، نشریه وزین سینمایی کشور، از سریال در پناه تو با عنوان «پدیده تلویزیون» ایران یاد کرد؛ توصیفی که با گذشت 16 سال به نظر منصفانه است. این سریال داستان زندگی «مریم افشار»، دانشجوی دانشگاه هنر با بازی «لعیا زنگنه» را روایت می‌کند که با وجود علاقه به هم‌دانشگاهی خود «محمد منصوری» با بازی «حسن جوهرچی» با «رامین» با بازی «رامین پرچمی» ازدواج می‌کند. موضوع داستان یعنی «عشق جوانی» امروز به موضوعی دم‌دستی برای همه سینماگران تبدیل شده است اما مطرح شدن این موضوع در دهه هفتاد نوعی تابوشکنی محسوب می‌شد. آنچه باعث شد این موضوع با وجود جنجالی بودن، هم برای جوانان جذاب باشد و هم خانواده‌ها با آن کنار بیایند نوع نگاهی بود که فیلمنامه-نویس و کارگردان این سریال به آن داشتند. اگرچه این سریال عشق دوران جوانی را به تصویر کشیده بود اما با نشان دادن طرز رفتار درست در برابر رابطه با جنس مخالف در زمان خود توانست الگوی بسیار خوبی برای جوانان فراهم کند. محمد، نقش اول مرد این سریال جوانی باحجب و حیا بود که با وجود علاقه‌اش به مریم همیشه سعی می‌کرد رفتارش عاقلانه و جوانمردانه باشد. ویژگی‌هایی که همواره در اخلاق اسلامی برای مردان توصیه شده و دیدن آنها در یک جوان امروزی تاثیرگذاری آن را بسیار بیشتر می‌کرد. البته دلیل اصلی این تأثیرگذاری پرهیز از شعاری شدن ارزش‌ها بود که کارگردان و نویسنده این اثر در سریال به آن توجه کافی داشتند و در هیچ جای سریال نمی‌بینیم که شخصیت‌ها اظهارنظری درباره ارزش‌ها بکنند بلکه شخصیت‌پردازی آنها و گفتار و رفتار هماهنگشان مخاطبان و به‌ویژه جوانان را به خود جلب می‌کرد. برای مثال مریم، نقش اول زن این سریال دختری امروزی بود که در رشته طراحی صنعتی تحصیل می‌کرد اما هم ظاهر محجبه‌اش و هم رفتار باوقار و متانت و غرورش در هماهنگی کامل با هم بود. به همین دلیل تا مدتها مریم الگوی بسیاری از دختران جوان دانشجو بود و هنوز هم نحوه چادر سر کردن او برای بسیاری از دختران ایرانی جذاب است. خلق چنین شخصیت‌های اثرگذاری را باید در توان لبخنده که از سنت تئاتر به تلویزیون آمده جستجو کرد و همچنین در فیلمنامه محکمی که طالب‌زاده برای سریال نوشته است. فیلمنامه در پناه تو قصه‌ای را روایت می‌کند که پر از فراز و فرود است و مخاطب را سرگرم می‌کند و در عین حال با نشان دادن درونی‌ترین احساسات و رفتارهای ریز و درشت شخصیت‌ها آنها را به مخاطبان نزدیک می‌کند. همین نزدیک شدن به مخاطب باعث دوری داستان از کلیشه‌های معمول می‌شود به‌طوریکه در پایان سریال مخاطب به‌صورت کلیشه‌ای فکر نمی‌کند که رامین آدم بد داستان است و محمد آدم خوب بلکه مخاطب به این نتیجه می‌رسد رامین و محمد هر دو جوانانی هستند که به دلیل تربیت و شرایطی که داشته‌اند رفتارهای بد یا خوب از خودشان نشان داده‌اند و جوانان می‌توانند با انتخاب رفتارهای درست، زندگی شایسته‌ای داشته باشند. سنت و جوانی در یک قاب بسیاری معتقدند که دلیل اصلی اثرگذاری این سریال را باید در «جوان‌گرایی» آن دانست. جوان‌گرایی در این سریال در تمام ارکان آن از انتخاب موضوع تا انتخاب بازیگران وجود دارد. در کنار موضوع این سریال انتخاب چهره‌های جوانی که تا به‌حال در سینما و تلویزیون دیده نشده‌اند باعث شد تا محمد، رامین و مریم جوانانی مثل میلیون‌ها جوان دیگر باشند. این جوان‌گرایی البته یک دلیل مهم هم داشت؛ در دهه هفتاد، جوانان دوران انقلاب و 8 سال دفاع مقدس رفته رفته پا به میان‌سالی می‌گذاشتند و نسل بعد از آنها و جوانان دهه پنجاه به‌عنوان آینده‌سازان کشور در عرصه جامعه حضور پیدا می‌کردند. به همین دلیل دغدغه‌ها و نیازهای این جوانان و ضرورت ساختن یک الگوی مناسب برای آنها مدنظر مدیریت فرهنگی کشور بود و باید اذعان کرد سریال در پناه تو یکی از موفق‌ترین آثار در پرداختن به دغدغه‌های جوانان است. البته ناگفته نماند که این جوانگرایی وقتی توانست عامل موفقیت شود که در کنار عناصر دیگر مطرح شد. جوانگرایی در پناه تو اصلا به معنای نادیده گرفتن سنت‌ها نبود. استفاده از بازیگران مطرح سینما و تلویزیون در کنار چهره‌های جوان در این سریال نشانه هوشمندی کارگردان در ارج نهادن به سنتهاست. در این سریال در کنار نقد از برخی از سنت‌های غلط مثل دخالت‌های مادر رامین در زندگی خصوصی یک زوج جوان، تلاش شده بود تا سنت اصیل همواره در کنار جوانان حضور داشته باشد. شاهد این ادعا رابطه بسیار صمیمی پدر و مادر محمد با بازی «سعید پورصمیمی» و «ثریا قاسمی» با این جوان است به‌طوریکه وقتی محمد عاشق می‌شود اولین کسی که می‌فهمد پدر اوست آن هم فقط از طرز رفتار پسرش که خود این موضوع می‌تواند الگوی مناسبی برای خانواده‌ها برای ارتباط با نسل جوان باشد یا رفتار مهربانانه مادر محمد که او را «محمدم» خطاب می‌کرد. همه اینها باعث شد که از سنت به‌ویژه سنت دینی تصویری رحمانی در ذهن مخاطب شکل بگیرد که هم مقید به گذشته و هم امروزی است. متاسفانه در برخی سریال‌هایی که در سالهای گذشته از تلویزیون پخش شده است شاهد چنین تصویری نیستیم. برخی از این سریال‌ها با وجود استفاده از زرق‌وبرق‌های بصری و نشان دادن زندگی‌های مجلل و استفاده بازیگران گرانقیمت باز هم نتوانسته‌اند موفقیت در پناه تو را کسب کنند. موفقیتی که دلیل اصلی آن در سادگی و سرراستی موضوع، دوری از کلیشه‌ها و به‌قول معروف برآمدن از دل بود.