زندگي پس از‌ مرگ تلفن‌هاي همراه

جام جم آنلاين نوشت: گوشي موبايل كهنه‌تان را مي‌فروشيد، به مراكز بازيافت مي‌دهيد يا آن را به كسي يا جايي اهدا مي‌كنيد؛ اما پس از آن چه اتفاقي مي‌افتد؟ امكان اين‌كه گوشي‌تان دوباره به دست خودتان برسد، چقدر است؟

ميز كاري شلوغ، پيچ‌گوشتي‌هاي مختلف و انبوهي از پيچ‌هاي كوچك. اين شرح حال مختصري از محيط كار كارگاه سبز يك تعميركار زباله‌هاي دور ريخته شده الكترونيكي است كه سالانه حدود 900 هزار كيلوگرم زباله الكترونيكي را بازيابي مي‌كند. اين كارگاه كه توسط يك تيم تعميركار به سرپرستي جواني بيست و دو ساله گردانده مي‌شود در هر روز تعداد 30 عدد گوشي موبايل را بازسازي كرده و دوباره به دست مصرف‌كنندگان باز مي‌گرداند.

اگر وسايل الكترونيكي از كار افتاده‌تان را يكراست به سطل زباله پرتاب نمي‌كنيد (البته خواهش مي‌كنيم اين كار را انجام ندهيد) محتمل‌ترين گزينه اين است كه گوشي‌تان بازيافت شده و دوباره به شكل ديگري فروخته شده است.

هر نوع كالاي ديجيتالي از قبيل انواع رايانه‌ها، گوشي‌هاي موبايل قديمي و حتي يك چرخ خياطي كهنه به مركزي از آن نوع كه ياد كرديم، وارد مي‌شود كه به احتمال زياد تا 21 درصد از آنها دوباره احيا مي‌شوند. 79 درصد باقيمانده كه به درد نمي‌خورند به كابل‌ها، مادربوردها، تلويزيون‌ها و وسايل ديگري اختصاص دارند كه آنقدر كهنه و قراضه هستند كه امكان نوسازي و بازيافت را ندارند و بايد به سطل آشغال ابدي پرتاب شوند.

اما انبوه قطعات به دردبخوري مثل بورد مدار و باتري‌ها كه در سطل‌هاي مربوط روي هم انباشته مي‌شوند، خوراك شركاي همكاري هستند كه يا آن قطعات را با پردازش‌هايي كه روي آنها انجام مي‌دهند جزئي از دستگاه‌هاي توليدي جديدشان مي‌كنند يا با استخراج آهن، مس و نقره موجود در آنها بخشي از مواد اوليه مورد نيازشان را تامين مي‌كنند. لازم به ذكر است كه مراكز بازيافت‌كننده با مواد شيميايي سمي سر و كار دارند، اما مراكز معتبر و داراي مجوز از سمي كردن محيط زيست و آسيب رساندن به مردم امتناع مي‌ورزند.

تلفن‌ همراه، زباله‌‌اي خطرناك

زباله‌هاي الكترونيكي به معضل بزرگي در سراسر كره خاكي بدل شده‌اند. اين معضل كه بيشتر شبيه به يك سناريوي نسبتا تراژيك است، وقتي وخيم مي‌شود كه توده بازمانده‌هاي الكترونيكي به شكل تپه‌هايي بدون نظم و رعايت اصول بهداشتي روي هم انباشته مي‌شوند و به مرور زمان ماده‌هاي شيميايي فاسدكننده و خطرناكي را وارد خاك و آب محيط زيست‌مان مي‌كنند. اين تجهيزات مي‌توانند نيكل، جيوه، كادميوم، سرب و ديگر مواد سمي را به خاك وارد كنند كه پاك شدن اين مواد از طبيعت تقريبا غيرممكن است يا به صدها سال زمان نياز دارد. براي مثال ليتيوم - كه ماده اصلي باتري تلفن‌هاي همراه است - را در نظر بگيريد، اين ماده مي‌تواند به سيستم عصبي و ارگان‌هاي حياتي آسيب برساند. همچنين نيكل، كادميوم و نقره نيز عملكرد و تاثيري مشابه روي موجودات زنده دارند.

به قول مديرعامل يكي از شركت‌هايي كه در حوزه بازيافت گوشي‌هاي موبايل فعاليت مي‌كند، يك عدد گوشي موبايل در سطل زباله نگران‌كننده نيست، اما صد ميليون عدد از آنها يك فاجعه زيست‌محيطي به حساب مي‌آيد.

فرقي نمي‌كند گوشي‌تان را اهدا كنيد يا آن را به دست بازيافتي‌ها بسپاريد، يكي از بدترين قسمت‌هاي سناريويي كه ذكر كرديم به آنجا مربوط مي‌شود كه اين قطعات دست دوم و فرسوده سر هم مي‌شوند؛ شركت‌هايي وجود دارند كه برخي يا تمام قطعات را به خارج از كشورشان صادر مي‌كنند، در صورتي كه خيلي‌ها هم از اين كار امتناع مي‌كنند؛ زيرا مديريت كار امري است بس دشوار.

به عنوان نمونه، طبق اعلام آژانس حفاظت از محيط زيست (EPA) زباله‌هاي الكترونيكي موضوع چندان مهمي در مكان‌هاي دفن زباله آمريكا به حساب نمي‌آيند؛ اما باز هم نمي‌توان براحتي از اين موضوع گذشت. در وهله نخست بايد تمام سرمايه و انرژي كه بابت ساخت و ارسال گوشي‌هاي جديد در سراسر جهان صرف مي‌شود و از سويي، تمام آن تركيباتي را كه وارد خاك مي‌شوند در نظر بگيريم.

درياچه‌هاي راديواكتيو غيرواقعي نيستند و واقعا وجود دارند. اين مواد و همچنين مواد سمي به بخشي غيرقابل انكار و عادي گوشي‌هاي موبايل بدل شده‌اند كه حالا حالاها مي‌توان آنها را درون تلفن‌هاي همراه پيدا كرد. براساس گزارش EPA در سال 2009، آمريكا هر سال بيش از 37/2 ميليون تن زباله الكترونيكي توليد مي‌كند. با اندكي خوشبيني، انرژي ذخيره شده از بازيافت يك ميليون لپ‌تاپ مي‌تواند انرژي مورد نياز 3657 خانه را تامين كند.

اگرچه تلفن‌هاي همراه از لحاظ اندازه و وزن در برابر ديگر وسايل الكترونيكي كوچك و سبك‌تر هستند، اما حجم قابل توجهي از زباله‌هاي الكترونيكي را تشكيل مي‌دهند. متاسفانه پيدا كردن رقم دقيق تعداد گوشي‌هاي دور انداخته شده، دوباره فروخته شده و بازيافت شده دشوار است. با اين حال، براساس اطلاعات داخلي كه توسط برخي از اين شركت‌ها منتشر شده اطلاعاتي كم و بيش تقريبي در اين مورد در دسترس قرار دارد.

بازيافت گوشي هاي همراه

EPA تخمين مي‌زند فقط آمريكايي‌ها سالانه در حدود 130 ميليون تلفن همراه دور مي‌اندازند كه اين رقم با توجه به گسترش استفاده از تلفن‌هاي هوشمند و تبديل‌شدن اين وسيله به دستگاهي كه به جاي چند ابزار ارتباطي به ايفاي نقش مي‌پردازد در حال افزايش است. گوشي‌هاي همراه طول عمر كوتاه‌تري در مقايسه با رايانه يا تلويزيون دارند چيزي حدود 18 ماه. با اين حال باعث اميدواري است كه موسسه‌هاي غيرانتفاعي به شكل گسترده‌اي زباله‌هاي الكترونيكي را مي‌پذيرند و برخي در قبال آن، پول هم به اهدا كننده مي‌پردازند.

اما باز هم با اين تفاصيل در كل جهان هر سال 7/1ميليارد تلفن همراه جديد خريداري مي‌شود كه نزديك به 9 يا 10 درصد اين رقم روانه مراكز بازيافت مي‌شوند. EPA بر اين باور است كه از هر يك ميليون دستگاه تلفن همراهي كه در آمريكا بازيافت مي‌شود، 15875 كيلوگرم مس، 350 كيلوگرم نقره، 34 كيلوگرم طلا و 15 كيلوگرم پالاديوم به دست مي‌آيد كه ما را از استخراج بكر اين مواد از طبيعت بي‌نياز مي‌كند.

بنابراين موبايل‌هاي دور انداخته شده و به اصطلاح از رده خارج به كجا مي‌روند؟ اولين جايي كه مي‌توان آنها را پيدا كرد در دست‌هاي مردم است. احتمال اين‌كه گوشي‌اي كه اهدا كرده‌ايد، فروخته‌ايد يا آن را مستقيما به سطل زباله انداخته‌ايد، دوباره بازسازي شود و در بهترين حالت در بازار در حال رونق دست دوم فروش‌هافروخته شود، بسيار زياد است.

سرگذشت‌ تلفن‌هاي ‌همراه به روايت ‌ارقام

ارقام عجيب، اما جالبي در مورد زندگي دوم گوشي‌هاي همراه وجود دارد. براي مثال:

* 7/1 ميليارد تلفن همراه در هر سال در سراسر جهان فروخته مي‌شود.

* بين 10 تا 12 درصد از اين گوشي‌ها بازيافت مي‌شوند، ولي از سرنوشت بقيه اطلاعي در دست نيست.

* هر مصرف‌كننده تلفن همراه به طور متوسط 18ماه از يك مدل گوشي استفاده مي‌كند.

* از يك ميليون گوشي موبايل بازيافت شده مي‌توان حدود 16 تن مس استخراج كرد.

* لازم به ذكر است كه بيشتر ارقام تقريبي هستند.