ریشه‌های مصرف‌گرایی در جامعه ایرانی/ فقط مسئولین مقصر نیستند!

سرویس سیاسی «فردا»؛ محمد فائضی: در باب مصرف‌گرایی و آفات آن مطالب زیادی نوشته و منتشر شده است. در عمده نگاشته‌ها، هم از جهت عرفی و هم از بعد اسلامی به این مقوله پرداخته شده است. مقوله‌ای که امروز دامن‌گیر بخش‌های بسیاری از جامعه کشورمان است و تا رفع موانع نیل به اصلاح مصرف‌گرایی باید کوشش بسیاری انجام دهیم. رهبر انقلاب درباب مصرف‌گرایی تاکیدات ويژه و بسیاری دارند که در زیر بخشی از آنها را مرور می‌کنیم: رهبر انقلاب اسلامی درباره مصرف‌گرایی در جامعه خودمان این‌گونه می‌فرمایند: «ما امروز متأسفانه دچار اسراف و مصرف‌زدگى هستيم. من بارها اين را عرض كرده‌ام، باز هم عرض ميكنم؛ اين خطر است در راه ما. مصرف‌زدگى را بايد كم كنيم، حرص به متاع و كالاى دنيا را بايد كم كنيم. تا يك شايعه‌اى درست ميشود كه فلان چيز كم است، مردم هجوم مى‌آورند براى اينكه بيشتر آن را جمع كنند، كه نبادا دچار كمبود آن شوند؛ در حالى كه آن شى‌ء ممكن است جزو چيزهاى لازم زندگى هم نباشد. خب، اگر آن جنس كم هم نيست، همين هجوم مردم آن را كم مي‌كند. ما به اين مسأله توجه نمي‌كنيم. اين يكى از ضعف‌هاى ماست؛ ما اين ضعف را بايد برطرف كنيم.» [1] در این جملات دو نکته مشهود است: یکم. حرص و آز به کالاهای روزمره یا فرا روزمره زندگی در جامعه ما رواج دارد. «خطر» این رویه که مورد تاکید رهبری است ابعاد مختلفی دارد که از مهم‌ترین آنها نشت و هدر رفتن منابع کشورمان است؛ حال چه منبع انرژی باشد، چه منابع مالی و سرمایه‌گذاری و چه منابع فکری و مطالعاتی. در همه این‌ها، مصرف‌زدگی ما را به هدر دادن منابع سوق می‌دهد. منابعی که برای تحقق و اجرایی شدن آثار هریک از آنها، تلاش‌های فراوانی صورت می‌گیرد و این یعنی، تلاش‌های مردمان کشورمان توسط خودشان به هدر می‌رود و به بیهود‌گی می‌انجامد. دوم. فرهنگ غلط هجوم‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌مآبانه به سمت کالاهای کمیاب یا در شرف کمیابی است که به مرور در کشور ما در حال جا افتادن است. این روند اگر همچنان ادامه یابد، نسل‌های بعدی نیز از آن در امان نخواهند ماند و آنچه برای ما می‌ماند حاصلی جز یک فرهنگ ریشه‌دار معیوب در زمینه مصرف‌گرایی و اسراف نیست. اگر همین ماجرای ارز را در نظر بگیرید، خواهید فهمید که تأثیرات این فرهنگ چقدر در آن متبلور شده است. بسیاری از مردم به سمت بازار ارز هجوم برده و با خرید و انباشت آن و با تفکر سودآوری فردی و نه رشد اجتماعی، وضعیت ارز را ناهمگون کرده و عرضه و تقاضای آن را در ایامی دگرگون ساختند. واقعیت این است که مصرف‌گرایی از این جنبه، نیازمند ریشه‌یابی فرهنگی و اصلاح صحیح معایب است. اما در بُعد دیگر، رهبر انقلاب تاکید مضاعفی بر نقش مسئولان در زمینه مصرف و اسراف دارند: «مسئولان موظفند. اسراف فقط در زمينه‏ى فردى نيست؛ در سطح ملى هم اسراف مى‏شود. همين برق و انرژى كه گفتيم اسراف مى‏شود، بخش مهمى از اين اسراف در اختيار مردم نيست؛ در اختيار مسئولين كشور است. اين شبكه‏هاى ارتباطاتى، شبكه‏هاى انتقال برق، سيمهاى برق، اين‏ها وقتى فرسوده بشود، برق هدر مى‏رود. برق را توليد كنيم، بعد با اين شبكه‏ى فرسوده آن را هدر بدهيم، كه بخش مهمى هدر مى‏رود. يا شبكه‏هاى انتقال آب اگر فرسوده باشد، آب هدر مى‏رود. اين‏ها اسرافهاى ملى است؛ در سطح ملى است؛ مسئولين آن، مسئولين كشورند. اسراف در سطح سازمان هم اتفاق مى‏ افتد. رؤساى سازمانهاى گوناگون مصرف شخصى نمى‏ كنند، اما مصرف بى‏رويّه در مورد سازمان خودشان اتفاق مى‏افتد؛ تجملات اداره، اتاق كار، تزئيناتش، سفرهاى بيهوده، مبلمانهاى گوناگون؛ بايد با مراقبت و نظارت از اين كارها جلوگيرى كرد. هم در سطح دولت، هم در سطح آحاد مردم، هم در سطح سازمانها بايستى نگاه عيب‏ جويانه‏ اى به اسراف وجود داشته باشد. همان طور كه عرض كرديم، با حرف هم تمام نمى‏ شود؛ بايد برنامه‏ ريزى كنند. قوه‏ ى مقنّنه و قوه‏ ى مجريه موظفند به پيگيرى. برنامه ‏ريزى كنند، قانون‏ گذارى كنند، قانون را با قاطعيتِ تمام اجرا كنند. اين پيشرفتى كه ما در اين ده سال خواهيم داشت، بخش مهمى‏اش مربوط به همين قضيه است.» از جمله نکاتی که در این بخش از بیانات مشهود است؛ وظیفه شاخص و راهبردی مسئولین در این زمینه می‌باشد. ما نباید تمام بار چگونگی مصرف در کشور و زواید و معایب آن را به دوش مردم بیاندازیم و گمان کنیم که فقط ملت در مصرف‌گرایی مقصرند. اسراف‌هایی که در سطح ملی صورت می‌گیرد، ریشه در برنامه‌ریزی مسئولین و عملکرد آنان دارد و اگر در سطوح مختلف جامعه که از آن سطح ملی منشعب شده باشد، اسراف مرتبطی صورت گیرد، دولتمردان و مسئولین اجرایی و قانون‌گذاری کشور باید پاسخگو باشند. از سوی دیگر، داشتن نگاه عیب‌جویانه به اسراف امری است که رهبر انقلاب بر آن تکیه می‌کنند و یکی از عوامل مهم و مؤثر برای زدودن فرهنگ فعلی مصرف گرایی، رواج این نگاه عیب جویانه است. با ترویج چنین نگاهی، می‌توان به مرور و آرام آرام به سمت اصلاح الگوهای مصرفی پیش رفت. ------------------------------------------------------------------------------------------------------- [1]: خطبه‌های نماز جمعه تهران؛ 1390/11/14 [2]: بيانات در جمع زائران و مجاوران حضرت امام رضا (علیه السلام)؛ 1388/01/01