يلداي ايراني در ميان اقوام ايراني
در سفره شب يلداي شيرازي‌ها كه بي‌شباهت به سفره هفت سين نوروز نيست، آينه، چند شمع روشن، اسفند و انواع تنقلات شامل نخودچي، كشمش، حلواي ارده و آجيل مشكل گشا، رنگينك، ارده شيره، خرما، انجير، به همراه چند شاخه گل قرار مي‌گيرد.
کد خبر :
237396
جام جم آنلاين: يلدا جشني است با قدمت 7000 ساله که در ميان ايرانيان با فرهنگ اقوام مختلف اين سرزمين گره خورده است. در اين شب همه افراد خانواده از پيرترين تا جوان ترين دور هم جمع مي‌شوند و تا سپيده دم براي گراميداشت طولاني‌ترين شب سال مانند پسته‌هاي خندان سفره‌هاي يلدا با هم شادماني مي‌كنند. تقريبا به اندازه تمام شهرهاي كشور تنوع در آداب و رسوم برگزاري مراسم شب يلدا وجود دارد؛ در اين گزارش تلاش كرديم گوشه‌اي از آيين‌هاي زيبا و منحصر به فرد شب يلدا در ميان اقوام مختلف ايراني را به تصوير بكشيم.
همه ايراني‌ها سي‌امين شب آذر هر سال را با نام شب يلدا (تولد خورشيد) جشن مي‌گيرند؛ جشني ملي كه براي همه در يك روز برگزار مي‌شود اما در هر گوشه‌اي از كشور و در هر شهري با آداب و رسومي ويژه كه جشن آنها را از ديگران متمايز مي‌كند.
تقريبا به اندازه تمام شهرهاي كشور تنوع در آداب و رسوم برگزاري مراسم شب يلدا وجود دارد؛ در اين گزارش تلاش كرديم گوشه‌اي از آيين‌هاي زيبا و منحصر به فرد شب يلدا در ميان اقوام مختلف ايراني را به تصوير بكشيم.
سفره رنگين و فال حافظ شيرازي‌ها
شايد اهالي هيچ شهري به اندازه شيرازي‌ها ادعاي حافظ خواني و گرفتن فال حافظ را در شب يلدا نداشته باشند. شيرازي‌ها هم مانند ديگر خانواده‌هاي ايراني شب يلدا را با حضور در منزل بزرگان فاميل و در جمع اقوام و آشنايان تا اوايل صبح بيدار مي‌مانند.
در سفره شب يلداي شيرازي‌ها كه بي‌شباهت به سفره هفت سين نوروز نيست، آينه، چند شمع روشن، اسفند و انواع تنقلات شامل نخودچي، كشمش، حلواي ارده و آجيل مشكل گشا، رنگينك، ارده شيره، خرما، انجير، به همراه چند شاخه گل قرار مي‌گيرد.
در كنار سفره شب يلدا در ظرفي زيبا مقداري اسپند ميسوزانند تا عطر آن در فضاي اتاق بپيچد، از ميوه‌ها هم انار و مركبات و بويژه هندوانه بايد در سفره باشد.
شيرازي‌ها به اين موضوع معتقدند در شب يلدا آنها كه گرم مزاجند بايد حتماً انواع خنكي‌ها مانند هندوانه بخورند تا طبعشان برگردد و سرد مزاج شوند و آنها كه سرد مزاجند، بايد در اين شب انواع خوراكي‌هاي گرم مانند خرما، رنگينك، انجير و ارده شيره بخورند تا مزاج آنها نيز به سمت گرم شدن برود.
بختياري‌ها و شاهنامه‌خواني
اگر شب يلدا را مهمان جمع گرم يك خانواده بختياري باشيد، مي‌بينيد كه در اين شب به جاي فال حافظ بساط شاهنامه‌خواني برپاست.
يكي از رسوم جالب بختياري‌ها در شب يلدا اين است كه آنها نان‌هاي محلي به نام گرده را با قطر زياد مي‌پزند و در ميان اين نان‌ها مهره آبي رنگي به نام لپك قرار مي‌دهند، وقتي در شب يلدا نان‌ها تقسيم شد هركس كه در قطعه نان او لپك پيدا شود در اصطلاح خوش شانسي مي‌آورد و تا سال آينده بخت و اقبال با او يار خواهد بود.
بختياري‌ها در اين شب كدو تنبل‌هاي بزرگي كه نماد خورشيد بر آنها حك شده را آب‌پز مي‌كنند و آن را ريز ريز خرد مي‌كنند و با آش كشك مي‌خورند.
كرماني‌ها و كولهاي پر از هديه هيزم شكن
حكايت شب يلدا در ميان كرماني‌ها با آن داستان قديمي معروفش شنيدني است ؛ كرماني‌ها شب يلدا را تا صبح بيدار مي‌مانند و اين شب زنده‌داري هم براي خودش حكايت جالبي دارد. كرماني‌ها مي‌گويند در اين شب قارون به شكل هيزم شكنى كه پشته‌اى هيزم برپشت دارد به خانه‌ها سركشي مي‌كند و به آنها هيزم مى دهد و اين هيزم‌ها تبديل به شمش هاى طلا مى‌شود.
قديم‌تر‌ها بسياري از خانواده‌هاي كرماني شب يلدا را تا 40 روز چله نشيني مي‌كردند به اين اميد كه در يكي از اين شب‌ها قارون به خانه آنها هم سري بزند و به آنها شمش طلا بدهد. خانواده‌هاي كرماني شب يلدا را با جمع شدن دور كرسي و قصه‌گويي، گرفتن فال حافظ، دورهم‌نشيني و خوردن «شب‌چَره» يا خوراكي‌هاي يلدا و خنده و شادماني سپري مي‌كنند.
يلداي قزويني‌ها و حكايت ننه سرما
مادر بزرگ‌هاي قزويني مي‌گويند اگر در شب يلدا، ننه سرما گريه كند باران مي‌بارد، اگر پنبه‌هاي لحاف بيرون بريزد برف مي‌آيد و اگر گردنبند مرواريدش پاره شود تگرگ مي‌آيد.
قزويني‌ها آوردن ميوه‌هاي خشك و تر و ميوه‌هايي كه رنگ سرخ دارند مانند هندوانه و انار را همراه با خوراكي‌هاي ديگر خوش يمن مي‌دانند و معتقدند اين خوراكي‌ها به روزي‌شان در زمستان بركت مي‌دهد.
وقتي مادر بزرگ‌ها در آوردن تنقلات كمي دير مي‌كنند كوچكترها شعر هر كه نيارد شب چره / انبارش موش بچره را بلند بلند مي‌خوانند كه اين شعر باعث مي‌شود مادربزرگ در آوردن شب چره عجله كند. خانواده‌هاي قزويني شب يلدا سبزي پلو با ماهي‌دودي مي‌خورند و پس از آن با هندوانه، انار، انواع تنقلات مانند كشمش، گردو، تخمه، آجيل مشگل‌كشا و انجير خشك، شب‌نشيني خود را به اولين صبح زمستاني گره مي‌زنند.
ايلامي‌ها و رسم شلي ملي
يكي از مراسم ويژه ايلامي‌ها در شب يلدا كه از قديم بين اهالي رايج بوده، رسم شلي ملي است.
در اين شب كودكان به بالاي پشت‌بام خانه همسايهها مي‌روند و سبدي را كه به طنابي وصل است به داخل خانه همسايه آويزان مي‌كنند و با خواندن اشعاري از صاحبخانه مي‌خواهند كمي از تنقلات شب يلدا را برايشان داخل ظرف بريزد، هر خانواده هم بسته به وسع خود اين كار را انجام مي‌دهد.
خانواده‌هاي ايلامي شب يلدا را در منزل يكي از بزرگان فاميل جمع مي‌شوند و اين شب‌نشيني با نقل حكايات و داستان‌هاي قديمي گاه تا سپيده دم ادامه دارد. هندوانه را هم نمي‌توان از سفره شب يلداي ايلامي‌ها حذف كرد، همان هندوانه‌هايي كه خانواده‌ها از يك ماه پيش آن را خريداري كرده‌اند تا در شب يلدا از مهمانان‌شان پذيرايي كنند.
خوش آمدگويي به عمو چله و چله زري
اصفهاني‌ها از قديم مراسم مفصلي براي شب يلدا داشتند كه هنوز كم و بيش ادامه دارد.
اصفهاني‌ها مي‌گويند زمستان به دو بخش چله و چله‌كوچيكه تقسيم مي‌شود كه وقت چله از اول دي تا دهم بهمن است اما چله كوچيكه از دهم بهمن آغاز مي‌شد و تا سي بهمن ادامه دارد.
اصفهاني‌ها چله و چله كوچيكه را به دو نام چله زري و عمو چله صدا مي‌كنند.از همان قديم‌ها شب چله در اصفهان خانوادگي برگزار مي‌شود و خانواده‌هاي اصفهاني با پهن كردن سفره‌اي با عنوان سفره شب چله، اين شب را گرامي مي‌دارند.
آذري‌ها و خوانچه هديه نامزدي
آذري‌ها رسم زيبايي در شب يلدا دارند، در اين شب كساني كه نامزد هستند براي نامزدهاي خود طبق‌هايي بنام خوانچه مي‌فرستند كه معمولا اين كار از طرف خانواده داماد انجام مي‌شود.
درون خوانچه‌ها شيريني، پرتقال، سيب، انار، هندوانه، آينه و پارچه قرار داده شده كه با پولك و تور تزيين مي‌شود، هنگام غروب، زنان فاميل براي كمك به منزل داماد مي‌روند و در اين مراسم شادي و پايكوبي هم مي‌كنند.
پس از آن طبق‌هاي آماده بر سر افرادي گذاشته مي‌شود تا روانه خانه عروس شوند و مادر عروس پس از تحويل گرفتن طبقها، هدايايي مانند پول يا شيريني به کساني که طبقها را حمل کردهاند مي‌دهد.
فرداي اين شب مادر دختر تمام طبقها را در اتاق مهمان مي‌چيند و از زنان فاميل دعوت مي‌كند تا براي صرف شيريني و ميوه به منزل‌شان بيايند.
تبريزي‌ها در اولين سال ازدواج يك رسم زيبا هم دارند، پدر عروس قبل از غروب آفتاب سهم دختر و دامادش را كه شامل هندوانه، ميوه، آجيل، شيريني، يك قواره پيراهني باكفش و چادري است را كنار گذاشته و روانه منزل آنها مي‌كند.
نكته جالب اين‌كه زنان آذري معمولا تا پايان چله كوچك خانه تكاني نمي‌كنند و اعتقاد دارند اگردر طول اين دو چله كسي خانه تكاني كند، چله او را نفرين مي‌كند و كسي هم كه چله نفرينش كند قطعا به نكبت و بدبختي گرفتار مي‌شود.
فال سوزن همداني‌ها
همداني‌ها در شب يلدا مراسم ويژه‌اي دارند، آنها هم مانند بسياري از اهالي ديگر شهرهاي كشورمان فال مي‌گيرند؛ اما فال سوزن!
همه دور تا دور اتاق مي‌نشينند و يكي از پيرزن‌هاي فاميل اشعاري را مي‌خواند، دختر بچه‌اي هم پس از اتمام هر شعر، روي يك پارچه نبريده و آب نديده سوزن مي‌زند و مهمان‌ها بنا به ترتيبي كه نشسته‌اند شعرهاي پيرزن را برمي‌دارند و آن را فال خودشان مي‌دانند.
خوراكي‌هايي كه در شب يلدا خانواده‌هاي همداني مي‌خورند در هر منطقه بر اساس شرايط آب و هوايي آن متفاوت است به‌طور مثال در تويسركان و ملاير، گردو و كشمش هم در كنار ساير تنقلات شب يلدا ميل مي‌شود.