مجلات ISI از دیدگاه مقام معظم رهبری
تريبون: مقام معظم رهبری بارها در دیدار با دانشجویان و اساتید دانشگاه ها در رابطه با انتشار مقالات علمی در مجلات ISI رهنمود هایی را ارائه کرده اند که در زیر به بازخوانی برخی از این رهنمود‌ها می پردازیم.
انتشار مقاله کار مهم و درجه یک نیست
بنده از آمار مقاله‌هاى علمىِ منتشر شده در مجلّات معتبر دنیا اطّلاع داشتم؛ اما این کار- تولید مقاله و نشر آن در دنیا- کارِ مهم و درجهى یک نیست و با انجام آن، همهى کار صورت نگرفته، بلکه باید این فکر در اینجا پخته، تولید و اجرایى شود و به مرحلهى عمل درآید، تا بشود گفت پیشرفت حاصل شده است. البته در همین زمینهها هم خیلى کار در کشور صورت گرفته است و ما حرکت کرده و به راه افتادهایم. (بیانات در دیدار جمعی از نخبگان علمی ۲۱/ ۱۱/ ۸۲)
در زمینه علوم انسانی مقاله‌ی محقق ما را چاپ نمی‌کنند
ما در زمینه‌ى کارهاى تحقیقاتى و درج مقالات علمىِ خود در مجلات ISI گاهى دچار مشکلاتى مى‌شویم. البته همان‌طور که ذکر کردند، حجم مقالاتى که از ما چاپ شده، خوب است؛ اما من اطلاع دارم - بخصوص در زمینه‌ى علوم انسانى - که بعضى از مجلات ISI اصلاً مقاله‌ى محقق ما را چاپ نمى‌کنند؛ چرا؟ به خاطر اینکه با مبانى آنها سازگار نیست. بله، ممکن است ما درباره‌ى فلسفه، روان‌شناسى، تربیت و دیگر مباحث حرفهایى داشته باشیم؛ پژوهشگر ما تحقیقى کرده و به نقطه‌یى رسیده - همان چیزى که ما مى‌خواهیم - و مرزى را باز کرده که با خاستگاه این دانش - که غرب است و با ارزشهاى آن هماهنگ است - سازگار نیست؛ لذا مقاله را چاپ نمى‌کنند! این هم پاسخ ساده‌لوحىِ بعضى‌ها که خیال مى‌کنند دنیاى لیبرال - دموکراسى به معناى واقعى کلمه باز است و هرکس هرچه مى‌خواهد، مى‌تواند بگوید؛ نه، آنها حتّى پژوهش علمى را هم با میزان کار مى‌کنند! این، از جمله‌ى چیزهاى هشداردهنده و عبرت‌انگیز است. اگر شما اطلاع ندارید، تحقیق کنید؛ خواهید رسید به آنچه من عرض مى‌کنم.
ما شنیده بودیم که زمان استالین مى‌گفتند حکومت استالین به پژوهشگاه‌هاى علمىِ خود مى‌گوید من این نتیجه را مى‌خواهم دربیاورید! علم، آزاد نبود. البته این قضیه را هم امریکایى‌ها و غربى‌ها مى‌گفتند. آن‌وقت‌ها ما یقین مى‌کردیم که همین‌طور است، ولى الان بنده شک مى‌کنم. از بس مى‌بینم حرفهاى خلاف مى‌زنند، مى‌گویم شاید این هم تهمتِ به استالین بوده! مى‌گفتند - راست یا دروغ - اگر یک کاوش علمى، نتیجه‌اش برخلاف اصول دیالکتیک درمى‌آمد، استالین این را قبول نمى‌کرد؛ مى‌گفت باید طورى تحقیق کنید که به این نتیجه برسد! الان ما در دنیاى لیبرال - دموکراسى این را به چشمِ خودمان داریم مى‌بینیم؛ منتها به شکل مدرن و منظم و با نزاکت و اتوکشیده و کراوات بسته‌اش! تحقیق علمىِ پژوهشگر مسلمانى که در فلان موضوع برخلاف چارچوب‌هاى داوران ISI حرفى زده، قابل درج در آن مجله نیست!
روى ایجاد یک مرکز ISI اسلامى فکر کنید
بیایید روى ایجاد یک مرکز ISI اسلامى فکر کنید و در این خصوص با کشورهاى اسلامى وارد مذاکره شوید. ما خوشبختانه در بین کشورهاى اسلامى، پیشرفته هستیم. البته ایجاد این مرکز اسلامى معنایش این نیست که رابطه‌ى خود را با مجلات ISI در دنیا قطع کنیم؛ نه، این مرکز را هم به‌وجود بیاوریم تا متعلق به خودمان باشد؛ این هم بشود یک مرجع معتبر. از این کارها هرچه بیشتر بکنید، ان‌شاءاللَّه به پیشرفت کشور بیشتر کمک خواهید کرد. (بیانات در دیدار جمعی از رؤساى دانشگاه‌ها ۱۷/ ۱۰/ ۸۳)
ملاک‌های ارتقاء اعضا هیئت علمی
یک نکته‌ى دیگر که اشاره‌اى هم در صحبتهاى آقایان بود، مسئله‌ى ملاک ارتقاء اعضاى هیئتهاى علمى است. این ملاکها چیست؟ خوب، حالا مقاله و مجلات ISI و اینها، همه حرفهاى خوب و درستى است؛ لیکن اینها تنها ملاک نباشد. حالا خود این مقالات درج‌شده‌ى در مجلات ISI هم همیشه ملاک نیست. آن‌چنان که اهل فن و افراد مطلع به بنده گزارش میدهند، اینها سطوح مختلفى دارد و آن‌چنان نیست که صرف این معنا یک ملاک دائمى به حساب بیاید؛ لیکن ملاکهاى دیگرى هم وجود دارد: مثلاً فرض کنید پرورش دانشجو. استادى که در دانشجوپرورى و شاگردپرورى و به ثمر رساندن شاگرد، از خودش یک کار درخشانى نشان میدهد، یا نظر نوى در مسائل علمى و دانشگاهى ابراز میکند؛ ملاکِ ارتقاء است. این ملاکهاى گوناگون را مى‌شود تدوین کرد و ملاک ارتقاء اعضاى هیئتهاى علمى قرار داد. (بیانات در دیدار رؤساى دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالى ۲۳/ ۵/ ۸۵)
پژوهشها را در جهت نیازهاى کشور قرار بدهیم
یک نکته که در بیانات بعضى از دوستان هم بود - بیان هم کردند و من هم اینجا یادداشت کرده بودم که رویش تکیه بکنم - این است که ما باید تحقیق را، که حقاً و بدون شک باید پژوهش و تحقیق مورد توجه و اهتمام بیشترى قرار بگیرد، در کشور اولاً با توجه به نیازهاى آن، هدفدار کنیم؛ یعنى ببینیم واقعاً کشور به چه احتیاج دارد و پژوهشها را در جهت نیازهاى کشور قرار بدهیم، که در خلال بیانات بعضى از دوستان هم روى آن تکیه شده بود و کاملاً هم درست است. و این لازمه‌اش این است که ما بانک اطلاعات و مرکزى داشته باشیم. همه بتوانند بدانند چه لازم است، چه انجام شده است و چه لازم است براى تکمیل یک پژوهش، تا بتواند این قطعات گوناگون در کنار هم جمع بشود. این هم یک نکته‌ى ذیل همین نکته است - که باز بعضى از دوستان تذکر دادند و من هم یادداشت کردم - که ما باید نظام اعطاى امتیازات علمى را در دانشگاه تطبیق کنیم با این چیزها. والّا صرف اینکه مثلاً یک مقاله در یک مجله‌ى ISI منتشر کرده یا چه تعداد مقاله منتشر کرده، کافى نیست؛ یعنى محقق و پژوهشگر ما نباید براى کسب رتبه‌ى علمى به دنبال این باشد که مقاله‌اى را تهیه و تولید کند که براى کشور هیچ فایده‌اى ندارد و هیچ خلأیى از خلأهاى پژوهشى کشور را پر نمیکند. بله، آن کسى که آن را در مجله چاپ میکند، ممکن است برایش مفید باشد یا براى کس دیگرى و جاى دیگرى مفید باشد؛ اما براى کشور مفید نیست. این کار را مى‌کند صرفاً براى اینکه رتبه‌ى علمى به دست آورد. این نظام باید به هم بخورد؛ این درست نیست. نظام اعطاى امتیازات علمى و آیین‌نامه‌هایى که در این زمینه هست، باید تطبیق کند با همین مطلب که کدام تحقیق منطبق است با نیاز کشور، و کدام تحقیق، تکمیل‌کننده‌ى یک زنجیره‌ى تحقیق و پژوهش است. ما گاهى در زمینه‌هایى یک زنجیره‌اى داریم؛ حلقه‌هاى وسطِ این زنجیره مفقود است. تأمین این حلقه‌ها خیلى اهمیت خواهد داشت. پس هدفدار کردن تحقیق علمى با توجه به نیازهاى کشور و نیازهاى صنعت و بقیه‌ى بخشهاى حیاتى کشور است. (بیانات در دیدار اساتید و اعضاى هیأت علمى دانشگاه‌ها ۱۳/ ۷/ ۸۵)
نکتهاى را که بعضى از دوستان در اینجا گفتند، مورد تأکید بنده است، که پژوهش اولًا مورد اهتمام قرار بگیرد، ثانیاً سمت و سوى پرداختن به نیازهاى کشور را پیدا کند. یعنى حقیقتاً پژوهشهائى بکنیم که مورد نیاز ماست. من بارها هم در شوراى عالى انقلاب فرهنگى به آن دوستان عرض کردهام، هم شاید اینجا گفتهام: ما ملاک پیشرفت علمىمان را درج مقالات در مجلات ISI نباید قرار بدهیم. ما نمىدانیم آنچه که پیشنهاد مى‌شود، تشویق مى‌شود، برایش، آن مقالهنویس احترام مى‌شود، دقیقاً همان چیزى باشد که کشور ما به آن احتیاج دارد. ما خودمان باید مشخص کنیم که در بارهى چى مقاله مىنویسیم، در بارهى چى تحقیق مىکنیم. البته انعکاس در مجامع جهانى لازم است، ضرورى است؛ و انعکاس هم پیدا خواهد کرد. مقصود این است که ما پژوهش را تابع نیاز خودمان قرار بدهیم. (بیانات در دیدار اساتید دانشگاه‌ها ۸/ ۶/ ۸۸)
استقلالِ حرکت علمى و حرکت هنرى
یکى از کارها همین است؛ کسانى بیایند طعم نیاز بازارهاى غربى را، مثلاً فرض کنید به تابلو نقاشى، به دست بیاورند، بعد بیایند اینجا، پشتیبانى مالى کنند و نقاش ما را به سمت تأمین آن نیاز سوق بدهند. عین همین قضیه در فیلمسازى هست. فیلمهائى را براى جشنواره نامزد کنند که در جهت خواست آنهاست. عین همین قضیه در کار علمى ماست؛ در مقاله‌اى است که در ISI منتشر میشود؛ در موضوع تحقیقى است که شما در پژوهشگاه خودتان دنبال میکنید. به تعبیر متأسفانه رائج فرنگىِ امروز، اسپانسرها مى‌آیند در بخشهاى مختلف، کمکهاى مالى، کمکهاى مادى، اعانه‌ها را میگذارند براى اینکه در آن جهت کار انجام بگیرد. به این توجه کنید. استقلال علمىِ کشور یکى از لوازمش همین است: استقلالِ حرکت علمى، حرکت هنرى و به طریق اولى، حرکت سیاسى. بعضى از حرکات سیاسى هم از این قبیل است. (بیانات در دیدار جمعى از نخبگان علمى کشور ۶/ ۸/ ۸۸)
برنامه‌ریزى و سرمایه‌گذارى بر روى پژوهش جزو دغدغه‌های ماست
مسئله‌ى برنامه‌ریزى و سرمایه‌گذارى بر روى پژوهش، بر روى کارهاى اساسى و بنیانى، چه در علوم انسانى، چه در علوم تجربى، که تعدادى از دوستان روى آنها تکیه کردند، جزو دغدغه‌هاى ماست و باید حتماً انجام بگیرد. مسئله‌ى ارتباط صنعت و دانشگاه جزو توصیه‌هاى ماست؛ نکات خوبى در این زمینه بیان شد؛ معلوم شد کارهاى خوبى هم انجام گرفته؛ این تشکیل گروه صنایع عمده، تبیین ارزش کار - بما هو کار - که بعضى از دوستان بیان کردند، پیشنهاد کردند، نکات لازمى است. از جمله‌ى مطالبى که گفته شد، مسئله‌ى مقاله‌هاى علمى است، مسئله‌ى مرجعیت ISI است؛ که این هم جزو حرفهاى ماست، جزو دغدغه‌هاى ماست؛ حتماً باید مدیران و برنامه‌ریزان و طراحان اصلى مسائل علمى کشور بنشینند روى این مسئله فکر کنند و راه‌هاى درست را - که بعضى از آنها گفته شد - پیدا کنند. لزوم طرحهاى اجرائى براى ایده‌هاى عالى، از جمله‌ى چیزهائى است که بنده رویش تکیه میکنم. آنچه که گفته شد، ایده‌هاى بسیار خوبى بود؛ اما اینها غالباً نیاز دارد به ارائه‌ى طرحهاى اجرائى. یکى از کارهائى که باید در دانشگاه‌ها انجام بگیرد، همین است. (بیانات در دیدار اساتید دانشگاه‌ها ۲۲/ ۵/ ۹۱)
هفتاد درصد مقاله‌هاى علمى ما ناظر به نیازهاى کشور نیست
یک مسئولیت دیگرى که من یادداشت کردم، این است که تلاش خودتان را معطوف به نیازهاى کشور کنید. البته در بیانات دوستان هم هست؛ در دیدارهاى دانشجوئى و دانشگاهى هم که من ماه رمضان و غیر ماه رمضان گاهى داشتم، این را تکرار میکنند؛ اما باید این تحقق پیدا کند، باید عملى شود. الان به ما گزارش میدهند که هفتاد درصد مقاله‌هاى علمى ما ناظر به نیازهاى کشور نیست. نمیدانم چقدر این آمار دقیق است، اما به من اینجور گزارش میشود. این همه شما زحمت بکشید، مقاله‌ى علمى تهیه کنید، از این مقالات علمى سى درصد ناظر به نیازهاى کشور باشد، هفتاد درصد نه! خب، انسان احساس خسارت میکند. باید صددرصد کار علمى، تلاش علمى، تهیه‌ى مقاله‌ى علمى ناظر باشد به نیازهاى شما. شما با ISI هم بر این اساس همکارى کنید. آنجائى که مقاله‌ى مورد قبول ISI چیزى است که شما میتوانید در کشور از آن استفاده کنید، آن را دنبال کنید. ما معیار اساسى در دست داریم؛ معیار ما این است که کشور ما صدها خلل و مشکل و خلا دارد، میخواهیم اینها را پر کنیم. این هم یک نکته‌ى بسیار اساسى است. البته این بیش از همه احتیاج دارد به همان روش سیستمى که یکى از دوستان اشاره کردند، و تلاشى که بنیاد نخبگان باید در این زمینه انجام دهد. (بیانات در دیدار شرکت‌کنندگان در ششمین همایش ملی نخبگان جوان ۱۲/ ۷/ ۹۱)