آفریده: از خانواده شهدا عذرخواهی می‌کنم

مهر: محمد آفریده تهیه کننده فیلم سینمایی "یک خانواده محترم" که چندی است در مواجه با حرف و حدیث های بسیاری درباره این فیلم است بالاخره سکوت را شکست و در یادداشتی در پاسخ به اظهارات اخیر حجت الاسلام حسن رحیم زاده، مدیر گروه انقلاب و دفاع مقدس سیما فیلم گفت: خدا رحمت کند شهید آوینی را که فرموده بودند: "مدیریت فرهنگی در جمهوری اسلامی، خانه در دهانه آتشفشان بنا کردن است". مدیریت فرهنگی سخت و پیچیده است و گاهی سوزنده و کار فرهنگی باتوجه اینکه به روح و جان و سلیقه و هنر مربوط می شود همیشه همه آنچیزی نیست که انتظار می رود و یا تصمیم گرفته می شود. باید مدیر فرهنگی، صبور و با ریسک بالا باشد و اگر سیما فیلم می توانست به جای فرار، با تعامل و همراهی در کنار کارگردان و تهیه کننده بماند، شاید مسیر کار عوض می شد و نتایج بهتری حاصل می شد و حتی امکان خرید فیلم از تهیه کننده بین المللی هم مقدور بود. آفریده در ادامه افزود: متاسفانه من بلد نیستم از کلماتی مانند آفتاب پرست یا مارمولک استفاده کنم، چراکه بزرگان می گویند: گفتار هرکس نشانه شخصیت اوست. این میزها و مسئولیت ها و تعریف ها و تمجیدها دائمی نیست و باید همه در پیشگاه خدای کریم جوابگوی اعمال و گفتار خود باشیم. بجای اینکه بگویی"کی بود؟ کی بود؟ من نبودم!!" مسئولیت را بپذیریم آفریده درباره موضوع فیلم گفت: حرف و موضوع اصلی فیلم نامه و فیلم، این بوده است که زمانی که مردم برای دفاع از سرزمین و ارزشهای خود در دوران دفاع مقدس می جنگیدند و شهید می دادند، عده ای پول به جیب می زدند و الان هم متاسفانه عده ای با سوء استفاده پول پارو می کنند. این همه حرف فیلم است. اینکه ممکن است کارگردان در جایی تاکید زیادی کرده و یا شاید زبانش تلخ شده یا تلفیق بعضی پلانها با هم سوء تفاهم هایی بوجود آورده، طبیعت یک تجربه اول کارگردان و یک موضوع اجتماعی است. بعد از نمایش فیلم در کن، از کارگردان خواستم باتوجه به حساسیت بعضی از دوستان، حدود ۲ دقیقه از فیلم را حذف و اصلاح کند. خوشبختانه دوستانی که دیده اند و بعضی از آنها از دوستان شناخته شده در دوران جبهه و جنگ هم می باشند، اذعان دارند که فیلم نه ضد ایرانی و نه ضد ارزشی است. بلکه یک فیلم اجتماعی است که البته نقدهایی هم داشته اند. و من هم هربار گفته ام که اگر اصلاحاتی لازم باشد قابلیت اصلاح وجود دارد. حرف اصلی من در حوزه مدیریت فرهنگی این است که بجای اینکه بگویی"کی بود؟ کی بود؟ من نبودم!!" مسئولیت را بپذیریم و راه تعامل و گفتگو را پیش ببریم. بنده هم می توانستم مثل سیما فیلم و خیلی ها، بگویم من هم نبودم. آیا این یک رفتار اسلامی یا انسانی است؟؟! آفریده در ادامه به روند تولید فیلم اشاره کرد و در این یادداشت چنین آورده است: در جریان برگزاری یک جشنواره خارجی در اوایل سال۸۹، من به اتفاق کارگردان در حال مذاکره با تهیه کننده فرانسوی برای جلب همکاری با پروژه بودیم که جناب آقای اسلامی مهر را ملاقات کردیم، ایشان از دلیل حضور ما و طرح آقای بخشی پرسیدند که ما هم طرح را برای ایشان تعریف کردیم و بحث تولید مشترک بین المللی در آن زمان، به اطلاع ایشان رسید. ایشان پسندیدند و از ما خواستند طرح را به سیما فیلم برای تولید مشترک ارائه بدهیم. ما برای اینکه طبق ضوابط تولید، پروژه را جلو ببریم، درخواست پروانه ساخت فیلم خرمشهر را به طور کامل به اداره کل نظارت و ارزشیابی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ارسال نمودیم. بعد از مدتی در یک تماس تلفنی با آقای سجادپور که مسئول وقت آن اداره بودند صحبت کرده و ایشان گفتند که شما به عنوان تهیه کننده مشکلی ندارید. فیلمنامه هم تائید شده، اما ما کارگردان فیلم را نمی شناسیم، که من در تاریخ ۱۳/۶/۸۹ طی نامه ای به سابقه هنری آقای بخشی اشاره نمودم و درخواست تجدیدنظر کردم، اما در نهایت گفتند که شما مشکلی برای ساخت ندارید ولی کارگردان را عوض کنید. من هم به آقای نبوی و یکی دیگر از دوستان تماس گرفتم که با آقای سجادپور در این رابطه صحبت کنند که متاسفانه پروانه ساخت به کارگردانی آقای بخشی مورد تائید قرار نگرفت. باتوجه به اینکه امکان کنار گذاشتن آقای بخشی از کار نبود، با هم به این نتیجه رسیدیم که فیلمنامه را همراه با نامه ای برای آقای اسلامی مهر ارسال کنیم و ایشان هم آنرا به گروه انقلاب و دفاع مقدس ارجاع دادند. بعد از مدتی آقای رحیم زاده که از دوستان و همکاران بودند، با بنده تماس گرفتند و فرمودند که فیلمنامه جنگی نیست و خیلی به ما ارتباط ندارد و نپسندیدند. این مسئله به اطلاع آقای اسلامی مهر رسانده شد و در جلسه ای با حضور کارگردان با آقای اسلامی مهر صحبت شد و بنده نیز پیشنهاد دادم در صورتی که صلاح می دانند فیلمنامه به گروه اجتماعی ارجاع شود ولی ترجیح ایشان این بود که پروژه در گروه انقلاب و دفاع مقدس جلو برود و فیلمنامه مجددا به گروه انقلاب و دفاع مقدس ارجاع شد. رحیم زاده گفت این فیلم یک سر و گردن از تولیدات سیما فیلم، بالاتر است در نهایت فیلم با حضور آقای اکبر نبوی که ارتباط صمیمانه ای با آقای بخشی داشتند و فردی باتجربه و متعهد و نیز از چهره های شناخته شده در عرصه فرهنگی هستند به عنوان مشاور کارگردان، عملیاتی شد و بعد از چند جلسه در سیما فیلم، قرارداد منعقد شد و بحث بین المللی آن، هم در جلسه برآورد و هم در قرارداد و هم در مکاتبات فی مابین ذکر شد. ما همان فیلمنامه را که به گروه داده بودیم کپی کرده و به عوامل دادیم و در طول مسیر، کارگردان هم گه گاه مذاکراتی با مشاور خود داشت. پس از شروع فیلمبرداری، نمایندگان سیما فیلم هم سر صحنه آمدند و ما نیز برای گرفتن اقساط قرارداد، عکس های تست گریم بازیگران و راش هایی از فیلم را ارسال کردیم. همزمان با فیلمبرداری، فیلم تدوین اولیه می شد و پس از پایان مرحله فیلمبرداری، فیلم تدوین شده اولیه را که حدود ۳ ساعت بود، آماده کردیم و در دفتر خود من با حضور آقای نبوی، جلسه ای برگزار شد و ایشان به اتفاق ما فیلم را دیدند. ایشان نقطه نظراتشان را به آقای بخشی فرمودند و بنده هم از کارگردان خواستم تمامی موارد را یادداشت کند و حاصل جلسه را جهت تدوین همراه با خود ببرند. طبق توافق، کارگردان به همراه فیلم به منظور تدوین به فرانسه رفت. در طول مسیر ساخت، در اطلاع رسانی هایی که در خبرگزاری ها و جراید و حتی در سایت رسمی سیما فیلم هم موجود است، بحث تولید مشترک و بین المللی فیلم، بارها ذکر شده است و همانگونه که قبلا بارها در مصاحبه ها گفته بودم، تولید مشترک این پروژه به معنای این بود که تمامی مراحل پیش تولید و تولید تا پایان فیلمبرداری، در ایران توسط طرف ایرانی و با عوامل ایرانی انجام شود و مراحل پس از تولید (تدوین، صداگذاری، دالبی، تبدیل و عرضه خارج از ایران) توسط طرف فرانسوی صورت پذیرد. بعد از شروع تدوین فیلم، بنده درخواست قسط پنجم را به سیما فیلم ارسال نمودم که در جواب گفتند باید فیلم مونتاژ شده را ببینند. تدوین فیلم دو ماه در خارج از کشور طول کشید و پس از پایان تدوین، بنده سفری به فرانسه داشتم و یک نسخه نهایی که فقط نیاز به صداگذاری و تصحیح رنگ برخی صحنه ها داشت را برای دیدن گروه و تائید قسط به ایران آوردم. جلسه ای را با آقای رحیم زاده هماهنگ کردم و در تماسی که با آقای نبوی داشتم از ایشان هم خواستم که در جلسه نمایش فیلم حضور داشته باشند که علی رغم میل بنده، متاسفانه نتوانستند در جلسه حاضر باشند. فیلم تدوین شده را به اتفاق آقای رحیم زاده در دفتر ایشان در سیما فیلم دیدیم. خود من چون به هرحال از محیط اجرایی وارد تولید شده بودم، نکاتی نسبت به فیلم داشتم اما پیش خود گفتم که مطمئنا حساسیت های سیما فیلم بیشتر از من خواهد بود. پس از دیدن فیلم، آقای رحیم زاده گفت که "دست شما درد نکند". فیلم یک سر و گردن از تله فیلمهای تولیدی سیما فیلم، بالاتر است." تنها نکته ای که اشاره کردند در آغوش گرفتن شهید توسط مادرش بود که گفتند برای نمایش در تلویزیون باید اصلاح شود. که من هم قبول کردم. در همان جلسه بحث تغییر نام فیلم از "خرمشهر" به"یک خانواده محترم" مطرح شد و ایشان پذیرفتند. بنده نیز درخواست قسط پنجم را تنظیم کرده و به دفتر ایشان ارائه کردم. بعد از جلسه به اطلاع کارگردان رساندم که فیلم مورد تائید سیما فیلم است و ایشان هم این مسئله را به اطلاع تهیه کننده فرانسوی رساند. همه چیز خوب پیش می رفت و درخواست قسط من به خاطر شرایط ویژه آنها در قبل از عید و نبود بودجه، بدون جواب مانده بود. بعد از عید نوروز سال ۱۳۹۱، به منظور پی گیری پرداخت قسط پنجم به سیما فیلم رفتم و در ملاقاتی که با آقای اسلامی مهر داشتم، روند صداگذاری فیلم و اینکه فیلم و پروژه در مسیر خودش در حال حرکت است، را به اطلاع ایشان رساندم. ایشان هم خسته نباشید گفتند ولی از قسط پنجم خبری نبود! و ایشان قول مساعدت در روزهای آینده را دادند. تا اینکه در اردیبهشت ماه ۱۳۹۱ ، انتخاب فیلم در جشنواره کن مطرح شد. همه روزنامه ها و خبرگزاری ها این مطلب را بازتاب دادند و از جمله روزنامه جام جم در صفحه اول خود تیتری با عنوان "حضور یک فیلم از تلویزیون ایران در جشنواره کن" را منتشر کرد. انحراف فیلمنامه از سوی سینما فیلم صحت ندارد پس از گذشت چند روز آقای اسلامی مهر با من تماس گرفتند و با ناراحتی از من خواستند که در خبرها اسمی از سیما فیلم نیاورم. من هم اطاعت کردم، هرچند که تا قبل از آن بارها در خبررسانی ها مشارکت سیما فیلم عنوان شده بود. البته ایشان گفتند که اینجا رسانه است و ... و چرا فیلم به جشنواره رفته، که من گفتم که فیلم را مدیر شما دیده است و تائید کرده!!؛ ولی آقای اسلامی مهر در آن زمان تائید مدیر گروه خود را نپذیرفت(!). بعدا به آقای رحیم زاده گفتم که شما که فیلم را دیده اید و تائید کرده اید!؟؟ و من بعد از جلسه با شما، به اطلاع کارگردان رساندم که فیلم موردی ندارد و کار را ادامه بدهد و وی هم این مسئله را به اطلاع تهیه کننده فرانسوی رسانده است. ایشان گفتند که من منظورم از تائید، کارگردانی فیلم بود نه خود فیلم!!!!!!! به هرحال جلسه ای گذاشتند و همان فیلمی را که ایشان حدود دو ماه پیش دیده بودند، به آقای نبوی و دیگران نشان دادند. آقای نبوی با بنده تماس گرفتند و نکاتی را در مورد فیلم اشاره کردند. بنده هم به آقای بخشی گفتم که با آقای نبوی صحبت کنند. همانطور که قبلا گفتم فیلم در جشنواره پذیرفته شده بود و چند روزی به برگزاری آن باقی نمانده بود. آقای اسلامی مهر هم از من خواستند که نام سیما فیلم را از تیتراژ فیلم و پوستر حذف کنم. من با اینکه در جریان امور بودم، این مساله را به اطلاع تهیه کننده فرانسوی رساندم و ایشان هم توضیح فنی دادند که با توجه به ارسال فیلم به جشنواره امکان تغییر تیتراژ میسر نیست و اینکه به دلیل دوزبانه بودن تیتراژ، امکان تصحیح یک جزء وجود ندارد و زمان بر است. اما من با هزینه شخصی پوستر فیلم را اصلاح کرده و از ایران به کن ارسال کردم. آقای مسیح پور مدیر روابط عمومی در یک تماس تلفنی از من خواستند که باتوجه به حضور فیلم در جشنواره کن، طی یک مصاحبه با سایت سیما فیلم، نگرانی های آقای اسلامی مهر و بحث مشارکت را تعدیل کنم. من هم که در جریان فشارهای وارده به دوستان بودم، قبول کردم. اما این مصاحبه صورت نگرفت چراکه بدون هماهنگی قبلی آقای رحیم زاده در تاریخ ۲۴/۲/۱۳۹۱ در یک مصاحبه عنوان کردند که سیما فیلم مشارکت خود را لغو کرده است و دلیل آن را انحراف فیلمنامه عنوان کردند. در صورتی که با توجه به روند پروژه و دریافت اقساط قرارداد و حضور ناظران سیما فیلم در صحنه و حتی مشاهده خود فیلم توسط دوستان، بحث انحراف فیلمنامه تحت هیچ شرایطی صحت ندارد و فیلمنامه هم موجود است. خانواده شهدا بعد از دیدن فیلم ناراحت شدند من عذرخواهی می کنم فیلم در جشنواره به نمایش درآمد و عمده حس و حال و کنجکاوی تماشاچیان و منتقدان خارجی پیرامون جنگ عراق علیه ایران و نیز مقاومت و نقش پررنگ زنان در فیلم به خصوص مادر شهید بود. قبل از اکران در جشنواره، کارگردان فیلم را به خانواده شهدا تقدیم کرد و در نمایش اول فیلم در کن هم اشاره داشت که در این فیلم سعی داشته جنگی که همه اروپائیان در آن شریک بودند و به آغاز و ادامه آن کمک کردند و الان هم می خواهند فراموش کنند را یادآوری کند. بعد از جشنواره کن، تلاش کردم نکاتی را که مدنظرم بود و در نسخه ای که در اختیار داشتم اعمال شده بود، به اطلاع تهیه کننده فرانسوی برسانم و طی یک نامه ای با امضای خودم و کارگردان، از آنها درخواست اصلاح فیلم را کردم. اما آنها اعلام کردند که این امر مخالف توافق قبلی و تائید قبلی از سوی ایران بوده است و همچنین به دلیل هزینه بالای این کار، امکان پذیر نیست و فیلم قبلاً تحویل شده است. علی رغم این مساله، از کارگردان خواستم تمام تلاش خود را به کار ببندد و ایشان هم تلاش کرد باتوجه به مقدورات موجود، در صحنه هایی که امکان فهم نادرست برای مخاطب خارجی وجود داشت، توضیحاتی را به صورت زیرنویس در فیلم اعمال کند و بدین صورت در فیلمی که در اختیار تهیه کننده خارجی بود و عرضه خارج از ایران نیز به عهده اوست، اصلاحاتی اعمال شد. البته بعد از جشنواره کن تیتراژ فیلم اصلاح شد و نام سیما فیلم از آن خارج شد. واقعیت این است که این فیلم، یک فیلم تجربی از کارگردانی جوان است، که مخاطبان محدودی در خارج از ایران خواهد داشت و اگر روزی در ایران نیز اکران شود در سالن های محدودی به نمایش در می آید و در خارج از ایران نیز در رقابت با فیلمهای متنوع و مخاطب پسند، شانس زیادی برای دیده شدن نخواهد داشت. در خردادماه سال جاری، آقای لشگری پور با من تماس گرفتند و مطرح کردند که برای رفع مشکلات موجود و حل مسائل بهتر است نشستی مشترک با سیما فیلم داشته باشیم. من هم به خاطر احترام به دوستان قبول کردم و در تاریخ ۲۳/۳/۱۳۹۱ جلسه ای در دفتر آقای رحیم زاده برگزار شد. نتیجه جلسه این بود که من برای کم کردن بار فشار وارد شده به سیما فیلم(!) در یک مصاحبه، موارد توافق شده در بندهای قرارداد فی مابین را مثل پخش بین الملل و پی گیری موضوع از طریق اداره نظارت و ارزشیابی، عنوان کنم. سیما فیلم هم به من فرصتی یک تا دو ساله برای بازگشت پول پرداختی بدهد. من مصاحبه کردم و بگذریم که دوستان بعد از توافق فی مابین ، بدون اینکه من در جریان باشم، چک تضمین قرارداد را که به صورت امانی در اختیار داشتند، برگشت زدند!! لازم به ذکر است که این فیلم یک پروژه میلیاردی نبوده و با کمترین هزینه و با اتکا به قرارداد مشارکت سیما فیلم و سرمایه شخصی و محدود تولید شده است. آفریده در ادامه صحبت های خود با تاکید بر این نکته که شهدا چشم و چراغ کشور هستند گفت: بار دیگر تاکید می کنم که شهدا چشم و چراغ کشور و همه ما هستند و اگر خدای ناکرده، خانواده شهدا بعد از دیدن فیلم در پلان و یا صحنه ای از آن احساس ناراحتی کردند، من به عنوان تهیه کننده از آنان عذرخواهی می کنم. بنده هم قرار بود همراه دوستان شهید خود در کاروان آسمانی دفاع مقدس باشم، اما دست تقدیر و حکمت خدای حکیم، ما را در این گرد و غبار ماندگار کرد تا الطاف خفیه خود را نمایان سازد. آفریده در پایان گفت: من اگر حمایتی می کنم، حمایت از یک روند و چارچوب توافق شده فرهنگی است. فیلم "یک خانواده محترم" بیش از همه، نگاه و فکر و سلیقه و هنر کارگردان است. من هم نکاتی نسبت به فیلم داشته و دارم، اما در طول این مسیر هفت ماهه، که سیما فیلم بارها سعی کرده با گفته های ضد و نقیض، خود را از مشارکت در تولید فیلم مبرا جلوه دهد، مردانگی و جوانمردی ندیدم که کنار بکشم و یک فیلمساز جوان را که می تواند در آینده برای این مملکت سرمایه باشد، از دست بدهیم. این امر، یعنی اعتماد به جوانان ایران اسلامی، جزئی از اخلاق و رویه همیشگی من بوده است که در سابقه فرهنگی و مدیریتی من نیز مشهود است. امیدوارم در یک شرایط مناسب و متعادل، خود کارگردان از محصول فکری و هنری خود، دفاع کند و فیلم در شرایط مناسبی دیده شود. همیشه و همواره تاکید داشته ام که این مسائل با توجه به شرایط فرهنگی و موقعیتی که در منطقه و جهان داریم، می بایست بدور از جنجال و داخل خانواده فرهنگی، حل و فصل شود و این امر بدون شک به نفع فضای فرهنگی ایران اسلامی خواهد بود.