گزارشي از دارايي های خاندان پهلوي

باشگاه خبرنگاران: رئیس کل تشریفات دربار آغاز عملیات خروج شاه و همراهان را در 24 دی‌ماه 57 اعلام کرد. رئيس کل تشريفات دربار دستور داد برچسب‌های شناسایی چمدان‌ها، بسته‌ها و صندوق‌های شاه که منقش به آرم دربار و سلطنتی بود به درون کاخ نیاوران آورده شود تا تشریفات لازم و آخرین شناسایی درباره آنها صورت بگیرد. برچسب‌های اختصاصی دربار اینک آماده شده بود تا به چمدان‌ها و صندوق‌ها الصاق گردد. دستور پر کردن و بستن چمدان‌ها و صندوق‌ها در روز ۲۳ دی‌ماه ۱۳۵۷ با تایید شاه و به دستور فرح صادر شد. فرح دستور داد ۳۸۴ عدد چمدان و صندوق بسته شود. یک تیم از افراد مورد تایید فرح جمع‌آوری و بسته‌بندی همه‌گونه عتیقه، جواهرات و الماس‌های گرانبها، ساعت‌های تمام‌طلا، تاج و نیم‌تاج‌های تمام زمرد را بر عهده داشتند. این گنجینه از جواهرات و عتیقه‌جات در مکان‌های امن کاخ نیاوران نگهداری می‌شد. فرح بر همه‌ بسته‌بندی‌ها نظارت کامل داشت. بسته‌بندی و جمع‌آوری دلار‌های آمریکایی که از ماه‌ها قبل نقدا جمع شده بودند توسط بخش مالی دربار انجام گردید. تاج شاهنشاهی با ۳۳۸۰ قطعه الماس و ۵۰ قطعه زمرد، ۳۶۸ حبه مروارید و با وزن ۲ کیلو و ۸۰ گرم و از نظر قیمت غیرقابل تخمین و تاج ملکه با ۱۶۴۶ قطعه الماس و تعداد متنابهی از جواهرات دیگر و طلا به ارزش ده‌ها میلیون دلار به عنوان بخش اندکی از جواهرات ربوده شده سلطنتی هستند. بسته‌بندی این گنجینه‌ها سرعتی خاص را می‌طلبید که باید درون چمدان‌ها و صندوق‌ها جای داده شود. در جریان این بسته‌بندی‌ها بسیاري از جواهرات توسط اعضای تیم بسته‌بندی دزدیده شد و هرگز ردپایی از آنها به‌دست نیامد...». رسانه وابسته به سلطنت‌طلبان مقیم انگلیس، شبکه ماهواره‌ای «من و تو» چندی پیش مصاحبه‌ای ۳ ساعته با فرح پهلوی‌ ترتیب داد و به مرور خاطرات او از هنگام خروج از ایران و اقامت در کشورهای مختلف تا زمان مرگ محمدرضا پهلوی پرداخت. این شبکه تلویزیونی که نزدیکی خود به بهائيت و سلطنت‌طلبان را به هیچ‌وجه پنهان نگه نداشته در این گفت‌وگو مدعی شد اموال شاه هنگام فرار از ایران تنها ۶۲ میلیون دلار بوده است! فرح پهلوی در این گفت‌وگو بارها با چشمانی اشکبار از شرایط بسیار سخت زندگی در خارج از ایران گفت اما اعلام نکرد اگر منابع مالی چندانی در اختیارشان نبوده، منابع مالی کمک‌های مالی فراوان وی و بنیاد پهلوی به مخالفان نظام جمهوری اسلامی و زندگی اشرافی در خارج از ایران از کجا تامین می‌شده است. فرح پهلوی در گفت‌وگوی اخیر خود با شبکه سلطنت‌طلب «من و تو» بسیاری از حقایق را کتمان کرد و در بسیاری موارد به دروغ‌پردازی روی آورد. با این حال حافظه تاریخی ملت ایران و مدارک و اسناد موجود به خوبی از عهده رو کردن دروغ‌ها و خیال‌پردازی‌های این خاندان رانده شده از کشور برمی‌آیند. اموالی که خاندان پهلوی چه پهلوی‌های پدر و پسر و چه خواهران و برادران و فامیل از بیت‌المال ملت غارت کردند و مستغلات و دارایی‌های آنها فهرستی بسیار طولانی است. شاه در سال ۱۳۳۷ شمسی «بنیاد پهلوی» را تاسیس کرد و بخشی از مایملک خود اعم از میهمانخانه‌ها، سهام کارخانه‌ها، شرکت‌ها و بانک‌ها را در اختیار این بنیاد قرار داد. این بنیاد جایگزین «سازمان املاک و مستغلات پهلوی» شد و در مهر ۱۳۴۰، شاه برای سرپوش گذاشتن بر اموال نامشروع خود فرمان وقف دارایی بنیاد پهلوی به امور خیریه را صادر کرد. در صورتی که اکثر اعضای هیات امنای آن خود شاه و دربار بودند. علاوه بر اینها، مبالغ هنگفتی از درآمد نفت، به صورت اعتبارات بانکی در اختیار بنیاد پهلوی قرار می‌گرفت. در این حالت خاندان پهلوی نه‌تنها اموال قبلی خود را از دست نداد بلکه درآمد‌های نفتی و... هم به آن اضافه شد. گرچه اهداف این بنیاد به ظاهر خیرخواهانه و در جهت توسعه آموزش و پرورش، اعطای بورس تحصیلی و از این قبیل مطرح می‌شد اما خانواده پهلوی علاوه بر چپاول هدایا و وام‌های بین‌المللی که برای این بنیاد گرفته می‌شد با داشتن ۲۰۷ مؤسسه اقتصادی از قبیل شرکت‌های ساختمانی، معدنی، کشاورزی، بیمه، بانک و هتل‌ها و کازینوها (قمارخانه‌ها) و کاباره‌ها و مراکز فساد، سلامت نظام اقتصادی را برهم می‌زدند و زمینه انحطاط اجتماعی و اخلاقی را به وجود می‌آوردند. در کتاب «رشد روابط سرمایه‌داری در ایران» که توسط محمد سوادگر نوشته شده است فهرستی از املاک بنیاد پهلوی از قبیل بنگاه‌ها و شرکت‌هایی که بنیاد در آن سهامدار بوده، ارائه شده ‌است که البته این تنها بخشی از اموال پهلوی‌هاست. در این فهرست می‌توان به بانک‌ها، شرکت‌های‌ سرمایه‌گذاری‌ و بیمه‌ها، برخی هتل‌ها و تعدادی از مجموعه‌های توریستی- تفریحی و مایملک صنعتی اعم از کارخانجات و شرکت‌های تولیدی در اقصی‌نقاط کشور و خارج از مرزهای ایران اشاره کرد. بسیاری از این اموال و مستغلات در زمان انقلاب از دست درباریان و وابستگان به حکومت پهلوی خارج شد اما تکلیف اموال و املاک خارج از ایران همچنان مبهم باقی مانده است به عنوان مثال می‌توان به ساختمان بنیاد پهلوی در آونو پنجم در خیابان پنجاه و دوم نیویورک که ارزش دفتری آن در سال ۱۳۵۴، ۵/۱۴ میلیون دلار بوده است یا پروژه کانال استریت در نیواورلئان اشاره کرد. سهام شاه در پروژه‌های بین‌المللی آنقدر زیاد بود که برخی منابع خبر از دقیقه‌ای ۶ هزار دلار و سالانه بالغ بر ۳ میلیارد دلار سود خالص از محل سرمایه‌گذاری‌های شاه در نقاط مختلف دنیا می‌دادند. *املاک محمدرضا پهلوی در خارج از ایران علاوه بر آنچه از املاک بنیاد پهلوی گفته شد و قصر‌ها و باغ‌هایی که مستقیما به نام محمدرضا پهلوی و خاندان وی در آمده بود، شاه خارج از کشور نیز املاک بسیاری داشت که می‌توان به گران‌ترین خانه و پارک در حومه لندن، قصر و باغ‌هاي استيل مانس که ملکه الیزابت دوم در آنجا متولد شد، اشاره کرد. همچنین گران‌ترین باغ و ساختمان در ناپل (ایتالیا) متعلق به او بود. شاه در کاپری یک باغ بزرگ و ویلایی مجلل داشت. همچنین در ژنو قصر قدیمی معروف به کاخ گل سرخ را خریده بود و قصر مجللی هم در سنت‌موریس داشت که زمستان‌ها را در آنجا می‌گذراند به نحوی که سنت‌موریس سوییس در بین دیپلمات‌های خارجی به پایتخت زمستانی ایران معروف بود! شاه در سال ۱۳۵۰ یک جزیره در اسپانیا به مبلغ ۷۰۰ میلیون دلار خریداری کرد و در مرکز جزیره یک ساختمان مدرن ساخت و اطراف آن را با دیوارهای مرتفع به سبک قرون وسطی محصور کرد و بقیه اراضی را هم به قطعات چند هزار متری تقسیم كرد و به سران نظامی و رجال سیاسی فروخت. طبق نوشته روزنامه «دیلی‌اکسپرس» چاپ لندن مورخ ۲۸ مارس ۱۹۷۸ شاه یک ملک بزرگ هم در منطقه کوه‌های راکی آمریکا به قیمت یک میلیون پوند انگلیس خریده بود. میزان ثروت و دارایی‌های شاه مخلوع در خارج از کشور به حدی بود که تنها اشرف پهلوی، ‌خواهر وی در نوروز سال ۵۳ در یک قمارخانه در شهر کن در یک شب ۱۵ میلیون فرانك باخت! * آخرین آمار درباره دزدی ۱۰۰ میلیارد دلاری پهلوي روزنامه فايننشال‌تايمز در گزارشي به مناسبت قيام‌هاي موجود در كشورهاي عربي عليه ديكتاتورها، ميزان دارايي‌هاي خارج كرده از سوي ديكتاتورهاي فراري از كشورهاي مختلف را بررسي و اعلام کرد: محمدرضا پهلوي، شاه مخلوع ايران ۳۵ ميليارد دلار دارايي از ايران خارج كرده است. نگاهی به برخی فعالیت‌های افراد نزدیک به شاه مخلوع بعد از سرنگونی رژیم طاغوت نشان می‌دهد رقم‌ها بيش از اين است. به نظر می‌رسد این رقم متعلق به خروج مستقیم دارایی به شکل ارز از کشور باشد و املاک و سهام خاندان پهلوی در خارج از کشور در آن محاسبه نشده است. اسناد و مدارک موجود در ایران نشان می‌دهد بخشی از املاک محمدرضا پهلوی در ایران شامل ۲۲۰ هکتار زمین قبل از خروج او از کشور در سال ۵۷ به فروش رفته و به صورت ارز از کشور خارج شده بود. با این حال بر اساس آمارهایی که روزنامه‌ها و نشریات آمریکایی منتشر کردند ثروت شاه شبکه پیچیده‌ای از شرکت‌ها، بنیادها، حساب‌های بانکی، زمینی در کوستادل‌سول اسپانیا، ویلایی در سنت موریس سوییس که بعدها سیلویو برلوسکونی آن را خرید و املاکی در نقاط مختلف دنیا بود. قرار بود طبق خواسته شاه، ثروتش به نسبت زیر تقسیم شود: ۲۰ درصد به فرح دیبا، ۲۰ درصد به پسر بزرگش رضا، ۱۵ درصد به فرحناز، ۱۵ درصد به لیلا، ۲۰ درصد به علیرضا پسر دیگر شاه، ۸ درصد به شهناز و ۲ درصد به نوه‌اش مهناز زاهدی. ارزش ثروت تقسیم شده شاه از ۱۲۰ میلیون دلار بر طبق گفته بعضی وابستگان به خانواده پهلوی تا ۱۰۰ میلیارد دلار طبق برآوردهاي نيمه‌رسمي متغیر است. عباس میلانی كه به اين خاندان نزديك است رقمی نزدیک به یک‌میلیارد دلار را نزدیک‌تر به واقعیت می‌داند و هنوز هم مشخص نیست چه میزان از ثروت ایران توسط او و خاندانش به یغما رفته است. درباره دارايي‌هاي ملي كه شاه و خانواده‌اش از سال‌ها قبل از انقلاب بويژه در ‌ماه‌هاي آخر رژيم از ايران خارج كرده‌اند، اردشير زاهدي از محرمان دربار پهلوي، چنين نوشته است: «دادستان تهران در زمان شريف امامي فهرست دقيقي از افرادي كه پول‌هايي را به شكل ارز خارج كرده بودند، استخراج كرد. در ميان اين فهرست شخص اعلي‌حضرت به خروج ۳۱ ميليارد دلار از كشور متهم شده بود». اين سخن را فردي بر زبان رانده كه وزيرامور خارجه و آخرين سفير ايران در آمريكا در دوره محمدرضا پهلوي و داماد او بوده است. اردشير زاهدي تنها مقام رسمي رژيم بود كه در زمان بيماري محمدرضا شاه در دوره آوارگي با او بود و براي اقامت پهلوي دوم در آمريكا خيلي تلاش كرد. بر اساس اسناد و مدارک موجود، در بحبوحه انقلاب و در حالي كه بسياري از ادارات در اعتصاب به سر مي‏بردند، كاركنان بانك مركزي، در پانزدهم آذرماه ۵۷، صورت كساني كه طي ۲ ماه شهريور و مهر ۱۳۵۷ ارز از مملكت خارج كرده بودند را منتشر کردند. در این لیست بیان شده بود که کدامیک از مقامات دولتی و حکومتی حدود ۱۳ میلیارد دلار از ثروت‌های خود را به صورت ارز از کشور خارج کرده بودند. فرح پهلوی و فرزندان او در حالی اعلام می‌کنند اموال شاه تنها ۶۰ میلیون دلار بوده که آمارها نشان می‌دهد تنها مقامات دولتی ۱۳ میلیارد دلار ارز طي ۲ ماه خارج کردند و شاه و اطرافیانش با بردن ۳۸۴ چمدان بزرگ از طلا و جواهرات سلطنتی و ثروت‌های دیگری که قبل از این به صورت ارز از کشور خارج شده بود، ‌مسلما مبلغی بیش از این به تاراج برده‌اند. در اين فهرست بانك مركزي نام ۱۷۸ نفر از مقامات دولتي گنجانده شده بود. جمع مبلغ حواله شده بالغ بر ۱۳ ميليارد دلار ارز اعلام شد. اين افراد چون وضعيت انقلاب و امكان سقوط نظام شاهنشاهي را ديدند اقدام به خارج كردن اموال خود از كشور كردند. براساس جمع‌بندي برخي گزارش‌ها درباره همه دزدی‌ها و اموال به سرقت رفته توسط اين خاندان می‌توان این رقم را تا ۱۰۰ میلیارد دلار هم برآورد کرد. *تلاش برای استرداد اموال ۲۳ آبان ۱۳۵۸ يعني ۱۰ روز پس از تسخير سفارت آمريكا در تهران توسط دانشجويان، كارتر رئيس‌جمهور وقت آمريكا با اعلام وضع فوق‌العاده در روابط ايران و آمريكا طي دستوري دارايي‌ها و اموال دولت، سازمان‌ها و شركت‌هاي وابسته به جمهوري اسلامي ايران در ايالات متحده و نزد بانك‌هاي آمريكايي خارج از اين كشور را مسدود كرد. از ۲۳ آبان ۱۳۵۸به اين سو هر ساله حكم انسداد دارايي‌هاي ايران روي ميز روساي‌جمهور آمريكا گذاشته مي‌شود و آنان حكم توقيف اموال ايران را امضا مي‌كنند. سرانجام ايران و آمريكا، در دي‌ماه ۱۳۵۹ در قالب توافقي كه به بيانيه الجزاير معروف شد، تعهداتي را پذيرفتند كه به موجب آن واشنگتن ملزم شد اموال بلوكه شده ايران را رفع‌توقيف كند اما آمريكا تنها به بخشي از تعهد خود عمل كرد. بنا بر گزارش هيات تحقيق و تفحص مجلس شوراي اسلامي كه خرداد‌ماه منتشر شد موجودي و دارايي‌هاي ايران در ايالات متحده شامل اموال ديپلماتيك، وجوه نقدي، اموال نظامي و غيرنظامي بود. در جريان اجراي مفاد بيانيه الجزاير بر پايه برخي استدلال‌هاي حقوقي اختلافاتي ميان ايران و آمريكا بروز كرد كه ۲ كشور براي حل اختلافات خود به ديوان داوري لاهه مراجعه كردند. ديوان داوري ايران- ايالات متحده به عنوان يك راه‌حل براي پايان دادن به بحران به وجود آمده و همچنين موضوع ناشي از توقيف اموال ايران تاسيس شد كه تاكنون برخي از اين اختلافات حل‌نشده باقي مانده است. به موجب بيانيه‌هاي الجزاير، آمريكا متعهد شد با اعاده «وضعيت مالي ايران» به قبل از ۲۳ آبان‌ماه ۱۳۵۸ همه دارایي‌ها و اموال مسدود شده ايران كه پس از تسخير سفارت جاسوسي توقيف کرده را آزاد کند، اين اموال شامل وجوه نقدي، تجهيزات نظامي، اموال ديپلماتيك و اموال محمدرضا پهلوي شاه فراري ايران و خانواده‌اش بود. اما جمهوري اسلامي اظهار داشت ايالات متحده از تعهدات خود از بيانيه‌هاي الجزاير تخلف کرده و اموال ديپلماتيك و كنسولي ايران را در ايالات متحده در اختيار ايران قرار نداده است. در سال ۱۳۷۳ طرف آمريكايي پيشنهاد مصالحه داد تا اموال را مسترد کند و اموال ديپلماتيك بازگردانده شود. بر اين اساس با آمريكا توافق شد تا موضوع خارج از ديوان بررسي شود اما معلوم شد آمريكا ساختمان‌هاي ايران را به كشورهايي چون روماني و ‌تركيه اجاره داده است. مذاكرات ايران- آمريكا از اسفند ۱۳۷۵ در محل ديوان برگزار شد و در نهايت به نتيجه‌اي ختم نشد. با گذشت ۳۳ سال از پیروزی انقلاب و طرح چند باره دعاوی در مجامع بین‌المللی برای استرداد اموال مسروقه ملت ایران که در اختیار خاندان پهلوی است، هرچند این تلاش‌ها به نتیجه‌ای نرسیده است اما دعاوی حقوقی باید ادامه یابد و دستگاه دیپلماسی و دستگاه قضایی کشور تمام کوشش خود را در این زمینه به کار گیرند.