از چه کسانی باید انتقام گرفت؟/ مرز باریک انتقام عادلانه و کینه جویی

سرویس اجتماعی «فردا»؛ در فرهنگ قرآني و اسلامي انتقام به مفهوم اجراي عدالت در حق كسي است كه لازم است مجازات شود و اين مجازات مي بايست در دايره مقابله به مثل انجام شود و از حد و حدود خود بیرون نرود. اين مفهوم با آن چه عرف از مفهوم انتقام مي داند و به كار مي برند تفاوت هاي ماهوي دارد؛ زيرا خاستگاه انتقام در مفهوم عرفي آن، كينه و خشم است هرچند كه مي خواهد با اين عمل خويش مقابله به مثل كند و حق خود را بستاند و شخصي را مجازات کند. انتقام در مفهوم و كاربردهاي قرآني ارتباطي با كينه جويي ندارد بلكه خاستگاه آن عدالت است و منتقم نه از روي كينه و خشم بلكه براساس اجراي عدالت و مقابله به مثل و مجازات و عقوبت است كه انتقام مي گيرد. براين اساس نه تنها صفتي است كه مي توان درباره خداوند آن را به كار برد بلكه صفتي است كه مي توان براي انسان هاي عادل نيز به كار گرفت. اين گونه است كه در روايات اسلامي يكي از صفات حضرت قائم آل محمد ومنجي بشريت حضرت اباصالح امام مهدي(عج) منتقم آل محمد(ص) دانسته است؛ زيرا ایشان از روي كينه اقدام به انتقام گيري نمي كند بلكه براي اجراي عدالت اقدام مي كند. در عین حال تحليل های قرآني به شدت انسان را از داشتن بغض و کینه درون برحذر می دارد. كينه به جهت آن كه حالتي متاثر از احساسات شديد و واكنش هاي تند و احساسي است، شخص را از حالت تعادل خارج مي كند. بغض موجب مي شود تا مهار نفس در دست هيجانات و واكنش هايي قرار گيرد كه قدرت عقل را مي گيرد و به آن اجازه نمي دهد تا وجود و رفتارهاي شخص را مهار و مديريت كند. از اين رو، قرآن كينه را عامل مهمي در خروج از عدالت برمي شمارد و بيان مي دارد كه شخص با كينه توزي از حالت اعتدال بيرون رفته و واكنش هايش بر پايه بي عدالتي شكل مي گيرد. در حقيقت بغض زمينه ساز انحراف از حوزه عدالت در همه ابعاد آن مي باشد. شخصي كه دچار كينه شديد است، در تحليل واقعيت ها از حقيقت دور مي شود و به سبب بيزاري و تنفر نسبت به موضوع، نگرش و واكنش منفي از خود نشان مي دهد. امام على عليه السلام علت فتنه ها و آشوب ها را كينه توزى می دانند، سَبَبُ الفِتَنِ الحِقدُ. رسول اكرم صلى الله عليه و آله نیز فرموده اند: از يكديگر گذشت كنيد، تا كينه هاى ميان شما از بين برود، تَعافَوا تَسقُطِ الضَّغائِنُ بَينَكُم. خداوند در آيه 34 سوره فصلت می فرمایند: ادْفَعْ بِالَّتى‏ هِىَ احْسَنُ فَاذَا الَّذِى بَيْنَكَ وَبَيْنَهُ عَداوَةٌ كَانَّهُ وَلِىُّ حَميْمٌ «با نيكى، بدى را دفع كن، تا دشمنان سرسخت همچون دوستان، گرم و صميمى شوند.» اما در آیه بعد این سوره نیز می افزایند: اين كار كار همه كس نيست، و اين بزرگوارى وسعه صدر، از هر كس‏ برنمى‏آيد، «تنها كسانى به اين مرحله مى‏رسند كه داراى صبر و استقامتند، و تنها كسانى به اين فضيلت اخلاقى نائل مى‏شوند، كه بهره عظيمى از ايمان و تقوا دارند.» وَمايُلَقَّها الَّا الَّذينَ صَبَرُوا وَمايُلَقَّها الَّا ذُوحَظٍّ عَظيْمٍ

حجت الاسلام و المسلمین حسین ابراهیمی رئيس مركز رسيدگي به امور مساجد در گفتگو با «فردا» بیان داشت: در اسلام چیزی به نام کینه و دشمنی وجود ندارد. اسلام آئین عفو و بخشش و محبت است. مسلمانان با نگاهی به زندگی هر یک از اهل بیت به این مهم دست خواهند یافت که نتیجه مورد دلخواه شان را نه در کینه و غضب که در بخشش و بزرگواری خواهند دید.

وی مجازات انتقام جویی را تنها مستحق توهین کنندگان به مقدسات دینی و کسانی که از روی عمد حق الناس کرده اند دانست و گفت: البته گذشت و بخشش در برخی از مسائل شخصی نیز گران بها است اما این مصداق هیچ ارتباطی با مقدسات اسلام نخواهد داشت. ابراهیمی با اشاره به انتقام های الهی و اولیای الهی که همگی در سایه عدالت ظهور پیدا می کنند، گفت: مرز انتقام توام با عدالت با انتقام از روی کینه به اندازه مویی است؛ چنان که در داستان عمروبن عبدود و اميرمومنان(ع) خوانده ایم، حضرت به سبب اهانت عبدو بر ایشان، کشتن او را به سبب فروکش کردن خشم خود به تعویق انداخت تا مبادا اجرای عدالت خداوندی دستخوش انتقام وي از روي كينه جويي و برخاسته از خشم و غضب شود. وی گفت: خداوند در آیات 148 و 149 سوره نساء بر چشم پوشی از بدی های دیگران تاکید کرده اند. لا يُحِبُّ اللَّهُ الْجَهْرَ بِالسُّوءِ مِنَ الْقَوْلِ إِلا مَنْ ظُلِمَ وَكَانَ اللَّهُ سَمِيعًا عَلِيمًا؛ إِنْ تُبْدُوا خَيْرًا أَوْ تُخْفُوهُ أَوْ تَعْفُوا عَنْ سُوءٍ فَإِنَّ اللَّهَ كَانَ عَفُوًّا قَدِيرًا. ابراهیمی ادامه داد: قرآن در عین حال که به گذشت و چشم پوشی از بدی ها دعوت می کند، وعده انتقام از کسانی را می دهد که از فرامین الهی چشم پوشی کرده اند و با وجود نزول آیات قرآنی، از آن اعراض می کنند. در آیات 21 و 22 سوره سجده آمده است: وَ لَنُذِیقَنَّهُمْ مِنَ الْعَذابِ الأَدْنى دُونَ الْعَذابِ الأَکْبَرِ لَعَلَّهُمْ یَرْجِعُونَ: به آنان از عذاب نزدیک (عذاب این دنیا) پیش از عذاب بزرگ (آخرت) مى چشانیم، شاید باز گردند.وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنْ ذُکِّرَ بِآیاتِ رَبِّهِ ثُمَّ أَعْرَضَ عَنْها إِنّا مِنَ الْمُجْرِمِینَ مُنْتَقِمُونَ: چه کسى ستمکارتر است از آن کس که آیات پروردگارش به او یادآورى داده شده و او از آن اعراض کرده است؟ مسلماً ما از مجرمان انتقام خواهیم گرفت.