تفاوت نفرین حضرت نوح با دیگر پیامبران
آیت الله مجتبی تهرانی با بیان اینکه حضرت نوح نخستین پیامبر مرسل الهی است که قومش را نفرین کرد، به تفاوت نفرین حضرت نوح با دیگر پیامبران اشاره کرد و گفت: انبیا دیگر قوم خودشان را نفرین میکردند امّا حضرتنوح، مَن فِی الأرض را لعن کردند.
مهر: آیت الله مجتبی تهرانی در سیزدهمین جلسه سخنرانی خود که به مناسبت ماه مبارک رمضان با موضوع «دعا» دنبال می شود، به مسئله «نفرین» پرداخته است که در پی می آید:
أعوذُ باللّهِ مِنَ الشَّیْطانِ الرَّجِیمِ؛ بسمِ اللّهِ الرّحمنِ الرّحیمِ؛ «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ؛ وَ اسْمَعْ نِدَائِی إِذَا نَادَیْتُکَ وَ اسْمَعْ دُعَائِی إِذَا دَعَوْتُکَ وَ أَقْبِلْ عَلَیَّ إِذَا نَاجَیْتُکَ فَقَدْ هَرَبْتُ إِلَیْکَ وَ وَقَفْتُ بَیْنَ یَدَیْکَ»
مروری بر مباحث گذشته
گفته شد ماه مبارک رمضان ماه تلاوت قرآن و ماه دعا است، یعنی دعای خیر نسبت به خود و دیگران، چه مادّی باشد و چه معنوی. امّا گفتیم دعایِ به غیر خیر، نهی شده است. گفتیم، در مواردی، نفرینهایی که انبیا و بعضی از اولیا کردهاند جهت خاصّ خودش را داشت و تقسیمبندی کردیم که آنها نسبت به معاندینِ با حق نفرین میکردند، البته نه همۀ آنها را. توضیح داده شد که نسبت به مستضعفین برای هدایتشان دعای به خیر میکردند.
حضرت نوح(ع) نخستین مرسل
در بین انبیا اوّلین پیامبری که مرسل است و شریعت آورده، حضرت نوح(ع)، از پیامبران اولوالعزم است که بعد از او حضرتابراهیم(ع) و بعد حضرت موسی(ع) و عیسی(ع) و پیغمبراسلام(ص) هستند. در قرآن، اوّلین کسی که میبینیم قومش را نفرین کرده، راجع به حضرت نوح است. در آیات متعدّد در مورد حضرتنوح، بیش از دیگران داریم و بعداً به بعضی از اینها اشاره خواهم کرد. حضرتنوح(ع) قوم خودش را نفرین کرد و چون در آن نکتهای غیر از نکتهای که در نفرین انبیا است، ذکر شده، لذا این را جدا کردم و میخواهم در مورد آن صحبت کنم.
تفاوت نفرین حضرت نوح با دیگر پیامبران
برای خاطر اینکه مطلب روشن شود، باید عرض کنم که چرا او را جدا کردم. یعنی تفاوت حضرتنوح با انبیا دیگر چه بوده است؟ انبیا دیگر قوم خودشان را نفرین میکردند امّا حضرتنوح، مَن فِی الأرض را لعن کردند. دقّت کنید! که چرا من او را از انبیا دیگر جدا کردم. دیگران یا شخص را نفرین میکردند یا گروه را، امّا راجع به حضرتنوح اینطور نیست، مَن فِی الأرض را نفرین فرمود و خدا هم از او قبول کرد و هرچه بود الّا خودش و چند نوع دیگر را از بین برد. چرا؟
اختلافات در سنّ حضرتنوح
اوّل وارد میشوم تا نسبت مدّتی که حضرتنوح در بین ابناء بشر بود و آنها را به توحید دعوت میکرد چه مقدار بوده است. عمر حضرت نوح را میدانید و ضربالمثل هم هست. البته قرآن در سوره عنکبوت تا 950 سال را مطرح میکند: «وَ لَقَدْ أَرْسَلْنا نُوحاً إِلى قَوْمِهِ فَلَبِثَ فیهِمْ أَلْفَ سَنَةٍ إِلاَّ خَمْسینَ عاماً فَأَخَذَهُمُ الطُّوفانُ وَ هُمْ ظالِمُونَ * فَأَنْجَیْناهُ وَ أَصْحابَ السَّفینَةِ وَ جَعَلْناها آیَةً لِلْعالَمینَ»؛ ولی سنّ حضرتنوح این نیست.
نمیخواهم وارد این آیه بشوم، امّا از خود همین آیه هم بیرون میآید. میگوید: «أَرْسَلْنا»؛ بعد از اینکه رسالت را به او دادیم عمرش 950 سال بود. زمانی که میخواست به رسالت برسد بچّۀ شیرخواره نبود. در اینجا روایات و اقوال زیادی داریم. مرحوم مجلسی(رضواناللهتعالیالیه) در رابطه با عمر حضرتنوح میگوید: این مسئلهای اختلافی است. بعضیها هزار سال گفتهاند، بعضیها 1450 سال، بعضی 1470 سال و بعضی 2500 سال؛ که دربارۀ 2500 سال روایات متعدّد داریم و بعضیها روی همین تکیّه میکنند.
مقدار سنّ حضرتنوح
حضرتنوح 850 سال در قومش بود، ولی مبعوث به رسالت نشد. بعد از آن بود که به رسالت مبعوث شد. طبق قرآن 950 سال هم قومش را به توحید دعوت کرد و بالاخره نفرینشان کرد. بعد هم وقتی که از کشتی پیاده شد، بلافاصله بعد از آن از دنیا نرفت، بلکه 500 سال بعد از آن هم زنده بود و 200 سال هم طول کشید تا کشتی را ساخت. اینها را جمع ببندید می‌شود 2500 سالی که در روایات است.
مجانین واقعی!
در قرآن سورههای زیادی در مورد حضرتنوح هست. مثلاً سورۀ مؤمنون است و در آنجا آیات متعدّد وجود دارد؛ سوره شعرا از 170 تا 120؛ سوره قمر؛ آیۀ 9 و 10 ، سوره هود و سوره نوح. ببینید که یک یا دو آیه نیست. شما در این آیات که میخوانید، میبینید که حضرت نوح با چه کسانی مواجه بود و آنها چه سبک مغزهایی بودند. چه تهمتها به او زدند، مثل اینکه میگفتند: مجنون است یا جنزده است؛ همین چیزهایی که به هم پیغمبر میگفتند. به اصطلاح: رگ رگ است این آب شیرین و آب شور بر خلائق میرود تا نفخ صور. وقتی حرف حقّی گفته می‌شود، زود میگویند: جنزده و مجنون است؛ «إِنَّهُ لَمَجْنُونٌ». بعد خدا جواب میدهد: «إِلَّا ذِکْرٌ لِلْعالَمِینَ».
مواجهه پیامبران با اقوامشان
روایتی است از امامصادق(ع) که حضرت نوح را آزارش میدادند و او را شروع کردند به زدن. آنقدر کتکش زدند که از داخل گوشش خون بیرون زد تا بیهوش شد و سه شبانه روز به همین حالت بود. ببینید که با چه دیوانههایی مواجه بوده است برخوردهایی که این قوم با حضرت نوح کردند با پیغمبر ما نکردند. امّا در عین حال حضرتنوح نفرین نکرد؛ درست مثل پیغمبر. عین این جمله را از حضرتنوح دیدم: «اللَّهُمَ اهْدِ قَوْمِی فَإِنَّهُمْ لَا یَعْلَمُونَ» که پیغمبر هم در حرفهایش استخدام کرده است. پیغمبر ما را زدند و صورتش را زخمی کردند. عدّهای گفتند: نفرین کن، دیدی حضرتنوح را، که نفرین کرد؟ گفت: «اللَّهُمَ اهْدِ قَوْمِی فَإِنَّهُمْ لَا یَعْلَمُونَ»؛ همانی که حضرتنوح، بعد از سه روز از آنکه به هوش آمد گفت. گفت: «اللَّهُمَ اهْدِ قَوْمِی فَإِنَّهُمْ لَا یَعْلَمُونَ». ببینید چه طور اینها متعمّل بودند. مگر نفرین میکردند؟ اصلاً و ابداً.
صبر سیصد ساله!
آنهایی که ایمان آورده بودند به او گفتند: نفرین بکن، اینها که درست نمیشوند. حاضر نشد این کار را بکند، امّا بالاخره در مضیقه قرار گرفت تا نفرینشان کند. تعبیر این است که ملائک آمدند و وساطت کردند که عجله نکن. گفت: باشد، من 300 سال صبر میکنم. این مسئله چند بار تکرار شد و حاضر نشد نفرین کند، تا کار به اینجا رسید که نفرین کند. البته اقدام را هم خودش انجام نداد، به این معنا که از ناحیۀ خداوند به او گفته شد.
چرا نوح نفرین کرد؟
روایتی است که صدوق در عللالشرایع نقل میکند. از حنانۀبنسدیر میگوید: «قُلْتُ لِأَبِی جَعْفَرٍ(ع) أَ رَأَیْتَ نُوحاً(ع) حِینَ دَعَا عَلَى قَوْمِه»؛ سوال این است که چرا نوح قومش را نفرین کرد؟ حضرت آیۀ سوره نوح را فرمودند: «رَبِّ لا تَذَرْ»؛ که من تکیهام بر همین است، «إِنَّا أَرْسَلْنا نُوحاً إِلى قَوْمِهِ أَنْ أَنْذِرْ قَوْمَکَ مِنْ قَبْلِ أَنْ یَأْتِیَهُمْ عَذابٌ أَلیمٌ * قالَ یا قَوْمِ إِنِّی لَکُمْ نَذیرٌ مُبینٌ * أَنِ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ اتَّقُوهُ وَ أَطیعُونِ * یَغْفِرْ لَکُمْ مِنْ ذُنُوبِکُمْ وَ یُؤَخِّرْکُمْ إِلى أَجَلٍ مُسَمًّى إِنَّ أَجَلَ اللَّهِ إِذا جاءَ لا یُؤَخَّرُ لَوْ کُنْتُمْ تَعْلَمُونَ * قالَ رَبِّ إِنِّی دَعَوْتُ قَوْمی لَیْلاً وَ نَهاراً * فَلَمْ یَزِدْهُمْ دُعائی إِلاَّ فِراراً * وَ إِنِّی کُلَّما دَعَوْتُهُمْ لِتَغْفِرَ لَهُمْ جَعَلُوا أَصابِعَهُمْ فی آذانِهِمْ وَ اسْتَغْشَوْا ثِیابَهُمْ وَ أَصَرُّوا وَ اسْتَکْبَرُوا اسْتِکْباراً * ثُمَّ إِنِّی دَعَوْتُهُمْ جِهاراً».
ببینید حضرتنوح همینطور رفتار میکند امّا هرچه کرد نتیجهای نگرفت. خلاصه دیگر معذور شد، «وَ قالَ نُوحٌ رَبِّ لا تَذَرْ عَلَى الْأَرْضِ مِنَ الْکافِرینَ دَیَّاراً»؛ دیگر کارش به اینجا رسید، «إِنَّکَ إِنْ تَذَرْهُمْ یُضِلُّوا عِبادَکَ وَ لا یَلِدُوا إِلاَّ فاجِراً کَفَّاراً»؛ بحث من اینجاست. از حضرت سؤال میکند که: چرا اینطور بود و حضرتنوح قومش را نفرین کرد. حضرت در جواب میگوید: «عَلِمَ أَنَّهُ لَا یَنْجُبُ مِنْ بَیْنِهِمْ أَحَدٌ»؛ این را فهمید که دیگر کسی از اینها ایمان نمیآورد. میگوید: «قُلْتُ وَ کَیْفَ عَلِمَ ذَلِکَ»؛ گفتم این را از کجا می‌شود فهمید؟ «أَوْحَى اللَّهُ إِلَیْهِ أَنَّهُ لَا یُؤْمِنُ مِنْ قَوْمِکَ إِلَّا مَنْ قَدْ آمَنَ فَعِنْدَ هَذَا دَعَا عَلَیْهِمْ بِهَذَا الدُّعَاء». این بیحساب نبود بلکه حساب شده بود. البته ابتدا خودِ حضرتنوح هم نفرین نکرد و تا وقتی که خدا به او نگفت، باز نفرین نمیکرد.
شیوع بتپرستی و دلبستگی به آن
نکتهای را اشاره میکنم. این از اموری است که شاید در تاریخ هم مشهور باشد که بتپرستی از زمان حضرتنوح شکل گرفت. این در آیات هست. بتپرستی از زمان حضرتنوح، به قدری به ذائقۀ قومش شیرین آمده بود که دست برنمیداشتند. هرچه حضرتنوح میآمد تا آنها از شرک دست بردارند و به سمت توحید هدایت شوند امّا از کارشان دست نمیکشیدند. ضمناً بدانید که بیجهت که خدا به حضرت نوح گفت: نفرینشان کن. خدا بی حساب نمیگوید. اینطور نیست که خدا مثل ما عصبانی بشود. این نفرین حساب شده بود و حکمت داشت.
دو علّت نفرین حضرتنوح
در آیۀ شریفه، حضرتنوح دو علّت را برای نفرینش ذکر میکند:
معاندین، به انحراف میکشند؛ اولین علّت اینکه اگر اینها بمانند، تعبیر این است: «إِنَّکَ إِنْ تَذَرْهُمْ یُضِلُّوا عِبادَکَ»؛ و میگوید: «وَ قالَ نُوحٌ رَبِّ لا تَذَرْ عَلَى الْأَرْضِ مِنَ الْکافِرینَ دَیَّاراً»؛ چرا؟ «إِنَّکَ إِنْ تَذَرْهُمْ یُضِلُّوا عِبادَکَ» اگر بگذاری اینها بمانند، همۀ بندههای تو را منحرف میکنند. این علّتی بود که نسبت به تمام انبیا و اولیا مطرح کردیم؛ البته علّتی همگانی بود و گفتیم، معاندین و آنهایی که با حق دشمنی دارند اینطور هستند.
امّا اشاره کردیم اگر کاری از دستشان بربیاید، نفرین کن ولی اگر بی اثر بودند و به قول ما، «کالحَجَر جَنبَ الإِنسان»؛ مثل سنگهای بیابان هستند، رهایشان کن. در اینجا دارد که، «یُضِلُّوا»؛ اینها هر که بخواهد ایمان بیاورد، او را برمیگردانند. حضرتنوح اولین علّت را همان میفرماید که تمام انبیا و اولیا نفرینشان حول محور همین میگشت و در جلسات گذشته در مورد آن بحث کردیم.
علّت دوم...
بحثم بر علّت دومی است که حضرتنوح مطرح میکند و نسبت به هیچ یک از پیغمبران نداریم تا برای اینکه قومشان را نفرین کنند، بر روی این تأکید کرده باشند که بقیّه را جلسۀ آینده عرض خواهم کرد...