چرا ربا حرام است؟/ بانکداری اسلامی با ربا ممکن است؟/ ضرورت برخورد با رباخواران خودی

سرویس اجتماعی «فردا»؛ يکي از جرائم غير مشهود در جوامع مختلف "ربا" است که در اغلب مواقع منجر به مسائلی همچون فساد اخلاقي، رواج تنبلي و بي‌بندوباري اقتصادي می شود. بدین سبب است که دین مبین اسلام ربا و طرفين آن را مذموم مي‌داند. خداوند متعال در آیه 275 سوره بقره می فرمایند: "الَّذينَ يَأْكُلُونَ الرِّبا لا يَقُومُونَ إِلاَّ كَما يَقُومُ الَّذي يَتَخَبَّطُهُ الشَّيْطانُ مِنَ الْمَسِّ ذلِكَ بِأَنَّهُمْ قالُوا إِنَّمَا الْبَيْعُ مِثْلُ الرِّبا وَ أَحَلَّ اللَّهُ الْبَيْعَ وَ حَرَّمَ الرِّبا فَمَنْ جاءَهُ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّهِ فَانْتَهى‏ فَلَهُ ما سَلَفَ وَ أَمْرُهُ إِلَى اللَّهِ وَ مَنْ عادَ فَأُولئِكَ أَصْحابُ النَّارِ هُمْ فيها خالِدُونَ" . كساني كه ربا می‌خورند در قيامت برنمی‌خيزند مگر مانند كسي كه بر اثر تماس با شيطان ديوانه شده و تعادل ندارد اين به خاطر آن است كه گفتند: داد و ستد مثل رباست، در حالي كه خدا بيع را حلال و ربا را حرام كرده است و اگر كسي اندرز الهي را گوش كند و از رباخواري دست بكشد سودهايي كه در سابق به دست آورده مال اوست اما كساني كه مرتكب ربا شوند اهل آتش‌اند و در آن جاودان می‌مانند. همانگونه كه شديدترين تعابير قرآني در مورد مسئله ربا است، شديدترين لعن و نفرت در روايات نقل شده از پيامبر و امامان معصوم (ع) نيز درخصوص ربا می‌باشد: حضرت علي (ع) فرمودند: خداوند بزرگ لعنت كند ربا و رباخوار و وكيل و فروشنده و نويسنده و شاهدان ربا را. (الحکم الزاهرا ص42) از رسول (ص) خدا نقل شد كه فرمودند: شب معراج قومى را ديدم كه ايشان را شكم‌هاي بزرگ بود هم چون خان‌ها و در راه آل فرعون افتاده و هر بامداد و شبانگاه كه آل فرعون ايشان را در زير پاي می‌گرفتند و می‌كوفتند. گفتم اي جبرئيل اينان كیانند؟ گفت: اينها رباخواران هستند پيامبر (ص) فرمود: ربا هفتاد باب دارد كه كمترين آن در نزد خدا زنا با مادر مى باشد. (حلیة المتقین ص42) چرا ربا حرام است؟ امام صادق عليه‏السلام در پاسخ به پرسش هشام ابن حكم از علّت تحريم ربا فرمودند: "لَمّا سَألَهُ هِشامُ بنُ‏الحَكَمِ عن عِلَّةِ تَحريمِ الرِّبا: إنّهُ لَو كانَ الرِّبا حلالاً لَتَرَكَ الناسُ التِّجاراتِ وما يَحتاجونَ إلَيهِ فحَرَّمَ اللّه‏ُ الرِّبا لتَفِرَّ الناسُ عنِ الحرامِ إلى التِّجاراتِ وإلى البَيعِ والشِّراءِ فَيَتَّصِلَ ذلكَ بَينَهُم في القَرضِ" . اگر ربا حلال بود ، مردم كار تجارت و كسب مايحتاج خود را رها مى‏كردند . پس خداوند ربا را حرام فرمود ، تا مردم از حرامخوارى دست كشيده ، به تجارت و خريد و فروش روى آورند و زيادى مال را به يكديگر قرض دهند . همچنین امام صادق (ع) در خصوص كيفر دنيوي رباخوار اینگونه فرموده اند: "آكِلُ الرِّبا لا يَخرُجُ مِنَ الدنيا حتّى يَتَخَبَّطَهُ الشيطانُ" ربا خوار از دنيا نرود، تا آن كه شيطان ديوانه‏اش كند . حجت الاسلام و المسلمین جعفر شجونی در گفتگو با «فردا» بدترین گناه در اسلام را زنا با محارم دانست و گفت: گناه ربا نیز هم ردیف اینگونه اعمال در دین دانسته شده، به گونه ای که رباخوار به عقوبتی بس نافرجام دچار خواهد شد. وی بلا استفاده بودن پول را دلیل حرام بودن ربا عنوان کرد و گفت: دادن و گرفتن ربا پول را از جامعه بیرون می کشد. این پول باید در تولید و کشاورزی سرمایه گذاری شود در حالی که رباخوار آن را بهره های خودساخته در راه های خلاف قوانین کشوری صرف می کند. عضو جامعه روحانیت مبارز گفت: قرض دادن پول به کسی 10 برابر ثواب دارد اما قرض الحسنه 18 برابر. دلیل این امر هم به جریان انداختن پول و استفاده به جا از آن است. با اینکه پول فرد به خودش باز می گردد اما ثواب قرض الحسنه ای که در آن شریک شده، وعده بهشت برین خداوند است. وی رباخواران را افرادی خواند که آثار شوم کار خود را در ابتدای امر در خانواده خود خواهد دید؛« در قرآن و احادیث هم آمده که در قیامت عذابی علیم و دردناک در انتظار آنها خواهد بود. آنها مردم را وادار کسر از خانواده شان و دادن پول های کلان به خود می کنند، مردم به زانو در می آیند در حالی که رباخواران بر پشت آنها سوار می شوند. این عده نه از ایمان بویی برده اند و نه از مناجات با خدا و عبادت لذتی می برند.» شجونی در ادامه به سودهایی کلانی که برخی از بانک ها و موسسات مالی برای پرداخت وام از مردم طلب می کنند نیز اشاره کرد و گفت: فعالیت های این چنینی اقتصادی هم به عنوان ربا نام برده می شود. ربا اشکال مختلفی دارد که یک نمونه آن هم در بانک ها دیده می شود. وی با طرح این سئوال که در کجای قرآن خدا بر چنین ربایی تاکید کرده و شما چگونه صفت بانکداری اسلامی را یدک می کشید بر حرام بودن فعالیت های آنها تاکید و گفت که مراجع قانونی باید با این سودهای کلان برخورد و آن را جمع کنند. شجونی با بیان اینکه مسئولان به سبب گرفتارهایی بس بزرگ تر از این به مسئله ربای بانکی توجهی نمی کنند، افزود: قبل از اینکه بگوییم ربا حرام است و مجازاتی برای آن در نظر بگیریم، باید از خودمان شروع می کردیم و رباخواران خودی برخورد می کردیم تا حرفمان خریداری داشته باشد. یادآوری حکم شرعی رهبر انقلاب پیش از این نیز مقام معظم رهبري در پاسخ به يک استفتا، مشروط کردن پرداخت وام به سپرده‌گذاري در بانک را در حکم ربا دانستند. ایشان در پاسخ به اين سوال که افتتاح حساب و گرفتن وام مشروط بر ماندن پول به مدت معينى در بانک چه حکمي دارد فرموده بودند: اگر دادن پول به صندوق به اين عنوان باشد که آن پول براى مدتى نزد صندوق به صورت قرض بماند به اين شرط که صندوق هم بعد از آن مدت وامى در اختيار او قرار دهد و يا وام دادن صندوق به اين شرط باشد که او قبلا مبلغى را در صندوق گذاشته باشد، اين شرط در حکم ربا بوده و شرعا حرام و باطل است ولى اصل قرض نسبت به هر دو طرف صحيح مى‌باشد.ايشان همچنين درخصوص حکم افتتاح حساب در صندوق‌هاى قرض‌الحسنه محلى که هر ماه به قيد قرعه به نام يکى از اعضا در مى‌آيد مي‌فرمايند: اگر شرط ضمن قرض در ميان نباشد، تخصيص وام به اعضاي صندوق يا به عضويت صندوق درآمدن، به اميد دريافت وام در آينده، اشکال ندارد.