تاريخچه مذاكرات ايران و گروه 1+5

باشگاه خبرنگاران به نقل از انجمن كنترل تسليحات نوشت: خلاقیت های دیپلماتیک باعث به وجود آمدن پیشنهاد های زیادی برای حل مسئله هسته اي ایران و ایجاد اعتماد بین ایران و جامعه بین الملل شده است. این پیشنهادات تا به امروز به صورت قطعي از سوی ایران و قدرت های جهانی پذیرفته نشده و تلاش ها برای پایان دادن به مسئله هسته ای ایران ادامه دارد. تهران در سال 2003 و 2005 پیشنهاداتي را به غرب ارائه داد كه از جمله آنها می توان به محدودیت برای اجرای عملیات در تاسیسات کلیدی هسته ای و استفاده از ابزار مشخص برای فعالیت های آن اشاره کرد. همچنین در سال های 2004 و 2005 کشورهای فراسه، آلمان و انگلستان پیشنهاد هایی را برای حل مسئله هسته اي اتمی به ایران ارائه دادند. در سال 2006 نيز چین، روسیه و امریکا به عنوان بخشی از گروه 1+5 به فرانسه، آلمان و انگلستان پيوستند. گروه 1+5 مذاکرات خود در رابطه با موضوع هسته اي ايران را در قالب "استراتژی مسیر دوگانه " تعریف کرد. مسیر دوم شامل قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل بوده که عمده موضوع مطروحه در آن اعمال تحریم عليه ايران است. اين قطعنامه ها خواهان این امر است که ایران تمامی فعالیت های خود را در زمینه غنی سازی اورانیوم و ساخت راکتور آب سنگین به حالت تعلیق در آورد. بهار 2003: طبق گفته های سفیر سابق سوئد در تهران، در سال 2003 ایران پیشنهادی را به آمریکا مبنی بر گفتگو در باره پاره ای مسائل تنش زا بین دو کشور ارائه داد. در همين زمينه سندی در مورد اولویت های مذاکره بین دو کشور وجود دارد که مهمترین انها به شرح ذيل است: * کاهش تحریم های امریکا علیه ایران؛ * همکاری دو کشور در برقرارای صلح در عراق؛ * شفافیت کامل در مورد فعالیت های هسته ای ایران از جمله پروتکل الحاقی؛ * فعالیت های دو جانبه در برابر سازمان های تروریستی از جمله سازمان مجاهدین خلق و گروه القاعده؛ * به رسمیت شناختن اتحادیه عرب و بیانیه صلح اسرائیل و فلسطین موسوم به " سرزمین صلح "؛ * دست یابی کامل ایران به فناوری های کامل انرژی هسته ای و شیمیمایی- زیستی؛ با تمام این تفاسیر دولت جورش بوش به منظور اعمال تحریم و فشار بیشتر با این توافق نامه موافقت نکرد. ژانویه 2005: در ژانويه 2005 نيز ایران پیشنهاد هایی را به شرح زیر مطرح کرد: * تعهد ایران مبنی بر عدم پیگیری برنامه ساخت سلاح های کشتار جمعی؛ * رد هرگونه حمله، تهدید به حمله و یا خراب کاری در تاسیسات هسته ای ایران از جانب غرب؛ * همکاری دوسویه در مبارزه با تروریسم از جمله تشدید مبادله اطلاعاتی؛ * همکاری های امنیتی منطقه ای از جمله در مورد عراق و افغانستان؛ * همکاری در مورد بازرسی های تجاری استراتژیک و حذف محدودیت های انتقال تسلیحات متعارف به ایران از جانب اتحادیه اروپا؛ مارس 2005: در این تاریخ ایران بازهم پیشنهاد هایی را به غرب ارائه می کند از جمله: * قبول پروتکل الحاقی و ادامه بازرسی های آژانس از تاسیسات کلیدی ایران؛ * محدود کردن توسعه برنامه غنی سازی ایران؛ * تبدیل سریع تمام اورانیوم غنی شده به میله های سوخت؛ * پذيرفتن ایران به عنوان یک منبع غنی انرژی از جانب اروپا؛ * دسترسی تضمین شده ایران به فناوری پیشرفته هسته ای به همراه ساخت نیروگاه های هسته ای به کمک اروپا؛ * عادی کردن وضعیت ایران تحت بازرسی های صادراتی گروه هشت؛ آپریل 2005: ایران در این زمان برخی از پیشنهادهای خود را که در مارس ارائه کرده بود تکرار کرد اما تاكيد بيشتري بر به وجود آمدن اعتماد متقابل داشت. از جمله پیشنهاد های ایران میتوان به موارد زیر اشاره کرد: * پذیرش پروتکل الحاقی از جانب ایران؛ * صدور بیانیه از طرف ایران در مرد عدم پردازش مجد مواد هسته ایی؛ * ادامه تعلیق به مدت شش ماه دیگر؛ * تاسیس نیروی ضربتی مشترک برای مبارزه با تروریسم و کنترل بر صادرات؛ * پذيرفتن ایران به عنوان یک منبع غنی انرژی از جانب اروپا؛ جولای 2005: حسن روحاني به عنوان دبير وقت شوراي امنيت ملي پیام ایرن را به فرانسه، آلمان و انگلستان اعلام كرد: * توافق نامه ای براي محدودیت های اولیه در مورد غنی سازی اورانیوم در نطنز؛ * مذاکرات برای عملیات در مقیاس کامل در نطنز؛ * توافق نامه ای در مورد واردات مواد لازم برای تبدیل اورانیوم و صادرات یو اف 6؛ * مذاکره در مورد مکانیزم های نظارتی در نظنز؛ گفتني است؛ در آگوست همين سال اروپا پیشنهاد های جامع خود را برای دسترسی به یک موافقت نامه دراز مدت اعلام کرد: * توافق نامه ای مبنی بر تامین ضمانت شده اورانیوم برای رآکتورهای آب سبک ایران؛ * تاسیس یک انبار موقت سوخت هسته ای در یک کشور ثالث؛ * تعهد ایران براي عدم پیگیری فناوری های چرخه کامل سوخت (با شرط بازبيني پس از 20سال) * تعهدی الزام آور و قانونی از جانب ایران مبنی بر عدم خروج از ان پی تی و پروتکل الحاقی؛ * برنامه ریزی ایران به منظور بازگرداندن سوخت مصرفی به کشورهای تامین کننده آن؛ * به رسمیت شناختن ایران به عنوان منبع عظیم انرژی از جانب اروپا؛ * همکاری مشترک ایران و اروپا در زمینه سیاسی- امنیتی در عراق و افغانستان، تروریسم و قاچاق مواد مخدر؛ ایران چند روز بعد با این ادعا که اروپا حق ایران را در غنی سازی اورانیوم به رسمیت نشناخته این پیشنهادات را رد کرد. به منظور ادامه گفتگوها روسیه در اکتبر 2005 پیشنهاد كرد که ایران در مالکیت نیروگاه غنی سازی اورانیوم سهم داشته باشد. اما پس از چند ماه ایران این پیشنهاد را هم رد کرد. سال 2006: در سال 2006 چین، امریکا و روسیه به سه کشور اروپایی فرانسه، انگلستان و آلمان اضافه شدند تا یک پیشنهاد جامع دیگری را به ایران ارائه کنند. * تعلیق فعالیت های مرتبط با غنی سازی اورانیوم ؛ * به وجود اوردن مکانیزمی برای بازنگری این حق؛ * ادامه اجرای پروتکل الحاقی از جانب ایران؛ * تعلیق کفتگو های برنامه های هسته ای ایران در شورای امنیت سازمان ملل؛ * همکاری های دوجانبه در زمینه های حمل و نقل هوایی، ارتباطات، فناوری های پیشرفته، کشاورزی و دیگر زمینه ها بین ایران، اتحادیه اروپا و امریکا. در همین ارتباط تهران جوابیه ای را در سال 2006 به این کشورها ارسال كرد. مفاد این پیشنهاد به دلیل الزام آور بودن آن برای توقف غنی سازی اورانیوم از سوی ایران رد شد؛ اما در آن پیشنهادی شامل " فعالیت ها و ظرفیت های مفید برای فعالیت های جامع و بلند مدت بین دو طرف به طرف اروپایی ارائه شد. هرچند هیچ گاه مشخص نشد که این ظرفیت های مفید چه مواردی هستند. در مارس 2008، 1+5 موافقت خود را برای بازنگری در این پیشنهاد اعلام کرد؛ موافقتنامه ای که در سال 2006 بازنگری شد با قطعنامه 1803 شورای امنیت سازمان ملل درباره دوره سوم تحریم های سازمان ملل علیه ایران منطبق بود. قبل از اینکه این بسته به ایران تحویل داده شود ایران پیشنهاد خود را به طرف مذاکره کننده ارائه داد. در حالی که پیشنهاد ایران بر مذاکرات جامع به منظور رسیدن به همکاریهاي موثر در زمينه انرژی هسته ای و همچنین برطرف كردن نگرانی های سیاسی و اقتصادی بود ايران برخی گامهايي را که باید برای حل این مسئله برمي داشت اعلام کرد؛ از جمله: * تشکیل کنسرسیومی در مناطق مختلف دنیا از جمله ایران برای تولید و غنی سازی سوخت هسته ای؛ * نظارت بیشتر آژانس در مراحل مختلف؛ * همکاری براي امنیت و حفاظت فیزیکی هسته ای؛ * همکاری براي نظارت بر صادرات؛ * همکاری در امنیت منطقه ای و مسائل اقتصادی؛ بسته پیشنهادی سال 2006: * توجه به انرژی هسته ای R&D و بررسی برنامه هسته ای ایران مانند دیگر کشورهای عضو ان پی تی؛ * ارائه کمک های مالی و فناوری به برنامه هسته ای ایران؛ * تایید مجدد منشور سازمان ملل در مورد عدم استفاده از زور و یا تهدید به شیوه ای که با مشور ناسازگاری دارد؛ * همکاری مشترک در مورد افغانستان از جمله در زمینه های قاچاق مواد مخدر، بازگشت آوارگان، بازسازی و کنترل مرزها؛ * برداشتن قدم هایی از جانب اتحادیه اروپا در مورد عادی کردن اقتصاد و روابط بازرگانی از جمله کمک به ایران برای عضو شدن در سازمان تجارت جهانی؛ ادامه مذاكرات؛ جولاي 2008 نمایندگان 6 گروه به همراه امریکا گفتگوهای ژوئن را با برگزاری یک دور دیگر از گفتگوها در جولای 2008 در شهر ژنو دنبال کردند. در بهار 2010 کشورهای برزیل و ترکیه به منظور واسطه گری در مورد معاوضه سوخت با ایران دست به نوآوری های دیپلماتیک با ایران زدند. در آپریل 2010 باراک اوباما در نامه ای به رهبران دو کشور ترکیه و برزیل اعلام کرد که موافقت ایران برای صادرات 1200 کیلوگرم "ال ای یو" باعث به وجود امدن اعتماد و کاهش تنش خواهد شد. این سه کشور حقوق هر سه طرف مذاکره را برای توسعه تحقیقات، تولید و استفاده از انرژی هسته ای به رسمیت شناختند. به همین دلیل ایران ظرف یک ماه 1200 کیلوگرم "ال ای یو" را برای نگهداری به ترکیه فرستاد. از سوی دیگر نیز فرانسه، روسیه و امریکا موافقت کردند تا 120 کیلوگرم اورانیم غني شده 20% را به ایران تحویل دهند. طرح گام به گام روسیه: سرگی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه برای اولین بار در 12 جولای 2011 و در خلال یک گفتگو در واشنگتن نقشه راهی را به منظور استفاده از بسته تشویقی و پیشنهادی 1+5 به صورت علنی اعلام کرد. گام اول: * ایران غنی سازی در نطنز را محدود خواهد کرد؛ هیچ گونه سانتريفیوژ اضافی نصب نكرده و تولید سانتریفیوژهای پیشرفته را متوقف خواهد کرد. 5+1 *برخی از تحریم های سازمان ملل را تعلیق خواهد کرد از جمله تحریم های مالی و کشتیرانی. گام دوم: * ایران موافقت خواهد کرد تا اطلاعاتی را تحت آئين نامه 3.1 به آژانس بدهد؛ حد غنی سازی را در5 درصد نگاه داشته و اجازه دهد که آژانس نظارت بیشتری بر ساتریفیوژهای ایران داشته باشد. * 1+5 بیشتر تحریم ها را لغو كرده و به مرور زمان تحریم های یک جانبه را نيز لغو خواهد كرد. گام سوم: * ایران پروتکل الحاقی آژانس را بپذيرد. 5+1* تمام تحریم های سازمان ملل را به صورت مرحله به مرحله لغو کند. گام چهارم: * ایران تمامی فعالیت های مرتبط با غنی سازی را به مدت 3 ماه به حالت تعلیق در آورد. 5+1* تمام تحریم ها را لغو كرده و عملیاتی کردن مشوق های پیشنهادی خود به ایران را شروع خواهد کرد. در همين حال بقیه کشورهاي 1+5 مخالفت خود را به شکل عمومی با این طرح اعلام نکردند اما برخی از آنها مایل نبودند که از این طرح به شکل و حالت فعلی آن حمایت کنند. گفتني است كه تا به امروز شورای امنیت سازمان ملل در جواب برنامه های هسته ای ایران 6 قطع نامه صادر کرده است. آپریل 2012؛ ترکیه: این مذاکرات بعد از آن صورت گرفت که ایران به طرح پیشنهادی روسیه که به طرح "گام به گام " معروف شد جواب منفی داد. انتخاب ترکیه به عنوان محل برگزاری این گفتگو ها نیز از اهمیت زیادی برخوردار بود. در ابتدا گزینه هایی از قبیل بغداد، پکن، بیروت و حتی دمشق برای محل برگزاری مذاکرات مطرح بود ولی در نهایت فرصت میزبانی این مذاکرات به کشور ترکیه داده شد. اشتون مسئول سياست خارجي اتحاديه اروپا در اين دور از مذاكرات بر اينكه ایران باید حق برخورداری از برنامه صلح آمیز هسته ای را داشته باشد تاكيد كرد. جلیلی دبير شوراي عالي امنيت ملي نيز رویکرد مذاکرات را احترام به حقوق هسته ای صلح آميز ذکر شده در ان پی تی دانست. از نکات جالب این دور از مذاکرات حضور سخنگوی فارسی زبان وزارت امور خارجه در نشست مطبوعاتی بعد از گفتگو ها بود. در مجموع می توان گفت که این مذاکرات به نتیجه نسبتا مثبتی رسید و دو طرف موافقت خود را مبنی بر ادامه گفتگوها اعلام كردند. بغداد: آمریکا و 5 قدرت بزرگ جهانی در خلال مذاکرات هسته ای در بغداد پیشنهادهایی را به ایران ارائه کردند. از جمله این پیشنهادات می توان به لغو تقاضای غرب از ایران در مورد توقف کامل غنی سازی اورانیوم اشاره کرد. طرف های غربی به صورت رسمی از ایران درخواست کردند که غنی سازی اورانیوم در سطح 20% را متوقف کند و در عوض به غنی سازی در سطح 5% برای تولید انرژی برق ادامه دهد. از دیگر پیشنهاد های طرف غربی ارائه مشوق های اقتصادی به ایران بوده است. با این حال مشخص نیست که این مشوق ها شامل کاهش تحریم ها است و یا دربرگیرنده لغو تحریم خرید نفت ایران؟ بعد از مذاکرات بغداد؛ دوطرف تصمیم گرفتند تا دوباره در مسکو به گفتگو بنشینند؛ زمان گفتگوی 1+5 و ایران در مسکو 29 خرداد خواهد بود.