راهكاری برای نجات" بورس نفت"از بن بست
در اواخر دهه هفتاد و پس از مدتها كار كارشناسي و مطالعاتي در قالب برنامه پنجساله سوم توسعه و در چارچوب سياستهاي اقتصادي كشور، تشكيل بورس نفت در دستور كار وزارت نفت قرار گرفت.
الف: از آن زمان تاكنون براي راه‌اندازي بورس نفت تلاشهاي زيادي توسط نهادها و سازمانهاي مختلف در كشور صورت گرفته است اول بار صندوق بازنشستگي نفت اقدامات نه چندان موثري در اين زمينه انجام داد و شركتي بدين منظور تأسيس و ساختماني نيز در جزيره كيش خريداري كرد ولي به دلايل مختلف اين كار سرانجام موفقي نداشت. پس از ناكامي چنين تلاشهايي نهايتاً در بهمن ماه ۱۳۸۶ با تصويب هيأت وزيران ، مسئوليت ايجاد بورس نفت به وزارت امور اقتصاد و دارائي واگذار شد و آن وزارتخانه از طريق سازمان بورس اوراق بهادار مجوز عرضه فرآورده هاي نفتي و محصولات پتروشيمي را به بورس كالا واگذار كرد كه در اين راه مديران وقت مشكلات بسيار عديده‌اي را جهت شروع معاملات پشت سر گذاشتند. سرانجام عرضه نفت خام با تلاش مجدانه مديران وقت شركت بورس كالا در تاريخ ۲۲/۴/۹۰ در بورس آغاز شد اما طي ۹ مرحله عرضه هيچ خريداري نداشت و عملاً طرح عرضه نفت در بورس با شكست مواجه شد (بجز يك محموله كه آن هم توسط يكي از شركتهاي زير مجموعه وزارت نفت خريداري شد) .عرضه هاي مكرر نفت خام در بورس و عدم وجود خريدار، شكست عرضه نفت در بورس را در اذهان عمومي رقم زد و عملاً ياس و نااميدي را در بين فعالان اقتصادي رواج داد. سازمان محترم بورس با توجه به عدم موفقيت فروش نفت در بورس بايد تا كنون متقاعد شده باشد كه مسير و روش فعلي عرضه نفت در بورس هيچگاه به سرمنزل مقصود نخواهد رسيد و بهتر است براي پرهيز از تاخير بيشتر در راه اندازي بورس نفت ، مسير و راه درست كه سپردن كار به دست كاردان متخصص هر رشته مي باشد انتخاب و اجرا شود . راه اندازي بورس نفت توسط دست اندركاران صنعت نفت همراهي تمامي نهادها و سازمانها و شركتهاي تابعه وزارت نفت را در جهت موفقيت هر چه بيشتر در پي خواهد داشت مضافاً اينكه دامنه نظارت سازمان بورس را نيز گسترده تر مي‌كند فراموش نكنيم كه صنعت غالب ، برجسته و مهم كشور ما صنعت نفت مي باشد كه با گردش مالي چند ده ميليارد دلاري و در صورت بكارگيري ابزارهاي نوين مالي بيش از صدها ميليارد دلاري مي تواند تحول اساسي در اقتصاد كشور ايجاد نمايد و حجم معاملات
آن قابل مقايسه با هيچيك از بورسهاي فعلي كشور نخواهد بود. آنچه مسلم است نفت بخش عمده اي از درآمد ارزي كشور را تشكيل مي دهد و در واقع شاهرگ حياتي كشور محسوب مي شود بطوري كه در صورت بروز هر گونه مشكل در روند كسب درآمد نفتي، مشكلات اقتصادي عديده اي براي كشور ايجاد مي كند و لذا با توجه به اهميت عرضه نفت و فرآورده هاي آن بايد به شكلي دقيق و كارشناسي موضوع عرضه آن در بورس مورد بررسي قرار گيرد تا خداي ناكرده خللي در روند كسب درآمد ايجاد نشود. اهميت اين موضوع بقدري است كه تمامي فرآيندها از ميزان توليد و نحوه عرضه، توزيع در مناطق مختلف جهان ، رعايت سهميه‌بندي اوپك، رعايت مصالح سياسي كشور ، چگونگي انجام معامله، نوع ارز، نحوه نقل و انتقال وتسعير و تبديل ارز ، سيستمهاي تسويه وجوه ، بانك تسويه كننده و... بايد بصورت دقيق مورد توجه قرار گيرند. با توجه به نوع و ماهيت بورسهاي فعال در كشور و با توجه به عرضه هاي انجام شده چنين به نظر مي رسد كه هيچيك از آنها توانايي عرضه نفت را ندارند (ضمن احترام و قدرداني از كليه كاركنان زحمتكش بورس كالا). بورس كالا از ادغام بورس فلزات و كشاورزي راه اندازي شده و پايه و اساس آن عمدتاً بر مبناي فلزات مي‌باشد و اعضاي هيات مديره آن كه گرداننده اصلي شركت مي‌باشند عمدتاً از دست اندر كاران صنايع فلزي و كشاورزي مي باشند . بورس انرژي در حال تاسيس نيز پايه و اساس برقي دارد و بيشتر با هدف عرضه برق راه اندازي شده است (در صورت نياز مي توان نقاط ضعف بورسهاي موجود را دقيقاً احصا و ارائه نمود) همانطور كه ملاحظه مي شود عملاً هيچ جايگاهي براي فعالان نفتي در اداره اين بورسها در نظر گرفته نشده است. با توجه به اهميت صنعت نفت و جايگاه آن به عنوان يكي از قديمي‌ترين صنايع كشور و يكي از با اهميت ترين صنايع در اقتصاد ، نمي توان بسادگي و بدون در نظر گرفتن تمامي جنبه‌هاي با اهميت، آن را به دست هر شخص يا گروه غير متخصص واگذار نمود. صنعت نفت بيش از يك قرن در كشور سابقه دارد . كارشناسان و متخصصان اين صنعت در سطح بين‌المللي و منطقه‌اي جزء برجسته‌ترين كارشناسان بوده و بايد در راه‌اندازي بورس نفت از توان و تخصص و دانش تمامي دست اندركاران نفتي بهره‌مند شد تا انشاءا... اين حركت عظيم قرين با موفقيت باشد. ترديدي نيست كه بازيگر بزرگ بازار نفت بايد اثر موثر ي در فرآيند توزيع و فروش نفت بالاخص در بورس داشته باشد. با توجه به حجم و گستردگي نفت و فرآورده‌هاي نفتي كه در صورت بهره‌مندي از ابزارهاي نوين مالي به تنهايي بيش از ده‌ها برابر تمامي بورسهاي موجود كشور گردش مالي خواهد داشت ايجاد بورس نفت اختصاصي و اختصاصاً توسط دست اندركاران نفت از جمله شركتهاي زير مجموعه وزارت نفت ، اتحاديه هاي توليدكنندگان و صادركنندگان فرآورده هاي نفتي و از همه مهمتر صندوق بازنشستگي نفت كه به نوعي تمامي اقشار و كاركنان شريف و زحمتكش وزارت نفت در آن سهيم مي‌باشند امري ضروري و اجتناب‌ناپذير مي‌باشد بديهي است كه در اين خصوص ساير علاقمندان به سرمايه گذاري از جمله بانكها و نهادهاي مالي و اشخاص حقيقي و حقوقي نيز مي توانند سهيم باشند بنا بر اين در صورتيكه علاقه‌مند به موفقيت در راه‌اندازي بورس نفت مي‌باشيم بايد همه دست‌اندركاران تلاش كنند تا بورس نفت اختصاصاً
با محوريت فعالان نفتي راه‌اندازي شود و نظارت عاليه با ساير سازمانها از جمله سازمان بورس اوراق بهادار باشد. راه اندازي بورس نفت منافع گسترده‌اي در سطح ملي براي كشور و ملت شريف ايران در پي خواهد داشت. وجود اين بورس نظارت بر فعاليتهاي توزيع و فروش كه يكي از دغدغه‌هاي مهم دست‌اندركاران نهادهاي نظارتي مي‌باشد را بر طرف مي‌سازد و شفاف سازي كليه فعاليتهاي مرتبط را به دنبال مي آورد. تأمين مالي پروژه‌هاي نفتي از طريق ارائه ابزارهاي نوين مالي از جمله :فروش اوراق مشاركت، اوراق صكوك، اوراق سلف نفتي ، اوراق آتي ، اوراق مشتقه (اختيار خريد و فروش) ترانزيت و سوآپ نفت كشورهاي همسايه و عرضه نفت ساير كشورها در بورس نفت ايران و متقابلاً عقد قراردادهاي همكاري با بورسهاي بين‌المللي و منطقه‌اي در جهت عرضه نفت ايران در آن بورسها و گردش مالي گسترده وسرعت نقد شوندگي از جمله دستاوردهاي اين بورس خواهد بود . بين‌المللي نمودن معاملات و دخيل نمودن فعالان بين‌المللي در انجام معاملات نفتي و دخيل نمودن بانكهاي درجه يك بين‌المللي در تسويه معاملات مي‌تواند از جمله راهكارهاي مناسب در جهت حل مشكلات نقل و انتقال وجوه و تسويه معاملات به صور گوناگون و با توافق طرفين باشد كه اين كار مي تواند تحريمهاي بين‌المللي را نيز خنثي نموده و گردش نقدينگي و نقدشوندگي معاملات را در جهت منافع ملي در پي داشته باشد . همچنين مي‌تواند ايران را بعنوان مرجع قيمت گذاري در سطح منطقه و جهان مطرح كند . لازم به ذكر است در حال حاضر حدود ۱۴ بورس نفت در سطح بين‌المللي فعاليت مي‌كنند كه برخي از كشورهاي داراي بورس نفت فاقد نفت بوده (توليدكننده نمي باشند) ولي در قيمت‌گذاري نفت تعيين كننده مي باشند . با استعانت از خداوند متعال و با همكاري كليه دست اندر كاران با راه اندازي بورس نفت مي توان درراستاي سياستهاي نظام مقدس منافع آن را به نفع ايران و ديگر كشورهاي توليد كننده نفت بعنوان مرجع قيمت‌گذاري باز گرداند. راه اندازي بورس نفت كاري بس بزرگ و از عداد باقيات الصالحات براي تمامي دست‌اندركاران خواهد بود . البته پر واضح است كار بزرگ ، ابزار بزرگ، تفكر بزرگ ، سيستمهاي جامع و كامل و دانش و تخصص و از همه مهمتر مديران بزرگ و صادق مي‌خواهد. با توجه به اراده دولت محترم مبني بر راه اندازي بورس نفت پيشنهاد مي‌شود با تكليف به وزارت نفت و با همكاري وزارت اقتصاد (با توجه به اهميت موضوع)، بورس نفت توسط دست اندركاران نفتي از جمله شركتهاي توليد كننده و عرضه كنننده و اتحاديه هاي توليد كنندگان و صادر كنندگان فرآورده‌هاي نفتي و از همه مهممتر صندوق بازنشستگي وزارت نفت طي يك جدول زماني حداكثر يكساله با در نظر گرفتن تمامي جوانب امر از جمله فضا و تالارهاي مناسب بين‌المللي ، مشاركت دادن بانكهاي متعدد و طراز اول همراه با سيستمهاي به روز و مناسب جهت تسويه معاملات و نقل و انتقال وجوه و بهره‌مندي از تجربه تمامي متخصصان و كارشناسان و بورسهاي موجود ، بورس نفت را راه اندازي كرده و آن را از بن بستي كه گرفتار آن شده است نجات داد.