الگوی اسلامی ایرانی در اجرای قانون اساسی
استاد دانشگاه تهران گفت: بهترین الگوی اسلامی ایرانی برای پیشرفت کشور برگرفته است احکام قانون اساسی جمهوری اسلامی است.
فارس: حسن سبحانی دانشیار دانشگاه تهران و رئیس مرکز مطالعات اقتصاد اسلامی دانشکده اقتصاد و چندین دوره نماینده مجلس در دهمین نشست هم‌اندیشی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت در معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رئیس جمهور گفت: به نظر می‌رسد فارغ از آنچه در ماده یک قانون برنامه پنجم توسعه آمده است که دولت مکلف است تا پایان سال سوم برنامه پنجم الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت تدوین کند، باید برنامه‌ریزان به فکر تدوین یک الگو برای برنامه و بودجه کشور باشند. وی یادآور شد: اگر صرفاً دنبال این باشیم که تکلیف قانونی انجام شود آنچه خواسته شده عملیاتی خواهد شد اما بسیاری از موارد دیده نمی‌شود لذا به نظر من بهتر است از این تکلیف قانونی عبور کرده و در فضای آزاد به فکر تدوین الگوی اسلامی ایرانی برای پیشرفت کشور بیفتیم و فرض بر این شود که تکلیفی در این زمینه وجود ندارد. استاد دانشگاه تهران تصریح کرد: کشور جمهوری اسلامی دارای قانون اساسی و همچنین سند چشم‌انداز، سیاست‌های کلی بخشی و سیاست برنامه پنجم و خود قانون برنامه پنجم به عنوان اسناد بالادستی در دسترس وجود دارد و این سلسله مراتب که در مرتبه بودن آن هم می‌توان تأمل کرد، در اختیار تدوین‌کنندگان الگو قرار دارد. وی یادآور شد: الگو یک امر مستقلی است که خیلی از مسائل در حال حاضر روشن نیست و در روش گذشته سیاست‌های بخشی،اداری مانند اداری آموزشی، اشتغال و سیاست‌های کلی که مجمع تشخیص مصلحت تدوین می‌کند و از سوی مقام معظم رهبری تصویب و ابلاغ می‌شود. از طرفی هر کدام از برنامه‌های توسعه سیاست کلی جداگانه‌ای دارد. سبحانی افزود: بسیاری از احکام قانون برنامه طی سه برنامه تکرار شده و برخی نیز مسکوت مانده و تعدادی محقق شده است. بنابراین سیاست‌ها خط سیر برنامه را تعیین می‌کنند و به ازای هر سیاستی یک ماده در قانون برنامه وجود دارد، وگرنه به معنای عدم توجه به سیاست‌های یاد شده خواهد بود. وی تأکید کرد: وضع موجود منهای الگو باید مورد ارزیابی قرار گیرد و آنچه وجود دارد هر چیز سر جای خود قرار دارد و اگر گفته شود فقط الگو کم داریم و اگر الگو تهیه شود آیا همه چیز در برنامه و بودجه تکمیل می‌شود. استاد دانشگاه تهران افزود: قوانین برنامه با احتساب آیین‌نامه‌ها و تصویب‌نامه‌ها بین ۲۵۰ تا ۴۰۰ ماده قانونی هستند که برای همه شئون کشور نوشته شده به گونه‌ای که گویی در کشور هیچ شرح و وظایفی وجود نداشته و این مواد در قانون نوشته می‌شود تا شرح وظایف روشن شود. سبحانی ادامه داد: عدم لحاظ سیستمی مفاهیم باعث می‌شود جایگاه الگو مورد اهمیت قرار گیرد و اگر همه این موارد با هم در نظر گرفته نشود نتیجه‌ای نیز حاصل نمی‌شود. بنابراین باید به صورت سیستمی نگاه کرد. وی تأکید کرد: برداشت من این است برنامه‌های توسعه که نوشته می‌شود باید علامت سؤال جلوی آن قرار دهیم که تعریف برنامه چیست. آیا آنچه انجام داده می‌شود مطابق برنامه است. برنامه اول و دوم. به صورت کمی نوشته شده بود و از برنامه سوم به بعد به لحاظ واژه‌های کیفی و غیرقابل تغییر منحصر به فرد شد. وی با تأکید بر اینکه باید در آنچه انجام می‌شود تأمل کنید، گفت: آنچه مقام معظم رهبری در مورد الگوی اسلامی ایرانی توضیح فرمودند باید مبنای برنامه‌ریزی قرار گیرد و این به معنای تأسیس الگو نیست بلکه شاید الگو وجود دارد اما اسمش عوض می‌شود. سبحانی افزود: به طور مثال اگر یک نفر بخواهد خانه‌ای بسازد به یک معمار مراجعه می‌کند و آنچه از امکانات و زمین در اختیار دارد به او عرضه می‌کند و همچنین هدفی که از ساخت خانه مدنظرش است ارائه می‌کند و او براساس آنها خانه مناسب برای او طراحی می‌کند و سپس مهندسان به کار ساخت‌وساز مشغول می‌شوند و اگر طرح در مرحله ساخت تغییر پیدا کرد به راحتی نقشه عوض می‌شود اما اگر خانه‌ای ساخته شد امکان تجدیدنظر در طرح وجود ندارد. الگوی نیز همین گونه است به همین سادگی می‌توان الگو را تعریف کرد و با الگو می‌خواهیم یک جامعه طراحی شود که این جامعه امکاناتی دارد و ویژگی‌هایی در آن است شاید بتوان بین ۲۵ تا ۳۰ سال برای پیشرفت جامعه الگو تهیه کرد. وی ادامه داد: اگر نگاه به الگو عوض شود به نظرم الگوهایی در کشور داریم فقط می‌خواهیم بگوییم الگویی که موجود است نمی‌پسندیم اما الگوی مدنظر من قانون اساسی است و در هر جامعه‌ای قانون اساسی نقش الگویی دارد که معماران براساس این الگو جامعه را طراحی می‌کنند. این استاد اقتصاد افزود: مثلاً مقامات کشور می‌گویند ملت این را می‌خواهد از کجا فهمیده‌اند ملت چه می‌خواهد آیا نظرسنجی شده یا رفراندوم انجام شده است یا کسانی که نمایندگی مردم را برعهده دارند یک مطالبی مطرح می‌کنند که مردم خواهان آن است. سبحانی اظهار داشت: نمی‌توان گفت هر چه در قانون اساسی وجود دارد کامل است اما جامعه دارای الگوی قانون اساسی است و شیوه‌های دموکراتیک نیز این الگو را با رأی ۹۸.۲ درصد تأیید کرده است. اما اگر بگوییم نظر مردم در قانون اساسی چه بوده نمی‌توان به راحتی صحبت کرد. وی افزود: در فصول مختلف قانون اساسی حقوق ملت، صداوسیما، پرچم، ارتش، سپاه و سایر موارد مهم ذکر شده است که مردم می‌خواهند جامعه اینگونه باشد. اگر طرح مجدد الگو می‌شود باید دوره ساخت جامعه طراحی شود و تاکنون نتوانستیم این طراحی را به طور کامل انجام دهیم. سبحانی تأکید کرد: به نظر من طراحی الگو امر بدیهی است و منطق هم حکم می‌کند که الگوها تغییر پیدا کنند و قانون اساسی الگوست، اما در ساخت الگو مشکلاتی برای ما داشته است. این استاد دانشگاه برنامه و بودجه کشور را به عنوان دستورالعملی دانست که به مهندسان جامعه ارائه می‌شود اما در مورد مشکلات ایجاد شده نباید تعارف داشت و ذره‌ای تقدس برای قانون اساسی ایجاد کرد که این امر حجابی می‌شود که تا به آن الگوی موردنظر نزدیک شویم. سبحانی تصریح کرد: الگو در قانون اساسی وجود دارد و می‌توان یک برش ۲۰ ساله از قانون اساسی به نام سند چشم‌انداز ۲۰ ساله تهیه کرد که آرزوها به صورت بلندمدت بیان شده است. وی تأکید کرد: سیاست‌های برنامه پنجم توسعه برتر از ظرفیت ۵ سال طراحی می‌شود و اسناد بالادستی مانند قانون اساسی، چشم‌انداز و سندهای بخشی در برنامه‌ها اثر دارد. استاد دانشگاه تهران در ادامه گفت: وقتی در قانون اساسی آورده می‌شود مالکیت خصوصی مورد احترام است این حکم ۶۰ تا ۷۰ سال می‌ماند اما معلوم نیست بعداً به ضرر این بخش باشد. قانون اساسی سال ۵۸ الگویی بود که گرچه مناسب بود اما در مرحله مهندسی و پیاده کردن این الگو به خوبی عملیاتی نشد و حتی در مواردی به بهانه اینکه برخی از نویسندگان قانون اساسی اندیشه‌های غیر دینی داشته‌اند بعضی از احکام قانون اساسی عملیاتی نشده است. سبحانی شناخت وضع موجود برای تدوین الگوی اسلامی ایرانی مؤثر دانست و گفت: برنامه‌های ۵ ساله مأموریت تغییر در جامعه دارند و این غیر ممکن است که الگوی پیشرفت کمتر از ۲۵ سال ساخته شود. مثلاً برخی برای توسعه پیدا کردن فکر می‌کردند اگر مانند مردم غرب شوند توسعه یافته‌اند و برخی نیز فکر می‌کردند ماشینی شدن به معنای توسعه یافتگی است و عده‌ای نیز توسعه صادرات غیر نفتی را به منزله توسعه می‌دانستند. این استاد دانشگاه گفت: قانون برنامه چهارم ۲۰۰ و چند ماده داشت که هر کدام چند بند و چند جز داشتند یکی از بندها این بود که وزارت راه مؤظف شده تمامی راههای اصلی کشور را به بنادر شمالی و جنوبی وصل کند که این حکم در جز یکی از مواد قانون آمده بود در حالی که منابع مالی برای آن پیش‌بینی نشده بود و بدیهی است که این حکم اجرا نمی‌شود. سبحانی در بخش دیگری از سخنان خود در مورد تلقی از دین گفت: وقتی می‌گوییم الگوی اسلامی ایرانی ملاک تصمیم‌گیری درباره دین چه باید باشد. وی افزود: در بحث علم روش‌شناسان می‌گویند علم از ارزش‌ها مستقل است. عالم می‌گوید اگر تعرفه به ۱۰ تا ۱۲ درصد برسد صادرات و واردات چه می‌شود اما اینکه آیا کار خوبی است یا نه، عالم وظیفه ندارد. البته مک لاپ می‌گوید اگر اقتصاددانان نگویند یک کاه کوه است یا نه هیچ‌کس نمی‌تواند بگوید. سبحانی در مورد منظور ایرانی در الگوی اسلامی ایرانی گفت: ارزش‌های ایرانی جامعه ایرانی باید لحاظ شوند و از موارد ایجاد کننده برای پیشرفت کشور استفاده شود. استاد دانشگاه تهران به مقوله دولت منجی‌وار اشاره کرد و گفت: عده‌ای می‌گویند دولت باید از اقتصاد کنار بکشد، چون دولت‌ها بازرگان خوبی نیستند و شکست اقتصاد شوروی نشان می‌دهد، باید خصوصی‌سازی شود و حتی مسائل اجتماعی را هم دولت واگذار کند و مهم نیست که چند نفر از بیماران روانی که وظیفه سازمان بهزیستی جمع‌آوری آنها بود رها شوند بلکه مهم این است بودجه این سازمان کاهش پیدا کند. سبحانی افزود: برخی از طراحان برنامه اول و دوم گفتند برنامه ما درست بود، ولی بانک مرکزی همکاری نکرد و سیاست انبساط پولی درست کرد و مرحون نوربخش همیشه متهم بود که انضباط پولی را رعایت نکرده است. وی افزود: باید سیاست پولی و مالی در برنامه توسعه مستقل از یکدیگر برنامه‌ریزی شود وگرنه در عمل به درستی اجرا نمی‌شود. استاد دانشگاه تهران یادآور شد: حجاب نهادی که عبارت است از تأخیر در فهم مسائل اجتماعی در کشور وجود دارد که عامل عقب‌افتادگی به شمار می‌رود. سبحانی در مورد اینکه آیا اسلام مانع توسعه است، گفت: دو فرضیه وجود دارد برخی می‌گویند اسلام مانع توسعه و برخی می‌گویند عامل توسعه و برخی نسبت به این قضیه بی‌تفاوت هستند. وی گفت: به نظر من بعد از فروپاشی امپراطوری عثمانی که کشور عراق، ترکیه و کشورهای مسلمان کوچک درست شدند مردم دچار حجاب نهادی شدند. یعنی آنچه در حاکمیت وجود داشت با اعتقادات مردم تفاوت داشت. وی گفت: در کشور ما هم عده‌ای پول گذاشتن در بانک را ربا می‌دانند، در حالی که حاکمیت قبل از انقلاب یک چیز دیگر بود و مردم جور دیگری فکر می‌کردند. این استاد دانشگاه یادآور شد: به نظر من الگوی مناسب که همان قانون اساسی وجود دارد اما به خوبی اجرا نمی‌شود. سبحانی گفت: آنچه اتفاق افتاده آیا زندگی عینی و عملی مردم مورد بررسی قرار گرفته که چگونه تولید، مصرف و توزیع می‌شود. وی افزود: انسان همه چیز را تحلیل هزینه فایده می‌کند سدسازی را هم تحلیل هزینه فایده می‌کند اما آیا در خانوار برای بچه‌دار شدن این تحلیل صورت می‌گیرد که هزینه فرزند چقدر و فایده آن چقدر است که این شیوه در جامعه ما وجود ندارد. سبحانی یادآور شد: به نظر من آنچه شهید صدر در مورد اقتصاد اسلامی گفته همان سیاست‌گذاری اقتصادی است که به آنچه در دین صحبت می‌شود نظام اقتصادی شمرده می‌شود.