خراسان جنوبی در آستانه بحران بی آبی

مهر: خشکسالی امسال وارد چهاردمین سال خود در خراسان جنوبی شده به طوریکه کمبود بارندگی ها همچنان نوید خشکسالی ها را می دهد و لبهای خشکیده این استان کویری چشم انتظار ابرهای باران زا است. با شروع فصل زمستان این روزها بسیاری از استانهای کشور شاهد بارش باران و برف هستند اما این ابرها مردمان کویر را همچنان چشم راه گذاشته و نمی بارند. این روزها دیگر شعر زیبای "باز باران با ترانه" که در دبستان زمزمه می کردیم و در روزهای بارانی موجب خوشحالی کودکان می شد برای کودکان کویر به مفهومی غریب تبدیل شده است. قصه کاهش بارندگی در خراسان جنوبی داستان تلخی است که از یک دهه پیش شروع شده و همچنان ادامه دارد و هم اکنون به بحرانی ترین دوران خود رسیده است. اکنون به گفته بسیاری از مسئولان امر، این استان به کانون بحرانی خشکسالی تبدیل شده و خراسان جنوبی می رود تا تجربه ای جدید را در بی آبی داشته باشد هر چند که مسئولان چاره اندیشی بحران های بی آبی و کم آبی را در اجرای طرح انتقال آب از خارج استان می دانند اما این طرحبه این زودی ها و در این سالهای خشک دشتها و زمین های خشکیده کشاورزان این دیار را سیراب نخواهد کرد. خسارات ناشی از خشکسالی در بخشهای مختلف این استان امروز بیش از گذشته نمایان شده است بطوریکه کشاورزی که شغل 50 درصد مردمان این استان به خصوص در مناطق روستا نشین است با چالش مواجه شده است. خراسان جنوبی چهارمین استان کم بارش کشور مدیرکل هواشناسی خراسان جنوبی در گفتگو با خبرنگار مهر این استان را چهارمین استان کم بارش کشور بعد از استانهای یزد، سیستان و بلوچستان و کرمان اعلام کرد و گفت: در بارش های بلند مدت 61 درصدد بارش های این استان در فصل زمستان است که به دلیلی کمبود بارندگی ها طی 13 سال گذشته این استان همه ساله خشکسالی های شدید و نیمه شدید را داشته است. علیرضا خندان رو با بیان اینکه اقلیم خراسان جنوبی خشک و نیمه خشک است، افزود: خراسان جنوبی جزء استانهای خشک کشور است که در حالت های پر باران نیز خشکسالی را دارد. کاهش 19 درصدی بارندگی در استان وی میانگین بارندگی در استان 128 میلی متر اعلام کرد و ادامه داد: میانگین بارندگی در کشور 250 میلیمتر است که در حالت عادی و پر بارش نیز استان نصف میانگین بارنگی کشور را هم ندارد. مدیرکل هواشناسی خراسان جنوبی با اشاره به اینکه این استان در سال گذشته با خشکسالی شدید مواجه بوده است، بیان کرد: در سال زراعی جاری نیز میانگین بارندگی ها در استان 19 درصد نسبت به بلند مدت کاهش داشته است. وی میانگین بارندگی های امسال را 16.5 میلیمتر اعلام کرد و افزود: هرچند میزان بارندگی سال زراعی امسال نسبت به سال گذشته افزایش داشته است اما به دلیل خشکسالی شدید سال گذشته امسال نیز خشکسالی را در پیش داریم. خندان رو بیشترین میزان بارندگی امسال را مربوط به شهرستان قاین با 26 میلیمتر عنوان کرد و گفت: کمترین بارندگی در خور بیرجند با 1.7 میلیمتر بوده است. وی با اشاره به اینکه در سال زارعی جاری شرایط خشکسالی همچنان در اکثر نقاط استان حاکم بوده است، بیان کرد: خشکسالی در شهرستان بیرجند بسیار شدید، قاین و نهبندان در حال نرمال و فردوس به صورت متوسط و شهرستان بشرویه ضعیف بوده است. کمبود 440 میلیمتری بارندگی در استان مدیرکل هواشناسی خراسان جنوبی با بیان اینکه حتی اگر امسال این استان سال پر بارشی را در پیش رو داشته باشد که پیش بینی ها این را نشان نمی دهد باز هم خشکسالی زا در پیش داریم ، افزود: خراسان جنوبی بر اثر خشکسالی های 13 سال گذشته 440 میلی متر کمبود بارندگی دارد. خراسان جنوبی بر اثر خشکسالی های 13 سال گذشته 440 میلی متر کمبود بارندگی دارد خندان رو وی تصریح کرد: این بارندگی ها به این سادگی ها قابل جبران نیست حتی اگر هم تر سالی را داشته باشیم. وی با تاکید بر اینکه مردم باید صرفه جویی و استفاده بهینه از منابع آبی موجود را داشته باشند، گفت: مردمان این استان باید خود را با خشکسالی وفق بدهند و راهکارایی را برای مصرف بهینه در پیش بگیرند. 50 درصد دشتهای خراسان جنوبی در وضعیت بحرانی اند/ استفاده از 90 درصد آب استان در بخش کشاورزی رئیس گروه مطالعات آبهای زیر زمینی شرکت آب منطقه ای خراسان جنوبی در گفتگو با مهر اظهارداشت: در حال حاضر تقریبا از همه ظرفیت ها و پتانسیل های آبی استان به ویژه آبهای زیر زمینی استفاده شده و نه تنها امکان توسعه بهره برداری وجود ندارد، بلکه بهره برداری پایه دار و دائمی نیز در خطر جدی قرار گرفته است. محمد حسین عادلی اضافه کرد: در محدوده استان خراسان جنوبی تعداد 33 محدوده مطالعاتی اصلی قرار دارد که از این تعداد 24 محدوده مستقل و 9 محدوده مشترک با استانهای مجاور است. وی عنوان کرد: دو محدوده سده و سرایان در وضعیت ممنوعه بحرانی، 16 دشت در وضعیت ممنوعه و 15 دشت نیز به عنوان دشت آزاد تلقی می شوند. عادلی گفت: در حال حاضر 1.13 میلیارد متر مکعب از آبهای زیر زمینی از طریق سه هزار و یک حلقه چاه، شش هزار و شش رشته قنات و دو هزار و 52 دهنه چشمه بهره برداری می شود. در حال حاضر تقریبا از همه ظرفیت ها و پتانسیل های آبی استان به ویژه آبهای زیر زمینی استفاده شده و نه تنها امکان توسعه بهره برداری وجود ندارد، بلکه بهره برداری پایه دار و دائمی نیز در خطر جدی قرار گرفته است رئیس گروه مطالعات آبهای زیر زمینی خراسان جنوبی وی بیان داشت: از این میزان بخش کشاورزی 90.8 درصد، دو درصد در بخش صنعتی، بخش شرب و بهداشت 5.2 درصد و دو سایر مصارف را به خود اختصاص می دهد. عادلی ادامه داد: از کل تخلیه منابع آب 151 میلیون متر مکعب بیشتر از ظرفیت تغذیه طبیعی بوده و سالانه به همین میزان از حجم ذخایر آبهای زیر زمینی کاسته می شود. وی اظهار داشت: پایین رفتن سطح آبهای زیر زمینی باعث نشست زمین می شود و در نتیجه این نشست، حتی اگر بارندگی هم رخ دهد، سفره های آب زیر زمینی که زمین در آنها نشست کرده است امکان جذب آب را نخواهند داشت زیرا با نشست زمین، منافذ آن از بین رفته و قابلیت آبگیری کاهش می یابد و این به معنای نابودی مزارع و بیابان زایی است. کاهش 45 درصدی آبدهی قنوات در خراسان جنوبی رئیس گروه مطالعات آبهای زیر زمینی شرکت آب منطقه ای خراسان جنوبی افزود: با پایین رفتن سفره های آب زیر زمینی،همه ساله شاهد کاهش توان آبدهی چاهها هستیم که این موضوع باعث می شود صاحبان چاه ها هر چند سال یک بار ناگزیر به کف شکنی، تغییر محل و تعویض مصنوعات چاهها باشند و خسارات و زیانهای بسیار زیادی به آنان و اقتصاد منطقه تحمیل شود. وی بیان کرد: هر ساله در اثر افت سطح آب، نیاز به مصرف انرژی و سوخت بیشتری برای استحصال آب از اعماق پایین تر در استان است. عادلی تصریح کرد: با کاهش سطح آب زیرزمینی ناشی از برداشتهای بی رویه، از طول آبگون قنوات هر ساله کاسته شده و موجب کاهش آبدهی آنها می شود. وی بیان داشت: طی دو دهه اخیر قنوات استان بیش از 45 درصد کاهش آبدهی داشته و تعدادی نیز خشک و از بین رفته اند و این روند متاسفانه در سالهای اخیر رشد فزاینده داشته و در نهایت مشکلات اجتماعی و اقتصادی زیادی را به همراه خواهد داشت. وی با تاکید بر اینکه افت سطح آب زیرزمینی و کسری مخزن در دشتهای استان، محدودیتهای زیادی در توسعه بهره برداری به وجود آورده است، تصریح کرد: مهم ترین آنها ممنوعیت برداشت آب از دشت ها برای جلوگیری از تشدید افت، شور شدن تدریجی آب زیرزمینی، کاهش توان آبدهی چاهها، خشک شدن قنوات، کمبود آب برای تامین آب شرب و صنعت و سرانجام ایجاد موانع بر سر راه رشد و توسعه استان است. لزوم جدا سازی آب شرب از آب بخش کشاورزی و فضای سبز عدم توجه به توسعه آبیاری مکانیزه در اکثر نقاط استان منابع موجود در دسترس را نیز در معرض خطر قرار داده است طبق آمار بیشترین مصرف آب در بخش کشاورزی است بطوریکه بالغ بر 90 درصد آب استحصالی در بخش کشاورزی استفاده می شود و در این میان به دلیل تداوم استفاده از روشهای سنتی در آبیاری بیش از 70 درصد آب در این بخش یا جذب زمین می شود و یا به دلیل تبخیر از بین می رود. کارشناس آب در گفتگو با مهر نیز اظهارداشت: رعایت استانداردهای آبی آسان ترین روش مبارزه با خشکسالی است. رضا عباسی با بیان اینکه خراسان جنوبی بیشترین خسارت را از خشکسالی دیده است، گفت: علی رغم خشکسالی های پیش آمده هنوز مسئولان آب تصفیه شده شهری را ازآب بخش کشاورزی و سایر بخش ها جدا نکرده اند. وی افزود: مردم با بوته کنی از مناطق خشک وسعت بیابانهای استان را افزایش داده و موجب افزایش طوفان و گرد خاک در استان شدند. وضعیت سفره های آب زیر زمینی خراسان جنوبی بحرانی است / مصرف آب بهینه سازی شود این کارشناس آب تصریح کرد: مردم گمان می کنند با حفره های چاه عمیق قادر به تامین آب هستند در حالی که باید بدانند وضعیت بیشتر سفره های آب زیرمینی استان بحرانی بوده و 26 منطقه به عنوان مناطق بحرانی و ممنوعه اعلام شده است. عباسی گفت: در حال حاضر به دلیل کمبود نزولات آسمانی سفره های زیر زمینی با شیو های مصنوعی تغذیه می شود و اگر مردم درست مصرف نکند با ته نشین شدن آب این سفره ها نیز به آب شور تبدیل می شود. وی یادآور شد: مهم ترین کاری که مردم برای مقابله با خشکسالی می توانند انجام دهند مصرف بهینه آب و رعایت دستور العمل های نهادهای مرتبط با محیط زیست است. با توجه به بررسی های به عمل آمده و اعلام نظر کارشناسان با وجود اینکه کم بارشی و پدیده خشکسالی سطح منابع آبی موجود را بسیار پایین آورده ولی اگر آب موجود بدرستی مصرف می شد، شدت بحران به این اندازه نبود. و اما اکنون مردم و مسئولان خراسان جنوبی برای برون رفت از مشکلات بی آبی و خشکسالی باید روش هایی را در پیش بگیرند که بتوانند با این مشکلات مقابله کنند زیرا پیش بینی نمی شود کمبود بارندگی ها به این زودی در این استان جبران و خشکسالی از این استان رخت بربند. باید توجه داشت که اجرای طرح های آبیاری نوین و مدرن در رونق و توسعه بخش کشاورزی و بهره وری و بهینه کردن مصرف آب در این بخش ضرورت دارد و در کنار آن استفاده و کاشت گیاهان مقاوم به کم آبی، الگوی کشت مناسب در هر منطقه به تناسب وضعیت آبی و خاکی، ارتقای دانش کشاورزان و مانند آن از دیگر ضروریاتی است که باید همزمان مورد توجه کشاورزان و مسئولان قرار گیرد.