رویاهایی‌ که آجر می ‌شود!

مهر: اینجا محل علم استوانه های مخروطی کارگاه های آجرپزی است، جایی که رویاهای انسان های مستمند در دمای 80 درجه و سیاهی دود مازوت گداخته و آجر می شوند. در یکی از کوره های آجرپزی شش هکتاری سنتی حاشیه محور جاده بوکان- میاندوآب، محدوده روستاهای "ساروقامیش" و "کول آباد" زندگی 14 خانوار با جمعیت 65 نفر جریان دارد که هر روز ساعت چهار بامداد قبل از ارزانی روشنی و گرمی آفتاب بر زمین از خانه های کپری 9 متری بیرون می زنند و هریک از اعضای خانواده با چشمانی آماسیده و خواب آلود جاده خاکی 500 متری منزل محقر مسکونی تا میدان کار و تلاش را طی می کنند. هر شب سرپرست یا بزرگ خانوار برای آماده کردن گل خشتمالی چند گودال خاک رس به مسافت نزدیک از هم درست می کند و وسط هر گودال را پر از آب می کند تا در طول شب آب تدریجی در خاک رس جذب و آن را نمناک کند، بعد آنقدر با بیل گل را به هم می زنند تا کاملا آماده قالب زنی شود. کریم، 42 ساله که سابقه 20 سال کار در کوره خانه های تبریز، شبستر، ملایر، ارومیه و بوکان را دارد با همسر و سه فرزند قد و نیم قدش هر روز صبح خروسخوان از ساعت چهار صبح تا هشت شب به همراه همسرش بیش از هشت هزار آجر تولید می کنند، به گفته او ارباب (کارفرما) به ازای هر یک هزار خشت تولیدی 12 هزار تومان پرداخت می کند. روناک د ختر 14 ساله او افزون بر تمیزی منزل مسکونی و پخت و پز غذا، خانواده اش را در کار یاری می کند، او در هنگام برداشتن قالب سنگین خشت خام که با احتساب وزن قالب چوبی بیش از 10 سیلو است طوری با دستان نحیف اش دو دسته قالب را می چسبد و بلند می شود که انگار بچه کبوتری است که تازه نخستین پرواز را با گرومپ گرومپ قلب ممارست می کند. در این 14 میدان 100 متری اکثر اعضای خانوارها بر سر تولید بیشتر خشت با هم رقابت می کنند و آخر هفته بعد از جمع آوری آجرهای خشک شده و چینش عمود برهم به قول خودشان (زدن فنر) خانوار پیروز میدان معرفی می شود. این فرهنگ رقابت که در کوره پزخانه ها بیشتر در میان جوانان پسر و دختر رایج است، تلاشی است برای نمایاندن نقش و الگوپذیری در فراگرد اجتماعی شدن و منزلت اکتسابی و نهایت دستاورد و زیرکی یک جوان رعنای میدان در تولید انبوه خشت، ارتقای جایگاه شغلی از قالب داری به سرکارگری است. اینجا نقطه ثقل دل من در جهان است... کیوان تنها جوان قالب دار 23 ساله این میدان اندوهناک است که برخلاف دیگر جوانان فکر می کند او که برای رکورد رشیدی و توانمندی خود با قالب سنگین شش خشتی از چهار صبح تا هشت شب بدون کوفتگی جسم می دود، می گوید:"اینجا نقطه ثقل دل من در جهان است"، او که اول بهار امسال با خدیجه همقطار شغلی خود عقد کرده است، خستگی نمی شناسد. سرکارگر، کوره سوز، آجردار، چرخکش، انبارزن، قالب کش، گل ساز، قالب دار، کمک کوره سوز، منشی و دفتردار ارباب چارت شغلی کوره خانه های کشور است. در کوره خانه "آسیا" که از سال 70 با ظرفیت تولید سالانه پنج میلیون آجر به بهره برداری رسیده است: سالانه بیش از پنج میلیون آجر با دستان 65 نفر از اعضای 14 خانوار تولید می شود که از این میزان 5.3 میلیون قالب آجر در کارگاه پخت آجری می شود و حدود 5.1 میلیون آجر نیز برای پخت سال آینده انبار می شود. کودکان خردسال پابرهنه با سروروی خاکی بدون هیچ سرنوشتی در این 14 میدان می چرخند، گاه با آجرهای نیمه خشک چیده شده زیر نور آفتاب "خانه بازی" می کنند اما چون خشت اول را کج می نهند دیوارشان تا ثریای قدشان طول می کشد و همچون آوار بر سر و پای زخم آلودشان فرو می ریزد و می زنند زیر گریه. البته این سکانس از سناریوی زندگی، برای تک تک اعضای خانواده ها از پیر و جوان سریالی است تکراری که در سیمای واقعی زندگی‌شان دم به ساعت اکران می شود. موضوع ترک تحصیل کودکان کار کوره خانه ها نیز زخمی است عمیق در دل پدران و مادران که هیچوقت التیام نمی یابد. تفکیک فضای زندگی خصوصی و عمومی خانوارهای ساکن در این کوره خانه، سخت است چون کپرهای مسکونی آنان که از نگاه کارفرما منازل مسکونی مناسب با تامین آب شرب سالم، سرویس بهداشتی و حمام است در معرض انواع تهدیدهای جانوری و بیماریهای بهاری و تابستانی است. در این کوره خانه 28 واحد مسکونی گلی که آب از چاه تامین می شود در یک ردیف با پنجره های کوچک چوبی احداث شده است که به دلیل کمبود فضا، پخت و پز اکثر خانوارها در خارج از منزل انجام می شود و اعضای این 14 خانوار از دو سرویس بهداشتی دو باب حمام زنانه و مردانه برای استحمام استفاده می کنند. خانوارهای ساکن در این واحدهای مسکونی به دلیل خستگی مفرط روزانه از برنامه های تلویزیون بی بهره اند و تنها یک آنتن بر پشت بام یکی از واحدهای مسکونی علم شده است،دغدغه بیشتر این خانوارها خوابیدن زودهنگام و بیدار شدن به موقع در خروسخوان بامداد است. فعالیت کودکان در کوره های آجرپزی غیرقانونی است فرماندار بوکان در خصوص وضعیت و نحوه فعالیت کوره های آجرپزی در این شهرستان به خبرنگار مهر گفت: در حال حاضر حدود 90 کوره آجر پزی در مسیر جاده بوکان- میاندوآب فعالیت می کنند که از این تعداد 36 کوره آجرپزی مربوط به شهرستان بوکان است. حسن عباسی با اشاره به وضعیت معیشتی نامناسب کاگران این واحد های تولیدی بیان داشت: حضور کارگران در این واحدهای تولیدی به همراه خانواده اجباری نیست ولی به دلیل بعد مسافت و افزایش دستمزد کارگران اقدام با به کارگیری زنان و کودکان خود نیز می کنند. وی با تاکید بر اینکه براساس قانون به کارگیری کودکان زیر16 سال غیرقانونی است گفت: در این زمینه اداره کار و امور اجتماعی باید ضمن نظارت و بارزسی اقدام به جلوگیری از فعالیت این افراد در کوره های آجرپزی و سایر واحدهای تولیدی و خدماتی بکند. عباسی در ادامه با اشاره به اقامت کارگران این واحدهای تولیدی به همراه خانواده در سکونتگاه های مورد نظر این واحدها و وضعیت بهداشتی و معیشتی نامناسب این سکونتگاه ها تاکید کرد: مسئولان این نهاد هیچ تعهدی برای ساخت سکونتگاه برای کارگران ندارند ولی برای رفاه حال کارگران به جهت حضور با اعضای خانواده اقدام به ایجاد سکونتگاه های موقت کرده اند که جوابگوی نیاز کارگران و خانواده آنها نیست. فرماندار بوکان ادامه داد: مسئولان این واحد علاقه ای به سرمایه گذاری برای ایجاد سکونتگاه های مناسب با سیستم گرمایشی یا سرمایشی و امکانات رفاهی و بهداشتی ندارند چون وجود چنین مکان هایی به صرفه نیست. وی به دستمزد و حقوق و مزایای کارگران این واحدهای تولیدی اشاره کرد و بیان داشت: براساس توافق کارفرما و کارگر با توجه به تعداد آجر تولیدی حقوق این افراد پرداخت می شود و هرچند جوابگوی نیاز کارگران نیست ولی به هر حال با توجه به توافق دو طرف صورت می گیرد. ساعت کار اکثر کوره خانه های سنتی از ساعت چهار صبح روز شنبه شروع و تا عصر چهارشنبه تداوم دارد، بعدازظهر چهارشنبه کار تعطیل می شود و اکثر سرپرستان خانوار و به ویژه پسران جوان برای تامین مایحتاج هفتگی روانه شهرها می شوند و عصر روز جمعه بر می گردند. این دور تسلسل برای طبقات فرودست جامعه در کوره خانه های آجرپزی کشور به ویژه برای شهروندان شاغل در کوره های آجرپزی مسیر جاده بوکان - میاندوآب ادامه دارد، چتر حمایتی بیمه، تنها سایبان آتیه جوانان شاغل در کوره خانه هاست که هیچ وقت بر سر آفتاب زده آنان باز نمی شود. مسئولان کار و امور اجتماعی آذربایجان غربی حاضر به پاسخگویی نشدند برای بررسی وضعیت حقوق و مزایا، فعالیت کودکان و زنان به خصوص کودکان زیر16 سال در این واحدهای تولیدی سراغ رئیس اداره کار و امور اجتماعی بوکان و حتی مسئولان اداره کار و امور اجتماعی استان رفتیم ولی متاسفانه کسی پاسخگو نشد. در عین حال رئیس اداره تامین اجتماعی بوکان در خصوص بیمه و حقوق و مزایای کارگران شاغل در این کوره های آجر پزی اظهارداشت: هم اکنون بیش از 90 کوره آجر پزی در مسیر جاده بوکان - میاندوآب فعالیت می کند که از این تعداد با افزوده شدن سه کوره آجزپزی جدید تعداد 39 کوره در بخش بوکان مشغول فعالیت هستند. جعفر دادور با اشاره به نظارت و بازرسی دایمی از این واحدهای تولیدی بیان داشت: در حال حاضر با توجه به بازرسی های به عمل آمده بیش از 790 نفر کارگر در این واحد های تولیدی مشغول به کار هستند. وی با بیان اینکه فعالیت زنان در این واحدها ممنوعیتی ندارد گفت: متاسفانه شاهد حضور کودکان زیر16 سال و فعالیت مستمر آنها در کوره های آجزپزی هستیم که این امر غیرقانونی است و در این زمینه باید اداره کار و امور اجتماعی پاسخگو باشد. کارگران با دیدن بازرس اداره تامین اجتماعی فرار می کنند وی با بیان اینکه بیشتر کارگران این واحدهای تولیدی تحت پوشش خدمات تامین اجتماعی قرار دارند ادامه داد: متاسفانه برخی از کارگران با مشاهده بازرس تامین اجتماعی از محل کار متواری می شوند که این امر خدمات دهی به تمام کارگران را با مشکل مواجه کرده است. دادور علل این امر را فرار از پرداخت حق بیمه عنوان کرد و اظهارداشت: به دلیل کسر حق بیمه از سوی کارفرما کارگران این واحدها تمایل زیادی برای بیمه شدند ندارند حق دستمزد دریافتی آنها کم است و کارفرما نیز در صورت بیمه شدند این افراد حق بیمه از حقوق و مزایای آنها کسر می کند. این مسئول با بیان اینکه اکثر مسئولان کوره های آجرپزی در سال سه الی چهار بار به دلیل عدم بیمه کردن و پرداخت حق بیمه کارگران جریمه می شوند افزود: در این راستا اداره تامین اجتماعی شهرستان بوکان نیز از پول جریمه به کارگران مشغول به کار در این واحدها خدمات ارائه می دهد. ××× کار کوره خانه ها هر سال از بهار شروع و تا آبان ماه ادامه دارد. اکثر خانوارهای طبقه پایین جامعه بهار به کوره خانه ها می روند و آبان ماه در مناطق حاشیه ای شهرهای خود سکنی می گزینند. بیشتر آنان در فصل زمستان بیکار و یا ناگزیر به شغل های کاذب به ویژه دست فروشی روی می آورند.