خرم‌آباد بهشت پیش از تاریخ باستانشناسان + عکس
شهرستان خرم آباد، مرکز لرستان باستانی در دره ای باصفا و بر ساحل رودخانه خرم آباد قرار دارد که همه جاذبه های تاریخی و طبیعی را که هر بیننده ای به دنبال آن است در خود جای داده است.
مهر: استان لرستان با فرهنگ و تمدنی غنی به لحاظ باستان شناسی در اوج مهجوریت باقی مانده به طوریکه استاد دانشگاه رایس آمریکا و باستان شناس برجسته دنیا از خرم آباد به عنوان پایتخت پارینه سنگی یاد می کند. شهرستان خرم آباد، مرکز لرستان باستانی در دره ای باصفا و بر ساحل رودخانه خرم آباد قرار دارد که همه جاذبه های تاریخی و طبیعی را که هر بیننده ای به دنبال آن است در خود جای داده است. به زعم بسیاری از محققان زمانی شهر مهم ایلامی خایدالو (هیدالو) برجای خرم آباد قرار داشته است. ظاهرا شهر قدیمی شاپورخواست (سابرخواست) در دوره ساسانی و قرون نخستین هجری دارای مسجد جامع و بازارها و ساختمانهای بسیاری بوده و بافاصله کمی در ساحل چپ رودخانه جای داده شده بوده است. خرم آباد از نخستین سکونت گاه های مردم ایران هنوز بقایایی از دیوارهای بزرگ و پهن که از سنگ و ملاط به سبک دوره ساسانی است از محاذی شهر کنونی تا روستای تیر بازار دیده می شود. چنین به نظر می رسد که در اواخر قرن ششم هجری شجاع الدین خورشید موسس خاندان اتابکان لر کوچک شهر کنونی خرم آباد را اساس قرار داده و توسعه بخشیده و احتمالا در حمله مغول این شهر ویران شده است. در مجموع شهری که امروزه از آن به نام خرم‌آباد نام برده می شود از نخستین سکونت گاه های مردم ایران به شمار می‌رود. اهمیت این شهرستان علاوه بر موقعیت استراتژیک آن به عنوان پل ارتباطی شمال به جنوب به آثار تاریخی و ما قبل تاریخ موجود در این شهرستان بازمی گردد. غارهای پیش از تاریخ کنجی، یافنه، پاسنگر، گر ارجنه، قمری و ... تنها بخشی از قدمت دیرین این سرزمین است که تاکنون مورد غفلت قرار گرفته است.
پرفسور فرانک هول از نخستین کسانی است که در چندین دهه قبل برای نخستین بار کار باستان شناسی بر روی تاریخ لرستان را آغاز کرد و به یافته های شگفت انگیری دست یافت.
وی که برای بازگو کردن یافته های چندین دهه قبل خود به لرستان سفر کرد در سخنانی از اهمیت لرستان در تاریخ ایران زمین سخن گفت. سخنانی که شاید تاکنون کمتر شنیده ایم و یا دست کم کمتر در مورد آن اندیشیده ایم.
خرم آباد پایتخت پارینه سنگی در ایران است
پرفسور فرانک هول در این رابطه عنوان کرد: من در سال 1968 برای اولین بار به لرستان آمدم و شروع به انجام یکسری بررسی و تحقیقات روی دره خرم آباد کردم.
وی تصریح کرد: با توجه به اینکه قبلا هیچ کار تحقیقاتی روی خرم آباد انجام نشده بود برای اولین بار این ما بودیم که تحقیقات را در این منطقه باستانی آغاز کردیم.
این باستان شناس برجسته دنیا با یادآوری اینکه در 50 سال اخیر تحقیقات زیادی روی آثار پیش از تاریخ در ایران و سوریه انجام داده است، عنوان کرد: این در حالیست که به اعتقاد من منطقه لرستان بسیار به لحاظ تاریخی غنی است.
پرفسور هول ادامه داد: ابزار و ادوات سنگی که در پی کاوشهای باستان شناسی در دره خرم آباد کشف کردیم بسیار مهم و مفید برای تاریخ بشر بوده است.
وی از دره خرم آباد به عنوان پایتخت پارینه سنگی ایران یاد کرد و بیان داشت: با وجود آثاری که در مدت تحقیقات ما پیدا شده ما هنوز اطلاعات بسیار کمی از زبان و موسیقی این منطقه در دوران پیش از تاریخ در دست داریم و این موضوع نیاز به مطالعات بیشتری دارد.
این استاد دانشگاه رایس آمریکا با تاکید بر اینکه تحقیقات پارینه سنگی تنها منحصر به ابزار نمی شود، ادامه داد: ما بیاید به لحاظ جغرافیایی، زمین شناسی و آب و هوایی نیز این منطقه را مطالعه کنیم.
برای نخستین بار انسانهای مدرن در خرم آباد زندگی کرده اند
پرفسور هول معتقد است که دره خرم آباد لحاظ آب و هوایی در طول تاریخ تغییرات زیادی داشته و یادآور شد: بعد از دوران یخبندان شرایط زیست محیطی برای سکونت بشر در این منطقه مناسب تر شده است.
وی به تحقیقات خود بر روی غار یافته خرم آباد اشاره کرد و بیان داشت: مطابق این تحقیقات برای نخستین بار انسانهای مدرن در این منطقه زندگی کرده اند.
این محقق برجسته دنیا ادامه داد: مطابق این بررسی ها برای اولین بار ساکنان این منطقه بوده اند که از ابزارهای استخوانی و یکسری لباسهای که از محیط اطراف برای خود به دست آورده اند استفاده کرده اند.
پرفسور هول به تحولات ابزاری در میان ساکنان دره خرم آباد اشاره کرد و گفت: در این منطقه به تدریج انسانها برای نخستین بار برای زندگی گروهی آماده شده اند.
وی به یافته های خو از غاز "کنجی" نیز اشاره کرد و گفت: بعد از یکسری بررسیهای کوتاه بر روی غار کنجی متوجه شدیم که این غار می تواند یکی از مطالعات بسیار عالی در زمینه باستان شناسی باشد.
پرفسور هول با بیان اینکه در ابتدا ما یکسری تیغه های سنگی در این منطقه پیدا کردیم، تصریح کرد: همین موضوع ما را امیدوار کرد که تحقیقات را در این غار ادامه دهیم زیرا این تیغه ها در رابطه با انسانهای شکارگر بسیار مهم بودند.
غار یافته میراثی غنی از پارینه سنگی جهان
وی یادآور شد: بعد از غار "کنجی" ما مطالعه روی غار "پاسنگر" را شروع کردیم و در تلاش بودیم که آثار یافته شده در این منطقه را با آثاری که از غار کنجی به دست آورده بودیم مقایسه کنیم.
این باستان شناس برجسته دنیا با اشاره به تحقیقات گسترده خود بر روی غارهای لرستان عنوان کرد: ما در روند انجام این تحقیقات هیچگاه از کار خسته نشدیم و توانستیم غار "یافته" را نیز در خرم آباد پیدا کنیم.
پرفسور هول از غار یافته به عنوان میراثی غنی یاد کرد و گفت: به واقع دره خرم آباد بهشت پیش از تاریخ برای باستان شناسان است.
وی از قدمت و تاریخچه سکونت انسانها در خرم آباد سخن گفت و بیان داشت: این منطقه شرایط آب و هوایی و زیست بسیار خوبی برای بشر داشته به طوریکه در اطراف خرم آباد آثار نوسنگی نیز یافت شده است که باید تحقیقات در این زمینه بیشتر انجام شود.
استاد دانشگاه رایس آمریکا و باستان شناس برجسته دنیا از دره خرم آباد به عنوان یکی از نخستین سکونتگاههای انسان یاد کرد و بیان داشت: مردم لرستان بومی همین منطقه هستند و از جای دیگری به این منطقه مهاجرت نکرده اند.
بی توجهی به کاوشهای باستان شناسی در خرم آباد
دکتر سکندر امان الهی بهاروند از محققان ایرانی برجسته دنیا نیز در این رابطه گفت: غار کلماکره در استان لرستان بزرگترین گنجینه جهانی است که میراثی ارزشمند در لرستان محسوب می شود.
وی با اشاره به قدمت سکونت انسان در خرم آباد و لرستان گفت: لرستان از مناطقی است که برای اولین بار وارد مرحله نوسنگی شده است.
این محقق لرستانی با تقسیم نوع تغییرات در زندگی انسان در گذشته، گفت: این تغییرات شامل مراحل دیرینه سنگی، میانه سنگی، نوسنگی، انقلاب شهرنشینی و انقلاب صنعتی است.
امان الهی بهاروند کار باستانشناسان را به مانند دیدن فضای پشت دیوار از درون سوراخ های کوچک دانست و ابراز امیدواری کرد که باستان شناسان ایران و به خصوص لرستان تحقیقاتی برای شکوفا شدن تاریخ این منطقه انجام دهند.
غار یافته خرم آباد، مکانی ارزشمند در باستان شناسی پارینه سنگی جهان
غار یافته خرم آباد، مکانی ارزشمند در باستان شناسی پارینه سنگی جهان محسوب می شود. این غار برای اولین باردر سال 1965 میلادی توسط "فرانک هول" باستان شناس آمریکایی مورد کاوش قرار گرفت.
در سال 84 نیز دومین دوره کاوش این غار توسط هیئت مشترک ایران و بلژیک آغاز شد. سرپرست ایرانی هیئت کاوش در اظهار نظری پیش از این عنوان کرده بود: غار یافته به دلیل دارا بودن بیش از دو متر رسوبات باستان شناختی اواخر عصر یخ شامل بقایای فرهنگی دوره پارینه سنگی جدید دارای اهمیت فراوانی در مطالعه فرهنگ اوایل این دوره در خاور نزدیک و اروپا است.
وی با اشاره به اینکه بقایای فرهنگی باقیمانده از انسانهای مدرن با عنوان فرهنگ اوریناسی شناخته می شود، اظهارداشت: این فرهنگ مربوط به انسانهایی است که ابزارهای کارآمدی که اغلب بر روی تیغه ساخته می شده، برای شکار و سایر منظورها استفاده می کردند.
سرپرست بلژیکی گروه کاوش غار یافته نیز گفته بود که در مطالعات انجام شده شباهتهای فراوانی میان مصنوعات سنگی و فرهنگ اوریناسی اروپا وجود دارد.
مارسل اوت افزود: تا پیش از این کاوشها، برخی از متخصصان فرهنگ اوریناسی، پارینه سنگی جدید را مختص اروپا و حاشیه شرقی مدیترانه می دانستند.
لرستان به دلیل دارا بودن شرایط مساعد آب و هوایی، محیط مناسبی برای استقرار بشر در زمان های پیش از تاریخ بوده و این اهمیت باعث شده در سال 1965 میلادی دره خرم آباد به عنوان مرکز مطالعات پیش از تاریخی دانشگاه پل آمریکا به سرپرستی دکتر فرانک هول و کنت فلانری قرار گیرد.
غار میر ملاس، میراث 12 هزار ساله بشر در مسیر نابودی
"غار میرملاس" که در کوه سرسرخین شهرستان کوهدشت واقع شده نخستین غاری است که بر روی دیوار آن که قسمت هایی از آن نیز فرو ریخته است، رنگین نگاره هایی را یافتند و امروز این میراث 12 هزار ساله بشر در مسیر نابودی و نیستی قرار دارد.
غار میرملاس که امروز جز سایبانی چیزی از آن باقی نمانده است با فاصله ای حدود 30 کیلومتر از شهر کوهدشت قرار دارد و نقاشی ها و نگاره هایی که بر دیواره های جنوبی و شمالی این غار باقی مانده است بیشتر صحنه هایی از رزم، شکار، انسان و حیوان را نشان می دهد.
نقوش حیواناتی چون گوزن، گاو، سگ، روباه و خصوصا اسب و سوار در حال تیراندازی و شکار و موضوعات رزمی با رنگ های قرمز و سیاه بر دیواره این غار نقش بسته است.
پروفسور گیرشمن پس از کشف غار میرملاس و همیان با مشاهده عکس ها و اسلایدهای آن، چنین اظهار نظر کرده است: "کشف نقاشی ها در یک غار لرستان مطلبی حایز اهمیت است، طی تمام تجسس هایی که درباره کاوش های مربوط به غارهای میهن شما انجام یافته است اعم از آنچه اینجانب در کوههای بختیاری به عمل آورده ام و یا آنچه در بیستون و البرز و کوههای خراسان معمول داشته است همچنین آنچه به وسیله دانشمندان آمریکایی در افغانستان صورت پذیرفته در هیچ جا نقاشی هایی بر روی بدنه سنگ کوهستان دیده نشده است و از اینجا اهمیت موضوع به خوبی روشن می شود."
مک بورنی استاد دانشگاه کمبریج در آن زمان در بیان اهمیت این نقوش چنین آورده است: "نقوش دوره تاریخی که شامل گروههای اسب سوار و مناظر جنگ و جدال و شکار حیوانات با تیر و کمان است و قدمت آنها به 2000 تا 1500 سال پیش از میلاد می رسد و بدین سبب که هنر اسب سواری نخستین بار به وسیله ایرانیان و مقارن با تاریخ یاد شده در این منطقه معرفی شده است، نمی توان تاریخ نقوش پیش گفته را به دوره قدیمی تری مربوط دانست. اهمیت نقوش مذکور برای این است که آنها نخستین تجلیات ذوق هنری مردمان غارنشین منطقه کوهدشت لرستان به شمار می رود. بعد ها هنر همین مردم به تدریج تکامل یافت و به نسل های بعد منتقل شد تا اینکه در هزاره نخست پیش از میلاد تجلی این هنر قدیمی با چنان مهارت و تکامل ویژه ای بر روی اشیای برنزی لرستان ظاهر شده است که آنها از لحاظ تکنیک و صنعت به عنوان نشانه ای از هنر فلز کاری و به نام برنز لرستان معروفیت جهانی پیدا کرده است."
اندازه صورت ها در نگاره های سنگی میرملاس بین 10 تا 30 سانتیمتر و اغلب با نقش های حیوانات به صورت نیمرخ است.
رسم کردن حیوانات به صورت نیمرخ روشی است که در دوره های گوناگون نگارگری ایران حفظ شده و حتی این روش ترسیم حیوانات تا به حال نیز متداول مانده که سابقه نگارگری در ایران را دست کم به دوره نئولتیک حجر جدید یعنی در حدود 4500 سال پیش از میلاد می رساند.
یادگاری نویسی انسان معاصر میراث 12 هزار ساله را محو کرد!
و اما امروز سنگ نگاره های بی بدیل غار میرملاس را خطوط یادگاری درهم فشرده و در جاهایی رنگ های اسپری نابود کرده اند و دیگر نقش های اولیه قابل رویت نیستند. طبیعت هم بیکار ننشسته و نور مستقیم آفتاب و شوره های آهکی از دیواره های فوقانی هم آنچه آدمیان تخریب نکرده بودند را خراب و غیرقابل رویت کرده است.
آدمی از دیدن چنین صحنه هایی متاثر می شود زیرا نقوش اینجا همگون غارهای کرکس و لاسکو در فرانسه است ولی به طور قطع مهجوریت این میراث فرهنگی و تاریخی به مانند سنگ نگاره های غارهای کرکس و لاسکو فرانسه نخواهد بود.
به رغم اینکه سنگ نگاره های غار میرملاس شهرستان کوهدشت در ردیف نقوش غارهای کرکس و لاسکو در فرانسه است اما امروز در حالی که آنجا برای محفوظ بودن حتی از رطوبت تنفس انسان های بازدیدکننده، مقابل آنها حصار شیشه ای کشیده اند سنگ نگاره های میرملاس با اسپری، نور خورشید، باد و باران و یادگاری های مردم نا آگاه از دست می روند.
براساس نظریه کارشناسان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی که آن را نیز با رنگ بر دیواره غار نوشته اند، پیشینه این سنگ نگاره ها به هزاره دهم ق .م یعنی بیش از 12 هزار سال پیش می رسد.
غار "کلماکره"، ششمین گنجینه بزرگ دنیا در موزه لور!
"کلماکره" غاریست طبیعی و باستانی در شهرستان پلدختر که زیبایی قابل توجهی دارد. اشیاء به غارت رفته شامل ریتونها، بشقاب ها، پیکرکها و بسیاری از انواع اشیاء بی نظیر است که اکنون در موزه هایی چون لوور، متروپولیتن و بریتیش میوزیوم به نمایش گذاشته شده اند.
تعدادی از اشیاء مربوط به این غار توسط مأموران اطلاعات کشف و در اختیار میراث فرهنگی قرار گرفت و اکنون در موزه ایران باستان و موزة قلعه فلک الافلاک نگهداری می شوند.
"کلماکره" از سه کلمه جداگانه "کل"، "ما" و "کره" تشکیل شده است. "کل" در گویش مردم لرستان نوعی حیوان حلال گوشت کوهی با شاخ های کمانی رو به بالا و نرینه بز کوهی است. کلمه "ما" نیز با توجه به مفهوم محلی به صورت پسوند مان به معنای ماوا و مکان استقرار به کار برده می شود که ترکیب این کلمه به معنای ماوای بزکوهی است.
گویا یک شکارچی محلی در تعقیب یک بز کوهی به این غار پرماجرا دست یافته است. کلمه "کره" نیز نام درختی است مشابه درخت انجیر که در بدو ورود به غار با آن مواجه می شویم که در مجموع می توان نتیجه گرفت که "کلماکره" به معنای ماوای کل و درخت انجیر است یا به تعبیری روشن تر، اختصاصات غار را نشان می دهد.
ششمین گنجینه دنیا در لرستان غارت شد!
صحنه های رویایی استالاگمیت ها و استالاکتیت های طلایی رنگ غار، حوضچه های پر از آب، دهلیزها و حفره های آن از جلوه های منحصر به فرد این غار شگفت انگیز است که چشم هر بیننده ای را نوازش می دهد.
به جهت فضای داخلی غار دارای چهار تالار نسبتاً بزرگ و دهلیزهای بسیار کوچکی است که عبور از آنها بسیار دشوار است.
همچنین در تالارهای اول، دوم و سوم آثار متعددی برجای مانده که مهمترین آنها آثار دیواره چینی های دست ساز با سنگ و گچ و کاه گل و قطعات پراکنده سفال در تالار اول و خمره های قرارداده شده روی ستونهای دوتاسه متری استالاگمیت ها و قطعات سفالینه شکسته از تالار دوم و نیز قطعات سفالینه در کف تالار سوم است.
همچنین تصاویر و ستونهای بسیار تماشایی به اشکال مختلف از قبیل نخلی، سروی شکل و به شکل لاله و نقوش در روی ایوانهای غار مشهود است. غار و اشیاء گرانبهای آن مربوط به اوایل شاهنشاهی هخامنشی و اواخر مادهاست که در سال 1367 به صورت تصادفی توسط اهالی کشف و غارت شد.
"غار کلماکره" منطقه ای ناشناخته در استان لرستان و در بخش مرکزی پلدختر است که اطلاعات به دست آمده از اشیای منسوب به این غار حاکی از آن است که این مجموعه یکی از شش گنجینه کشف شده بزرگ در جهان است.