اشیای تاریخی ایران چگونه چوب حراج خوردند؟

سرویس اجتماعی «فردا»؛ مریم اطیابی ؛ درحالی که حدود ۴ ماه از شکل گیری کمیته مطالبات ملی در مجلس جهت بازپس گیری اشیای تاریخی خارج شده از ایران و خرید اشیای تاریخی -فرهنگی از حراجی‌ها می‌گذرد، برخی نمایندگان مجلس و سازمان میراث فرهنگی از وجود چنین کمیته‌ای اظهار بی‌اطلاعی می‌کنند. به گزارش خبرنگاراجتماعی « فردا »، اخبار اعترافات تکان‌دهنده آزاده اردکانی رییس اسبق موزه ملی مبنی بر خروج بخش قابل توجهی از میراث فرهنگی کشور به صورت پنهان به خارج از کشور، چه به عنوان امانت یا قاچاق و یا به صورت رسمی، شاید یادآور هنگامه‌ای نه چندان دور بود که خبرنگاران میراث و باستان‌شناسان از دلنگرانی‌هایشان مبنی بر خروج آثار سخن گفته بودند. گرچه امروز گفته می‌شود این باند از سه طریق، پروتکل‌های تبادلی ناقص و غیرشفاف، پروتکل‌های امانت اشیاء عتیقه پر ابهام و قاچاق پنهانی اشیاء، اقدام به خروج عتیقه‌جات از کشور نموده‌اند، اما کمتر کسی است که بیانیه‌های پی درپی باستان‌شناسان و دغدغه‌هایشان برای میراث فرهنگی را طی دولت نهم و دهم به خاطرنداشته باشد. در زیرزمین موزه چه اتفاقی می‌افتد؟! درست نیمه دی ماه سال۸۹ باستان‌شناسان در دانشگاه تهران بر ضعف عملکرد موزه ملی ایران صحه گذاشته و خاطرنشان کردند که بر اساس قانون عتیقه‌جات، موزه ملی ایران باید لیستی از عتیقه‌های منقول تهیه و آن‌ها را ثبت می‌کرد اما هنوز کاری در راستای این قانون که تا امروز هم به اعتبار خود باقی است، انجام نداده است. در آن هنگام یکی از دلنگرانی‌های اصلی باستان‌شناسان دورکاری جمع دار‌ها بود تا آنجا که این شبهه را مطرح کردند که دورکار شدن بیشتر جمع‌دار‌ها بدین معنا است که کسی وجود ندارد تا به این رفت و آمد‌ها و پرونده‌ها رسیدگی کند. یا ببیند چه اشیایی خارج می‌شود و بعد از خروج به کجا می‌رود. از نظر باستان‌شناسان با توجه به اینکه جمع‌داران نگهبانان اشیا و امین اموال هستند، خانه نشینی و مراقبت از راه دور زیرزمین موزه ملی کاری غیرکار‌شناسانه و مشکوک بود چرا که در زیرزمین‌های موزه ایران باستان بسیاری از اشیا هیچگونه ثبت، ضبط و شناسنامه‌ای نداشتند و به قول آن‌ها اگر این اشیا گم می‌شدند، آب از آب تکان نمی‌خورد. امپراتوری فراموش شده در کنار انتشار خبر قاچاق اشیا عتیقه برخی از رسانه‌ها مدعی شده بودند منشور کورش که برای نمایش به ایران آورده شده بود، «جعلی» بوده و نزدیکان مشایی همراه با بازگرداندن آن، «مقدار زیادی عتیقه‌جات» را از کشور خارج کرده‌اند. این موضوع نیز خاطراتی را یادآور می‌کرد که از جمله آن‌ها روز جمعه ۱۸ شهریور ۱۳۸۴ (۹ سپتامبر ۲۰۰۵) بود. در آن زمان موزه بریتانیا با ۴۰۰ اثر دوره هخامنشی که ۸۰ قطعه آن از ایران به لندن انتقال یافته بود نمایشگاهی به نام «امپراتوری فراموش شده» را با حضور اسی بین، معاون رئیس‌جمهور، و جک استراو، وزیر خارجه بریتانیا، افتتاح کرد. سه سال پس از انتقال گنجینهٔ منحصر بفرد هخامنشی در ۲۹ بهمن ۱۳۸۷ آثار و گنجینه‌های دوره صفوی نیز به لندن انتقال داده شد تا در موزه بریتانیا به نمایش درآید. در واقع ماجرای انتقال گنجینه‌های دوران هخامنشی و صفوی به بریتانیا، به بهانه برگزاری نمایشگاه «امپراتوری فراموش شده» در لندن، و در ازای آن انتقال استوانه کورش به ایران برای نمایش، در آن زمان در محافل خبری مورد توجه قرار گرفت چرا که در مراسم گشایش نمایشگاه صفویه نیز جک استراو حضور داشت اما این بار در لباس وزیر دادگستری، که ارتباطی به موزه نداشت! وقتی امین اموال‌ها نامه می‌نویسند اما واکنش‌ها به اعترافاتی مبنی بر خروج آثار از موزه ملی به همین جا ختم نشد چرا که روح الله احمدزاده کرمانی- رییس سازمان میراث فرهنگی - از صدور بیانیه‌ای توسط امین اموال‌های موزه ملی در پاسخ به اهانتی که به گفته این مقام مسوول در برخی رسانه‌ها به آن‌ها شده بود خبر داد. از نظر احمدزاده پیش از آنکه این سخنان به معنای زیر سوال بردن سازمان میراث فرهنگی و معاونین آن باشد به معنای زیر سوال بردن امنای اموال میراث فرهنگی است. اما پاسخ رییس سازمان میراث فرهنگی این پرسش را در ذهن متبادر می‌سازد که آیا امین اموال‌ها خود اقدام به نوشتن چنین نامه‌ای کردند؟ امین اموال‌هایی که هم اکنون ۱۹ تن از آن‌ها فقط در کاخ گلستان دورکارند و احمدزاده از دورکاری آن‌ها بی‌اطلاع بود! شاید این امین اموال‌ها روزگاری را به یاد می‌آورند که پاسخ تمام دلنگرانی‌ها نسبت به وضعیت موزه با روانه کردن باستان‌شناسان بنام به کنج خانه، ممنوع الورود کردن آن‌ها به موزه ملی و ممنوع الکلنگ کردن آن‌ها و یا فرستادن جوابیه‌های تند و تیز و خط و نشان کشیدن برای خبرنگاران گره خورده تا ایران در حافظه تاریخی خود ثبت کند با منصوب شدن نزدیکان جریان انحرافی در سازمانی که مسؤولیت حفظ تاریخ ایران را بر عهده دارد چه خسارتهای جبران ناپذیری بر میراث فرهنگی وارد شده است و حالا آن‌ها نمی‌خواهند در این وانفسای رونمایی هر روزه از شاهکارهای دوران مدیریت مشایی و بقایی بر سازمان میراث فرهنگی بار دیگر در دوران احمد‌زاده سرنوشتی مشابه باستان‌شناسان برای آن‌ها هم رقم بخورد. مال‌خری آزاد است «مثل این است که شما بروید میدان مولوی و بگویید از فردا مال‌خری آزاد است. طبیعتا همه می‌ریزند خانه‌های همدیگر را غارت می‌کنند.» این سخنان یکی از باستان‌شناسان کشور بود که طرح فروش اشیای عتیقه (حراجی کیش) را منجر به ترویج و اشاعه حفاری غیرمجاز می‌دانست. راه انداختن مرکز حراجی اشیای تاریخی-فرهنگی کیش به بهانه مبارزه با قاچاق یکی دیگر از زلزله‌های هولناکی بود که بر خانه ویران میراث فرهنگی وارد شد. در آن هنگام باستان‌شناسان معتقد بودند با شروع چنین حراجی راه برای اعراب حاشیه خلیج فارس باز می‌شود تا با ثروتی که دارند این اشیا را خریداری کرده و در موزه‌های ساختگی خود و به نام خودشان، جای دهند. آن‌ها از دست داشتن باندهای احتمالی در خرید و فروش اشیا تاریخی و از این‌که ممکن است این باند‌ها به راحتی در این حراجی‌ها نفوذ کنند و دست به تاراج تاریخ ایران بزنند، سخن‌ها گفتند خلا‌های قانونی داریم هر چند این روز‌ها از مجلس خبرهای متفاوتی مبنی بر تشکیل کمیته مطالبات ملی برای باز پس ‌گیری اشیای تاریخی انتقالی به خارج از کشور، خرید اشیای تاریخی از حراجی‌ها یا شناسنامه دار کردن اشیای عتیقه به گوش می‌رسد اما ظاهراً مجلس تمایلی به دخیل کردن سازمان میراث فرهنگی در این موضوع ندارد چرا که احمدزاده مدعی است مجلس شورای اسلامی به‌طور مستقیم صحبتی با سازمان میراث فرهنگی در زمینهٔ ایجاد کمیتهٔ مطالبات ملی نداشته است. سید حسین نقوی- نماینده ورامین و رییس کمیته مطالبات ملی - دو هفته پیش ضمن تاکید بر اینکه باید خروج آثار تاریخی از ایران، علت بازنگرداندن و چگونگی شناسایی آن‌ها در مجلس بررسی شود از پیگیری این موضوع، در جلسه‌ای با حضور نمایندگان وزارت اطلاعات و سازمان جهانی جهانگردی در مجلس شورای اسلامی دوشنبه ۱۸ مهرماه خبرداده بود که پیگری سایت فردا از تشکیل نشدن این جلسه حکایت دارد. او همچنین از تلاش سال گذشته سازمان میراث فرهنگی برای تشکیل حراجی کیش و دلنگرانی باستان‌شناسان اظهار بی‌خبری کرد و گفت: «من در این مورد تحقیقی نکرده و اطلاعی ندارم.» اما احمدرضا دستغیب- نماینده شیراز و رییس فراکسیون گردشگری مجلس- که از تشکیل کمیته‌ مطالبات ملی بی‌خبر است از بررسی اشیای عتیقه و خلا‌های قانونی آن در کمسیون فرهنگی مجلس خبر می‌دهد. نگران چه هستند؟! عضو کمسیون فرهنگی مجلس در پاسخ به سایت فردا مبنی بر اینکه آیا خلاهای قانونی در بحث خروج آثار هم مورد توجه است؟ می‌گوید: «چرا بر خروج آثار اصرار دارید؟ ما بحث حفظ آثار را در دستور کار داریم. ما علاقه‌ای به کمیته مطالبات ملی یا خروج آثار نداریم. تنها موضوع مورد علاقه ما بحث حفظ اشیا عتیقه موجود در کشور و ایجاد ارزش افزوده برای صاحبین و مالکین این اشیا است. در واقع مدیریت حوزه خصوصی اشیا عتیقه در حال حاضر مورد توجه است.» اما حال این پرسش هم مطرح است که آیا مجلس پیگیر این قضیه بوده که چه ضرورتی وجود داشته حراجی مانند کیش علی رغم هشدار باستان‌شناسان راه‌اندازی شود؟ دستغیب اظهار می‌دارد: «باستان‌شناسان نگران چه چیزی هستند؟ ما اگر ضوابط و قوانین مناسبی داشته باشیم هیچ مشکلی پیش نمی‌آید. کسی که می‌خواهد از راه تجارت سالم این اشیا را ارائه و عرضه کند، از راه قانونی وارد می‌شود، کسی هم که بخواهد سوء استفاده کند اصلاً این اشیا را وارد چرخه بازار نمی‌کند.» غفلت از میراث فرهنگی، تعارض با سوگند نمایندگان و ریاست جمهور حفاظت از میراث ایران در موزه ملی یا هر جای دیگر حفاظت از مرز فرهنگی است. شاید از این رو است که یکی از باستان‌شناسان در این باره گفته بود: «حتی صرفا با فرض اینکه در موزه ملی ایران در طول سالهای گذشته اتفاقات ناگواری رخ داده باشد، با توجه به اینکه موزه ملی ایران پشتوانه فرهنگی این کشور است، چشم‌پوشی از این اتفاقات با استقلال فرهنگی کشور در تعارض است. به این ترتیب سوگند نمایندگان مجلس و ریاست جمهوری که می‌گوید در حراست از مرز‌ها و استقلال سیاسی و اقتصادی و فرهنگی کشور از هیچ اقدامی دریغ نمی‌ورزم، زیر سوال می‌رود. یعنی اگر امروز از موزه ملی غافل شویم، به عنوان مسوولین از استقلال فرهنگی کشور غافل شده‌ایم و این معارضهی روشن دارد با سوگندی که این بزرگان یاد می‌کنند.»