گزارشی درباره قاچاق و فروش مشروبات الکلی
صدای نفسهای سنگینش، پچپچ پزشکان را نامفهوم میکرد. چشمهای بینور و خستهاش رنگی از وحشت به خود گرفته بود. جاذبه مرگآلود زمین او را به خود میخواند. وقتی حقیقت را فهمید، سرش به دوران افتاد، باورش نمیشد.
سلامت: صداهای درهم و وهمانگیز در ذهنش میپیچید. احساس میکرد جلوی رویش مکانی ناآشنا دهان باز کرده است که به هیچ کجا هم نمیرسد. میخواست فریاد بزند و همه را به یاری بطلبد اما فقط شاهد نگاههای سرد و بیخاطره بود. تصاویر مبهمی در تخیلاتش موج میزد. شاید تشخیص پزشکان نادرست یا جواب آزمایشها اشتباه باشد اما دردی گران که در جانش ریشه دوانده بود، واقعیت داشت. باورش نمیشد مصرف مشروبات الکلی زندگیاش را تباه کرده و مجبور باشد سالها در صف پیوند کبد به انتظار بماند. با غم به اطرافش نگریست. اگر به طرف الکل نرفته بود، باز هم میتوانست زلال قطرههای ناب زندگی را ببیند. باوجود ممنوعیت مصرف الکل در بسیاری از کشورها متاسفانه از میان قشر جوان و نوجوان گاهی برخی بهطور مرتب و برخی به شکل تفریحی مشروبات الکلی مصرف میکنند. کشور ما نیز متاسفانه از این مساله مستثنی نیست و هر سال بر تعداد قربانیان الکل در آن افزوده میشود. نتایج آخرین بررسیها نشان میدهد مصرف مشروبات الکلی که شرعا و قانونا در کشور ما حرام و ممنوع است، سالانه باعث مرگ تعداد زیادی جوان و تحمیل میلیاردها دلار هزینه بر جوامع انسانی در سراسر دنیا میشود. چندی قبل دکتر عبدالرزاق برزگر، معاون پزشکی و آزمایشگاهی سازمان پزشکی قانونی کشور اعلام کرد در 6 ماهه اول سال گذشته، 74 نفر بر اثر مسمومیت ناشی از مصرف الکل جان خود را از دست دادهاند که این رقم نسبت به مدت مشابه سال قبلتر 3/23 درصد افزایش یافته است. او افزود: «از کل فوتشدگان ناشی از مسمومیت الکل در 6 ماهه سال گذشته، 70 تن مرد و 4 نفر زن بودند.» براساس یافتههای یک پژوهش که دکتر سعید معیدفر، رییس انجمن جامعهشناسی ایران، روی یکهزار و 500 دانشجوی 18 تا 24 ساله انجام داد، 25 درصد دانشجویان، مصرف الکل را بدون اشکال میدانند. از این تعداد، 20 درصد در نظرسنجی اظهار کردند الکل مصرف میکنند و 5 درصد بقیه هم گفتهاند که وسوسه شدهاند این کار را انجام دهند. در این گزارش نبود حمایت، نظارت و ارتباط با فرزند، سهم تربیت و آموزش ناهمساز، دشمنی و طرد کودک از مهمترین عوامل پیشبینیکننده مشروبخواری در دوره نوجوانی و جوانی محسوب میشوند. روانشناسان معتقدند مصرف الکل امروزه باعث بروز رفتارهای پرخطر بسیاری از جوانان، بروز خشم و رفتارهای مسالهساز که با احساس برتریجویی همراه هستند، شده است. اخیرا سردار اسماعیل احمدیمقدم، فرمانده نیروی انتظامی، اظهار داشته است: «سالانه 20 میلیون لیتر نوشیدنی الکلی در ایران کشف میشود و پلیس فقط 25 درصد این قاچاق را میتواند کشف کند.» او افزوده: «متوسط سن مصرف الکل در کشور به 20 سال رسیده است و سابقه مصرف الکل در خانواده و 26 درصد جوانانی که الکل مصرف میکنند، وجود دارد.» سردار احمدیمقدم گفته آمار اعتیاد به الکل در ایران آنچنان نگرانکننده نیست زیرا حداکثر تعداد افراد معتاد به الکل در کشور حدود 200 هزار نفر است. در سایر کشورها با وضعیت متفاوتی مواجهیم یعنی کل معتادان به موادمخدر در دنیا 25 میلیون نفر است اما در مقابل 250 میلیون نفر از جمعیت جهان به الکل اعتیاد دارند. آمار دقیقی از مسمومیت با الکل نداریم دکتر بابک مصطفیزاده، متخصص پزشک قانونی و مسمومیتها با اشاره به مصرف مشروبات الکلی در جامعه به خبرنگار سلامت میگوید: «معمولا افرادی که مشکلات خاصی دارند، به الکل یا موادمخدر گرایش پیدا میکنند. هر کدام از این افراد مشکلات روحی-روانی خاصی دارند. مشروبات الکلی مانند سایر مواد زیانبار به بدن آسیبهای زیادی میزند و برخی از عوارض آن، مربوط به آسیبهای فردی است که بلافاصله بعد از مصرف در یکی، دو روز اول ظاهر میشود و برخی هم عوارض ماندگار هستند که در صورت مصرف مداوم به وجود میآیند مانند آریتمی قلبی و نارسایی کبدی. البته در صورت مصرف بیش از حد، الکل میتواند باعث وقفه تنفسی هم شود.» این استادیار گروه آموزشی پزشکی قانونی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی میافزاید: «با توجه به ممنوعیت مصرف و فروش مشروبات الکلی در کشور ما، متاسفانه افراد سودجو به صورت زیرزمینی و در کارگاههای غیربهداشتی اقدام به تهیه این مشروبات میکنند که همراه با ناخالصیهای زیادی است. در این نوع مشروبات، معمولا الکل چوب یا متانول وجود دارد که بسیار خطرناک است و در خوشبینانهترین حالت باعث کوری دائمی فرد و در بسیاری موارد فوت شخص میشود.» وی تصریح میکند: «افراد بسیاری پس از مصرف اینگونه مشروبات بعد از گذشت 2 تا 3 روز به عوارض آن مبتلا میشوند و در صورتی که زنده بمانند تا آخر عمر بیناییشان را از دست میدهند.» او در پاسخ به این سوال که آیا آماری از مصرف مشروبات الکلی در جامعه وجود دارد، میگوید: «آمار خاصی در این زمینه وجود ندارد اما روزانه در بیمارستان لقمان در کنار کسانی که شیشه و کراک مصرف کردهاند، یک، دو مورد هم به علت مسمومیت با الکل به ما مراجعه میکنند.» عوارض مصرف الکل دکتر مصطفیزاده در مورد مضرات الکل میگوید: «مهمترین عارضه الکل در صورت مصرف مداوم، نارسایی قلبی است که این عارضه در سنین پایین هم به وجود میآید و باعث کم شدن طول عمر فرد میشود.» این استادیار دانشگاه ادامه میدهد: «عارضه دیگر، نارسایی کبدی است که باعث ابتلا به بیماری هپاتیت الکلی میشود. این بیماری درواقع یک واکنش التهابی در کبد است که باعث بهوجود آمدن کبد چرب میشود و عوارض خاص خودش را دارد.» به گفته وی، سومین ارگانی که بعد از مصرف مشروبات الکلی دچار عارضه میشود، لوزالمعده است. پانکراتیت یا همان التهاب لوزالمعده از عوارض درازمدت مصرف الکل است که در سنین بالا در فرد بیماری دیابت بهوجود میآورد. لوزالمعده در بدن کار ترشح انسولین را به عهده دارد ولی چون درگیر میشود، آسیب میبیند و دیگر انسولین ترشح نمیکند و فرد در سنین پایین و جوانی به دیابت مبتلا و مجبور میشود تا پایان عمرش انسولین مصرف کند. این در حالی است که دیابت امالامراض است و باعث بهوجود آمدن بیماریهای زیادی میشود. این الکل سفید سمی این متخصص پزشکقانونی در مورد استفاده برخی افراد از الکل سفیدی که در داروخانهها به فروش میرسد، میگوید: «الکلهای موجود در داروخانهها، الکلهای تقطیری هستند و روی آن عبارت الکل 96 و 95 درصد به چشم میخورد یعنی 4 تا 5 درصد ناخالصی دارند. این ناخالصی الکلها سمی است که در صورت مصرف بیش از حد باعث کوری و نارسایی در کلیهها و حتی مرگ میشود.» او با اشاره به اینکه الکل مانند سایر مواد پدیدهای به نام وابستگی به مواد را بهوجود میآورد، تاکید میکند: «افرادی که مداوم از مشروبات الکلی استفاده میکنند، برای آنکه به آن حالت اولیه سرخوشی برسند که برای خودشان تعریف کردهاند، هر بار باید مقدار بیشتری بنوشند. از این رو هر روز دوز مصرفی بالاتر میرود و به حدی میرسد که دیگر نمیتوانند آن را کنار بگذارند و مجبور میشوند روزانه یکی، دو بار الکل مصرف کنند.» کنارگذاشتن الکل؛ سختتر از کراک این پزشک بیمارستان لقمان یادآور میشود: «من بیمارانی داشتهام که به علت وابستگی به الکل در خیابان هم الکل مصرف میکردند. وابستگی جسمی و روانی به الکل کاملا ثابت شده است و نتایج بررسیها نشان داده است کنار گذاشتن الکل از ترک کراک سختتر است زیرا الکل روی مغز اثر میگذارد و سلولهای مغزی را از بین میبرد و میتواند باعث دمانس (فراموشکاری) در فرد شود.» او به جوانان توصیه میکند: «مشروبات الکلی بسیار مضر هستند و هیچ سود و منفعتی برای شخص استفادهکننده ندارند، افرادی که این مشروبات را مینوشند، دارای مشکلات زیاد و نقصهای فراوان در زندگی هستند و با این کار میخواهند مسایل و مشکلاتشان را برطرف کنند. شخصی که الکل مصرف میکند، فرد سالمی نیست و میخواهد کمبودهایش را با الکل برطرف کند. الکل، ماده غیرقانونی و غیرشرعی در کشور ماست که بیشتر مردم جامعه ما با مضرات آن آشنایی دارند از این رو به جوانان توصیه میکنیم به دنبال استفاده از آن نباشند.» این استادیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی تصریح میکند: «مشروبات الکلی بهصورت گذرا باعث سرخوشی در فرد میشوند به طوری که شخص به امور روزانهاش توجهی نمیکند در حالی که الکل با گذشت زمان مشکلات فرد را افزایش میدهد و نهتنها مسایل و مشکلات را حل نمیکند، بلکه باعث رانده شدن از جامعه و خانواده و در مواردی هم باعث بیکاری و اخراج از کار میشود. جوانان ما که آیندهسازان فردای جامعه هستند نباید برای پر کردن خلاءهای زندگی یا ایجاد نشاطهای کاذب، از مشروبات الکلی یا موادی مانند شیشه و کراک استفاده کنند زیرا در درازمدت آسیبهای جبرانناپذیری به زندگیشان وارد میکند و باعث از بین رفتنشان میشود.» این متخصص پزشکیقانونی در مورد مصرف مشروبات الکلی و جرم بودن این کار میگوید: «در کشور ما که یک کشور اسلامی است، وجود هر درصدی از الکل اتانول در خون یک انسان مسلمان، جرم محسوب میشود و مجازات آن شلاق تا حبس است و مسایل قانونی خاص خودش را دارد. در کشورهایی هم که مصرف الکل آزاد است، باز هم مصرف آن محدودیت دارد و اینگونه نیست که هر فردی هر اندازهای که خواست، الکل مصرف و در سطح جامعه آزادانه رفتوآمد کند.» دکتر مصطفیزاده خاطرنشان میکند: «در کشورهای دیگر هم قوانینی برای مصرف الکل بهخصوص در هنگام رانندگی وجود دارد که در صورت مصرف بیش از حد، فرد خاطی را پلیس دستگیر میکند و میزان الکل خونش اندازهگیری میشود. در صورتی که بالاتر از حد مجاز باشد جرم محسوب میشود و مجازاتهای خاصی دارد.» مشروبات الکلی و وقوع جرایم دکتر امانا... قراییمقدم در مورد گرایش جوانان به مشروبات الکلی میگوید: «متاسفانه در سالهای اخیر شاهد گرایش جوانان به سمت مشروبات الکلی هستیم که از علل آن میتوان به فقر، بیکاری، نبود تفریحات سالم و کمبود امکانات ورزشی و آزادیهای فردی اشاره کرد.» او میافزاید: «جوانان و نوجوانانی که والدینشان مشروبات الکلی مصرف میکنند، قطعا به سمت این مواد گرایش پیدا میکنند در حالی که فرزندان خانوادههای مذهبی که خوردن مشروبات الکلی را حرام میدانند، گرایشی به سمت این مواد ندارند و خوردن آن را گناه میدانند.» این جامعهشناس با اشاره به رواج ماهواره در جامعه میگوید: «در بیشتر برنامهها و فیلمهای ماهوارهای، بازیگران الکل مینوشند و جوانان که به شدت تحتتاثیر این برنامهها قرار دارند به دلیل پیروی از بازیگران به سمت این مواد میروند.» دانشیار دانشگاه تربیت معلم تصریح میکند: «یکی از عوامل دیگر، گرایش به مصرف در جوانان، پذیرفته شدن در گروه همسالان است. معمولا آنها فکر میکنند با کشیدن سیگار و استعمال مشروبات الکلی بزرگ شدهاند و دوستانشان را تشویق میکنند که از این مواد استفاده کنند. جوانان به سمت مشروبات الکلی کشیده میشوند تا کمبودهای خود را به این وسیله جبران کنند.» او با اشاره به اینکه در مورد مضرات مصرف الکل اطلاعات کمی در اختیار جوانان گذاشته میشود و شیوههای تبلیغ مشروبات الکلی بسیار قویتر است، تاکید میکند: «این مشکلی است که کشورهای غربی هم با آن مواجه هستند و خودشان هم نمیدانند چه باید بکنند.» دکتر قراییمقدم تصریح میکند: «الکل به اندازه موادمخدر قوی مانند کوکایین و هرویین مشکل به وجود میآورد و هیچ توجیهی برای مصرف آن وجود ندارد.» او میگوید: «وقوع جرائمی از قبیل مزاحمتهای خیابانی و درگیریهای خانوادگی و اعتیاد، از تبعات مصرف مشروبات الکلی است. مصرف مشروبات الکلی از نظر جامعهشناسی، یک نوع آسیب اجتماعی محسوب میشود و اگر این مصرف به حد افراط برسد، صدمههای زیادی را از لحاظ فرهنگی و اجتماعی به جامعه وارد میکند.» مشروبات تقلبی چندی قبل دکتر شاهینشادنیا، دبیر انجمن سمشناسی و مسمومیتهای ایران با اشاره به عوارض ناگوار مصرف الکل گفت مصرف مشروبات تقلبی دستساز که عمدتا حاوی الکل متیلیک هستند باعث کوری و مرگ میشوند. او تاکید کرد: «الکلی که در مشروبات به درصدهای مختلف در کشورهای غربی اضافه میشود، الکل اتیلیک است و مسمومیتهایی که ایجاد میکند، بیشتر گوارشی است اما به دلیل منع قانونی واردات الکل در کشور ما، این مشروبات بهطور غیرقانونی و زیرزمینی تولید میشوند و برای ارزانتر تمام شدن هزینه آن، به جای الکل اتیلیک از الکل متیلیک یا الکل چوب در ساخت آنها استفاده میشود که حتی مقدار کم این الکل عوارض حادی مانند کوری و در صورت عدم مراجعه به بیمارستان مرگ فرد را در پی دارد.» به گفته وی کسانی که به مقدار زیاد و ناگهانی مشروبات الکلی مصرف میکنند، دچار خوابآلودگی، کاهش سطح هوشیاری، تشنج و کما میشوند. گاهی هم بعضی از افراد افت قندخون پیدا میکنند و نبضشان کند میشود. حرام بودن شرب خمر رضایی، وکیل دادگستری در مورد قوانینی که در رابطه با الکل وجود دارد، میگوید: «نوشیدن مشروبات الکلی که در فقه اسلام و حقوق جزای ایران شرب مکر یا شرب خمر نامیده میشود، حرام و مشمول مجازات حد است. نوشیدن الکل و مواد مستکننده از جرایم عمومی است و اگر معلوم شود فردی شربخمر کرده، ولو مست نشده و هیچ خلاف دیگری انجام نداده یا شاکی نداشته باشد، باز هم مجازات میشود. باب ششم از قانون مجازات اسلامی در رابطه با حد مسکرات 80 ضربه شلاق است، همچنین در فصل بیستوهشتم از کتاب تعزیرات در مورد تظاهر به استعمال مشروبات الکلی، آمده است اگر استعمال الکل در ملأ عام باشد، علاوه بر 80 ضربه شلاق، شخص به 2 تا 6 ماه حبس هم محکوم میشود.» وی میافزاید: «هرکس مشروبات الکلی بخرد و حمل و نگهداری کند، تا 74 ضربه شلاق و از 3 ماه تا یک سال حبس و جریمه نقدی باید بپردازد و اگر کسی محلی را برای شرب خمر دایر کند، باز هم به مجازات فوق محکوم خواهد شد و حتی اگر کسی در چنین محلی کار کند، معاون محسوب میشود و همان مجازات را خواهد داشت. اگر کسی ولو با ترغیب یا تطمیع یا نیرنگ، وسایل استفاده از مسکرات را فراهم کند، در حکم معاون در شرب خمر است و به 74 ضربه شلاق محکوم خواهد شد.» او خاطر نشان میکند: «براساس قوانین کشور ما، چنین فردی اول به حد مسکر محکوم میشود و دوم در برابر عمل خود مسوول است و به مجازات آن هم محکوم میشود. برای مثال براساس ماده 224 قانون مجازات اسلامی اگر فردی در حالت مستی دیگری را بکشد، قصاص خواهدشد مگر اینکه ثابت شود به کلی مسلوبالاختیار بوده و قصد از وی سلب شده و از قبل برای چنین عملی خود را مست نکرده باشد.» بـازار فـروش مـشـروبـات «محمود کلهخر» که بهدلیل مصرف بیش از حد مشروبات الکلی به این لقب مشهور شده و در بازار ماهیفروشها به کار توزیع مشروبات الکلی مشغول است، میگوید: «عرق سگی میخواهید یا ویسکی؟ عرق سگی در وزنهای مختلف 4 لیتری و 16 لیتری به فروش میرسد.» محمود اطمینان میدهد که مشروباتی که دارد سالم و استاندارد است و بعد از ساعت 9 شب بهوسیله پیک به در خانه فرستاده میشود. مشروبات داخل بطریهای آب معدنی در حالی که کاملا با نایلون پرس شدهاند به دست مشتریان میرسند و هر بطری یک لیتری حدود 20 تا 30 هزار تومان هزینه دارد. سعید، فروشندهای که روبروی محمود به کار توزیع مشروبات الکلی مشغول است، میگوید: «از محمود مشروب نخرید. تا به حال عده زیادی با مصرف مشروبهای او کور شدهاند. او در تهیه مشروبات از الکل اتانول استفاده میکند.» او میافزاید: «معمولا تهیه مشروبات الکلی در منطقه مجیدیه تهران انجام میشود. برای این کار دستگاه گلابگیری یا دیگ زودپزهای بزرگ و یک دستگاه الکلسنج نیاز است که به راحتی میتوان در ناصرخسرو تهیه کرد. معمولا چون این محصولات بوی تندی دارند، در باغهای اطراف رودهن تهیه میشوند.» او یادآوری میکند برای تشخیص الکل، الکل را آتش میزنند. اگر رنگ آن به سرخی زد، الکل صنعتی و در صورتی که شعله آن آبی و بالایش زرد بود، الکل خوراکی است. سعید میگوید: «بیشتر ویسکیهای این بازار تقلبی است و برای درست کردن آنها چوب گردو را همراه کاکل ذرت میجوشانند و به آن مقداری الکل سفید اضافه میکنند. شیشه مشروبات الکلی را با این محلول و بهوسیله سرنگ پر میکنند و کسی هم متوجه تقلبشان نمیشود.» قـاچـاق مـشـروبـات الـکـلی رسول، راننده اتوبوسی که هر روز مقصدش سلیمانیه عراق است و با گرفتن 35 هزار تومان مسافران را از ترمینال غرب تا کردستان عراق میبرد، در مورد توزیع و حمل مشروبات الکلی به خبرنگار سلامت میگوید: «مهمترین مراکز توزیع مشروبات الکلی سقز، بانه و مریوان است. این کار را افراد پیلهور که کارت پیلهوری دارند، انجام میدهند. این افراد که لب مرز فعالیت میکنند، به دلیل نبود کار و اشتغال مناسب به کار قاچاق مشروبات الکلی روی آوردهاند. آنها معمولا مشروبات را با قاطر در روستاهای مرزی حمل میکنند. هر قاطر بهطور متوسط حدود 300 کیلوگرم بار حمل میکند و هر بار 5 تا 6 قاطر محموله مشروبات الکلی را حمل میکنند. قاطرها راه بلد هستند و فروشندگان قبلا آنها را مست میکنند؛ یعنی یک نوع مشروب تند را با آب آشامیدنیشان مخلوط میکنند بعد به قاطر نمک میدهند و او را روانه میکنند. بعضی از مواقع هم که بار سنگین است و هوا بارانی، یک اسبسوار گله قاطرها را همراهی میکند تا نقطه صفر مرزی که در آن افرادی به نام کارگران اجناس را تحویل میگیرند. معمولا این نقاط عبارتند از: «سلیمانیه»، «پنج وین»، «اربیل» و «سیدصادق» اما بزرگترین و مهمترین مرکز فروش مشروبات الکلی، سلیمانیه عراق است.» به گفته این راننده اتوبوس، قیمت این مشروبات در سلیمانیه بسیار ارزان است و در تهران 10 تا 15 برابر قیمت به فروش میرسد. او میافزاید: «حدود 80 تا 95 درصد مشروبات الکلی از طریق قاچاق وارد کشور میشود. وقتی مشروبات به مرزهای روستاهای مریوان، سقز، بوکان و بانه میرسند، جاسازی میشوند. معمولا برای قاچاق مشروبات از 3 ماشین (اکثرا پژو آر.دی یا 405) استفاده میشود. در این ماشینها صندلی عقب را بیرون میآورند و جعبههای مشروبات را جاسازی میکنند. این ماشینها معمولا سرنشینی ندارند، اما گاهی یک نفر کنار دست راننده مینشیند یا از یک آدمک استفاده میکنند. ماشین جلوتر معمولا ماشین اسکورت 2 ماشین بعدی است. وقتی این خودروها به مرز میرسند، به بهانه اینکه ماشین خراب شده است، شرایط پلیس راه را بررسی میکنند. وقتی ببینند خبر خاصی نیست و بازرسی خیلی جدی نیست، ماشین اول همراه 2 ماشین دیگر از مرز رد میشوند اما اگر دیدند اوضاع نامساعد است، خرابی ماشین را بهانه میکنند و مدتها در آنجا میمانند و به 2 ماشین دیگر اجازه ورود نمیدهند. البته مسافران معمولا مشروبات الکلی را در درهای ماشین (زیر شیشه ماشین) جاسازی میکنند. اگر خانمی هم همراهشان باشد، خانمها مشروبات را مخفی میکنند.» وی ادامه میدهد: «بعضی از مشروبهای الکلی مشتریهای خاص خود را دارند، به همین دلیل آنها را در جلد شامپو جاسازی میکنند بهخصوص شامپوهای آلمانی که بزرگ هستند. قاچاقچیان بهطور عمودی این شامپوها را میشکنند و بطری مشروب را در آنها جاسازی میکنند و دوباره میچسبانند و بهراحتی داخل ساک یا چمدان میگذارند و کسی هم شک نمیکند.» او یادآوری میکند: «بازار قاچاق مشروبات الکلی به دلیل سودآوربودن، خیلی گرم است و اهالی مناطق مرزی که بیشتر بیکار هستند، از این راه امرار معاش میکنند. آنها باوجود اینکه میدانند اگر دستگیر شوند 300 هزار تومان جریمه میشوند، همچنان به این کار مشغولند.»