نظر آیت‌الله جوادی آملی در مورد نمایش چهره‌های منسوب به امامان در فیلم‌ها

مهر: مرجع تقلید شیعیان در مورد نشان‌دادن چهره منسوب به امامان در فیلم‌ها و سریال‌ها گفت: اگر ما بتوانیم به لطف الهی از بازی و سرگرمی صرف به هنر برسیم آن‌گاه نشان دادن صورت‌ها هیچ مانعی ندارد. آیت‌الله العظمی عبدالله جوادی آملی در دیدار مجید مجیدی کارگردان سریال "محمد(ص)"، مهدی حیدریان تهیه‌کننده و سید رضا میرکریمی مشاور کارگردان این فیلم سینمایی اظهار داشت: اگر ما بتوانیم به لطف الهی از بازی و سرگرمی صرف به هنر برسیم آن‌گاه نشان دادن صورت‌ها هیچ مانعی ندارد، اصل مطلب این است که تعزیه‌‌خوان‌ها نمازشب‌خوان بودند گاهی هم بچه‌ها را می‌آوردند اینها دعا می‌خواندند یا آب می‌آوردند اینها دم می‌زدند من خودم در دوران کودکی دیدم، اگر هنر باشد نه بازی و لهو لعب، نمازش اول وقت باشد، دیگر وقتی گریم بکند نماز نخواند یا غسل نکند این شخص نمی‌تواند پیغمبر یا امام حسین را نشان بدهد. آنها همیشه اهل نماز و روزه و نماز شب بودند. اگر هنر باشد هیچ منعی نیست که پیغمبر یا امام را نشان بدهند چه اینکه سالیان متمادی نشان می‌دادند. آیت‌الله جوادی آملی ادامه داد: اما وقتی بازیگری شده در یک فردی بی‌نمازی، بخواهد به صورت قمربنی‌هاشم در بیاید این هتک است. با بدن پاک باشد بی‌روزه نباشد اهل روزه باشد اهل نماز باشد آن وقت نشان دادن چهره هیچ منعی ندارد. وی گفت: در همین مملکت به خاطر دارم جریان معراج را می‌خواستند نشان بدهند پیغمبر(ص) را نشان می‌دادند، علی‌بن‌ابی‌طالب(ع) را نشان می‌دادند، فاطمه زهرا(س) را نشان می‌دادند. انقلاب اسلامی زمینه شکوفایی هنر را فراهم کرده است آیت‌الله جوادی آملی گفت: ممکن است بعضی‌ها هنوز بازیگرند و اهل بازی‌اند و این هنر شریف را به بازی بگیرند ولی انقلاب اسلامی زمینه را فراهم کرده، چه اینکه یک عدّه کاملاً متحوّل شده و از بازیگری به هنرمندی منتقل شدند. وی در اهمیت صنعت- هنر سینما و تلویزیون ابراز داشت: آنچنان که اگر کسی به صورت پیامبر در این عصر مبعوث می‌شد، گزاف نبود که با زبان هنر سینما بیاید. اختراع دوربین خدمت اساسی به علم و فن کرده است. این مرجع تقلید با ذکر خاطره‌ای از دوران تحصیلش نزد علامه شعرانی گفت: یادم هست خدمت حضرت علامه شعرانی که هندسه می‌خواندیم؛ هندسه مسطّحه با خط کشیدن روی کاغذ حل می‌شود، ولی هندسه فضایی درکش بسیار دشوار است، برای اینکه آنچه استاد می‌گوید سه ‌بُعدی است و آنچه بر روی کاغذ می‌کشیم، دو بُعدی است. آن بُعد سوم را تا آدم می‌رود در ذهن فراهم بکند از دستش در می‌رود. لذا هندسه فضایی برای کسی که ابزار ندارد بسیار دشوار است. جریان دوربین، فیلم‌سازی و هنر انسان را به درک بعد سوم بسیار نزدیک کردند و بسیاری از کارها را آسان کرده‌اند. آیت‌الله جوادی آملی افزود: اگر ادبیات با گفتار مسئله را حل می‌کرد و تنها با گفتار است اما در دیدار، هم چشم می‌بیند هم گوش می‌شنود و تمام ابعاد تأمین است، لذا انسان بهتر می‌تواند مطلب را منتقل کند. وی اضافه کرد: اگر انقلابی شد چه اینکه شد، اگر سرگرمی صرف و بازی به هنر و هنرمند اعتلا نیابد، باخته است و اگر بازی‌های سینما و فیلم به هنر تبدیل نشود راه باخت برای این فن باز است. بیش از 50 درصد بودجه کره زمین صرف آدم‌کشی می‌شود آیت‌الله جوادی آملی ابراز داشت: بین بازی و هنر فرق عمیق علمی وجود دارد، هم اکنون قسمت مهم بودجه جهان صرف آدم‌کشی است، بودجه‌های کشور مشخص است، بودجه نظامی مشخص است، ولو بعضی را سری نگه دارند اما کلیات بوجه نظامی مشخص است. مفسر بزرگ قرآن کریم افزود: تقریباً بیش از 50 درصد بودجه کره زمین صرف آدم‌کشی است و بخشی زیادی از اهالی کره زمین که اهل کتاب، کتیبه، حسینیه و مسجد نیستند اما اهل هنر، فیلم، سینما هستند. اهل مجلّه و روزنامه‌های علمی هم نیستند تا از این طریق رویه مدیریت دنیا عوض شود لذا در شرایط کنونی مهم‌ترین رسانه‌ای که بتواند بازی را به هنر منتقل کند و جلوی این خونریزی را گرفته و حیوان را انسان کند هنر سینما است که حیوان را انسان کند و جلوی این خونریزی را بگیرد. آیت‌الله جوادی آملی افزود: برای هنر اسلامی یک قانون اساسی لازم است که فرق بازی، سرگرمی و هنر چیست؟ حال اگر کسی لفظ را عوض کند کافی نیست بلکه واقعا باید بازی به هنر تبدیل شود و تکامل پیدا کند. وی ادامه داد: این رشته‌ها مانند صنعت سینما نظام اندیشه و انگیزه‌اش هماهنگ است امروز یک سلسله دستورهای علمی است یک سلسله فرم‌های اجرایی است که حاکم است. آن استاد و معلّم گاهی نیروی واهمه و خیال است و گاه نیروی عقل است. واهمه و خیال حساب و کتابی ندارد؛ انسان یک جا نشسته حالا در نماز یا در غیر نماز می‌بینید از شرق سر در آورده به غرب، از غرب سر در آورده به شرق، دوخت و دوز کرده، جنگ و صلح کرده، دعوا کرده، صلح کرده این یک ساعت فکر کرده در واهمه و خیال چیزی در دستش نیست جز یک سوپرمارکت ذهنی. آیت‌الله جوادی آملی تصریح کرد: این واهمه و این خیال اگر بخواهند رهبری فیلم و سینما را به عهده بگیرند همین بازیگری و سرگرمی صرف در می‌آید، ولی همین واهمه، خیال و متخیّله از بهترین نعمت‌های الهی است، اگر صف نماز جماعت تشکیل دادند به امامت عقل و اطاعت کردند، انگیزه‌های سینما به سمت غیر از بازی و سرگرمی صرف خواهد رفت. آن مطلب عالی معقول را انسان چگونه به مردم عرضه کند؟ اگر به برکت خیال و تصویر و واهمه نباشد، امکان‌پذیر نیست. وی ابراز داشت: قانون کلی (امر معقول) قابل پیاده کردن نیست، به برکت واهمه، خیال و متخیّله این سه نیرو آن معانی و صوَر را جزئی می‌کنند، آنها را دوخت و دوز می‌کنند، گاهی از هم جدا می‌کنند و قابل ادارک عموم عرضه می‌شود. لزوم توجه به خطبه قاصعه در سریال "محمد(ص)" آیت‌الله جوادی آملی در توصیه‌ای به مجیدی گفت: اگر در فیلمتان توجهی به خطبه قاصعه داشته باشید هم دستتان پر است هم محتوا، هنرمندانه است، هم اجرایش ان‌شاءالله هنرمندانه است. وی با بیان اینکه در هنر سه قسم است که نباید از نظر دور داشته شود، اظهار داشت: قسم اول آن است که محتوا هنری نیست ولی اجرا هنری است، مثل یک شعر عادی را کسی با آهنگ خوب می‌خواند. خب محتوا ضعیف است ولی آهنگ خیلی آهنگ خوبی است یا متن سستی است، کسی که خیلی خوش‌آهنگ است یا صدایش پر است مثل دوبلور خوب می‌خواند. این اجرایش هنری است اما محتوا ضعیف است. وی ابراز داشت: شما بهترین نقش فرش کاشان را روی حصیر پیاده کنید این اجرا هنری است اما محتوا هنری نیست، گاهی به عکس است انسان شعر دقیق و رقیق مولانا یا حافظ را با یک صدای انکرالأصوات بخواهد بخواند. این محتوا هنری است ولی اجرا هنری نیست. گاهی تلفیق و ترکیبی است از محتوا و اجرا شعر حافظ را با آهنگ خوب می‌خواند، شعر مولوی را با آهنگ خوب می‌خواند. این قسمت سوم دستتان پر است ان‌شاءالله یعنی اگر این قسمت خطبه قاصعه نهج‌البلاغه را خوب ارزیابی کنید که پیغمبر چه کار کرد و چطور این چارودارها را دوباره جمع کرد و صاحب مسئولیت کرد و عظمت داد. چون آنها آمدند این پیغمبرزاده‌ها و امامزاده‌ها را چارودار کردند بعد که انقلاب اسلامی پیامبر در حجاز شد همین چارودارها را وجود مبارک پیغمبر دوباره بالا دست آورد. این مرجع تقلید خطاب به کارگردان فیلم محمد(ص) تصریح کرد: فیلم شما که ان‌شاءالله مقبول خدا باشد و هست اوّلین ثواب را امام و شهدا می‌برند بعد شما آقایان، همه کارها همین طور است سدسازی، کتاب‌نویسی. خیلی از علمای نجف نوشته‌هایشان را گونی گونی در شط می‌ریختند الآن علمای حوزه یا دانشگاه یک چیز می‌نویسند فوراً یا نمایشگاه است یا عرضه‌های دیگر است. اولین ثواب را امام و شهدا می‌برند بعد دیگران. بنابراین دستتان پر است حالا البته در داخل زید چه می‌گوید عمرو چه می‌گوید اینها را نمی‌شود به حساب آورد. آیت‌الله جوادی آملی افزودند: اگر کسی بخواهد بلنداندیش باشد باید اساسی فکر بکند وگرنه همیشه این بازی‌ها وجود دارد. کودکی پیغمبر(ص) نظیر کودکی حضرت عیسی نبود مفسر بزرگ قرآن کریم با اشاره به کودکی زندگی پیامبر(ص) افزود: کودکان دو قسم‌اند بعضی از کودکان‌اند که یک شبه ره صد ساله رفتند یک حرفی جناب حافظ دارد که "یک بیت از این قصیده به از صد رساله است" این را در یکی از آن غزلیاتش دارد "یک بیت از این قصیده به از صد رساله است" بعضی‌ها هستند که یک شبه ره صد ساله رفتند، کودکی حضرت عیسی است. وی ادامه داد: کودکی پیغمبر(ص) نظیر کودکی حضرت عیسی نبود البته وقتی که بالغ شد به مراتبی از رشد رسید که احدی نرسید. به دلیل اینکه وجود مبارک حضرت عیسی مبشر بود اگر پیامبر حرف جدیدی نمی‌آورد همین حرف‌های انبیای قبلی را می‌آورد دیگر بشارت نمی‌خواست. بشارت معنایش این است که یک حرف تازه‌ای، مکتب تازه‌ای، رهاورد تازه‌ای، ره‌توشه تازه‌ای است اینکه در سوره صف دارد وَمُبَشِّرَاً بِرَسُولٍ یَأْتِی مِن بَعْدِی اسْمُهُ أَحْمَدُ معلوم می‌شود یک چیز جدیدی است. آیت‌الله جوادی آملی تصریح کرد: کودکی حضرت با کودکی دیگران فرق می‌کند اما کودکی حضرت همانند کودکی مسیح(ع) نبود که یک شبه ره صد ساله طی کند یا کودکی‌اش طوری باشد که به طور غیر عادی به دنیا بیاید الآن شما می‌بینید بخش وسیعی از مسیحیّت یعنی دو میلیارد و نیم با اینکه بشر خیلی‌ها رشد دینی‌شان قوی نیست اما جریان مسیحیّت به وسیله همان اعجاز کودکی‌اش توانسته جهان را بگیرد. قرآن یک اعجاز عقلی است در دسترس دیگری نیست اما این کودکی وجود مبارک عیسی توانست بالأخره دو میلیارد و نیم جمعیت را به خودش جلب کند. موسای کلیم خیلی مبارزه کرد کم مبارزه نکرد دریا را شکافت. آخر به آب بگوید نیا بگوید چشم. کار کمی نیست طوری بشود که این دریا یک جاده خشکی بشود که پای اینها هم تر نشود فرمود: "فَاضْرِبْ لَهُمْ طَرِیقاً فِی الْبَحْرِ یَبَساً" یابس یعنی خشک. خب وقتی آدم در دریا برود کفشش تر نشود . فرعون را به هم زدن و عصا را اژدها کردن و اینها کم نیست. اما کودکی وجود مبارک عیسی همه اینها را زیر پوشش می‌گیرد. بنابراین فرق می‌کند کودکی‌اش با کودکی دیگران فرق می‌کند اما کودکی پیامبر اسلام به گونه‌ای نیست که نظیر کودکی حضرت عیسی باشد یا نظیر کودکی حضرت یحیی باشد که خیلی بتواند مسئله باشد.