نگاهی بر روند سیاست واردات داروهای نوترکیب و تولید آنها

ايلنا: سیل واردات کالا از میوه گرفته تا کفش، از لوازم لوکس گرفته تا جوراب ، کشور را در وضعیتی نامناسب قرار داده است. بدون شک اشتغالزائی و تولید ثروت از دانش جز در سایه تولید و حمایت از آن میسر نمی گردد و کیفیت جز در کنار تداوم تولید امکان پذیر نمی باشد. مساحت زیرکشت مرکبات ایران و تولید آن در زمره ده کشور بزرگ دنیاست. روزی به عنوان صادر کننده پارچه مطرح بودیم و روزی بهترین عبای ایرانی سوغات خطه عرب بود. امروز برما چنان باریده که اولین کشور هدف صادر کنندگان ریز و درشـت جهان قرار گرفته ایم. درحالیـکه شعارحمایت از تولید بر هر کوی و برزن بلنـد است. گوئی مثـال آنکس است کـه فــریاد "دزد را بگیرید" را سر می دهد بر ملت ما رفته است. روزی نیست که از حمایت تولید در مجلس حرفی گفته نشود و در نفی واردات سخنی به میان نیاید. وزیر و وکیل بی درنگ داعیه حمایت از تولید داخل دارند. آمارهای اشتغالزائی دو رقمی ، سه رقمی و چهار رقمی می گردد. در و دیوارها را با شعار کارمضاعف مزین می کنند اما زمینه ای برای کار نیست. حمایتی از کارفرما ، کارآفرین و کارگر نیست. شلوغی وزارت کار و دیگر وزارتخانه های مرتبط جای خود را به شلوغی در گمرکات و وزارت بازرگانی داده است. در این میان بازار دارو نیز از این موضوع مستثنی نیست. در بین داروهای وارداتی، بیشترین هزینه ارزبری مربوط به داروهای نوترکیب یا داروهایی است که از طریق بیوتکنولوژی تولید می گردند. تاکنون نزدیک به 144 داروی تولیدی از طریق بیوتکنولوژی وارد بازار جهان شده است. بازار جهانی این داروها نزدیک به 90 میلیارد دلار است. اگر جمعیت را مبنا قرار دهیم، باتوجه به اینکه جمعیت ایران 1% جمعیت جهان میباشد، لذا سهم ما از واردات این داروها باید 900 میلیون دلار باشد. این در صورتی است که همه داروها وارد گردد اما واقعیت امر چنین نیست. در بین داروهای فوق فقط 21 دارو در لیست داروهای ثبت شده است. مجموعاً 13 دارو تحت عناوین تولید داخل، در بازار کشور عرضه می گردد. هشت داروی داخلی به معنی واقعی کلمه یعنی از کشت سلول و تولید پروتئین تا فرمولاسیون طبق نظر وزارت بهداشت در کشور تولید می شود، سه دارو فقط مرحله فرمولاسیون آن در کشور انجام می گیرد، یک دارو مرحله برچسب زنی (Labeling) آن در کشور انجام می گیرد و یک دارو نیز به صورت قرارداد پیمانی (Contract manufacturing) تولید می شود. قبل از اینکه به سیاستهای پشت صحنه شرکتهای چند ملیتی در راستای حفظ بازارهای شیرین کشورهای در حال توسعه پرداخته شود، نگاهی داریم به نحوه عرضه این محصولات به بازار کشور و ارائه تعریف واحدی از تولید واقعی : 1-تولید کامل : کشت سلول و تولید پروتئین نوترکیب در کشور 2-تولید از مرحله فرمولاسیون : وارد کردن ماده اولیه بالک (پروتئین ) و فرموله کردن آن و نهایتاً برچسب زنی . 3-تولید از مرحله بسته بندی : وارد کردن شکل نهایی دارو و بسته بندی آن بنام شرکت داخلی که بدون ایجاد هرگونه دانش و زیر ساختار درحد بسیار محدودی سود نصیب شرکت داخلی می نماید. این سه روش معمول دنیاست. بیشترین ارزش افزوده درتولید کامل نهفته است. در واقع صنایع بالادستی در بیوتکنولوژی بیشترین ارزش افزوده و همچنین بیشترین اشتغالزائی را داراست. 1- تولید کامل: درتولید کامل، نظر به انتقال تکنولوژی که از جنس دانش است و می دانیم که "دانش قدرت است" لذا این غرور ملی، اقتدار ملی را به همراه می آورد. در آسیا پنج کشور از صنعت بیوتکنولوژی دارویی بهره مند می باشند و ایران جزو یکی از آنهاست. در دنیا جمعاً 16 کشور دارای چنین قدرت علمی و تکنولوژی می باشند. درجه برخورداری هرکدام از این کشورها از این تکنولوژی متفاوت می باشد. باید اذعان داشت ایران در رتبه دوازدهم قرار دارد و این در حالی است که کشور ما کمتر از 10 سال است که پا به چنین عرصه ای گذاشته است. در چند سال اخیر اژدهایی که از بلعیدن منافع جهان سوم تغذیه می کند بیدار گشته و ایران را در وسط میدان منافع خود یافته است. شاخصهای مهم در این صنعت دانش محور عبارتند از : 1-تکنولوژی تولید صنعتی 2-نیروی انسانی ماهر برای توسعه این تکنولوژی و تولید 3-بازار مناسب (حجم بازار بالا با جمعیت بالای 70 میلیون نفر و قدرت خرید بسیار بالا و حمایت های دولتی ) کشور ما از هر سه شاخص اصلی برخوردار است که می توان گفت مهمترین دلایل رشد سریع این تکنولوژی در ایران می باشد. شایان ذکر است که برخورداری از این پتانسیل تولید به معنی ورود به مرحله صنعتی و تنها در این صورت است که می توان گفت ما صنعت تولید داروهای Hi-Tech را در اختیار داریم . 2-تولید از مرحله فرمولاسیون : این روش تولید درکشور ما از دیرباز در مورد مولکولهای کوچک رواج داشته است. شاید بتوان گفت کلیه شرکتهای داروئی ما تولید را به معنی فرمولاسیون تعریف می کنند. البته در تمامی دنیا درخصوص داروهای شیمیایی تعریف به همین گونه است و یک سری شرکتهای تولید کننده ماده اولیه و یک سری شرکتهای فرمولاتور وجود دارند اما در خصوص داروهای بیوتکنولوژیک چنین نیست. تمامی شرکتهای تولید کننده محصولات دارویی بیوتکنولوژیک در دنیا کل فرآیند تولید از کشت سلول تا فرمولاسیون را در اختیار دارند. درخصوص تولید کامل فرآورده های دارویی بیوتکنولوژیک کشورهای مختلف سیاستهای حمایتی متفاوتی را اعمال می کنند. حتی کشوری مانند آمریکا که بعنوان کشوری با اقتصاد باز مطرح است درخصوص ورود داروهای مشابه تولید داخل محدودیتهای زیادی اعمال می کنند از جمله جلوگیری از ورود آنها به مدت معین و یا اینکه تمدید دوره انحصاری برای مدتی طولانی تر. دلیل اتخاذ چنین سیاستی پرواضح است چرا که ارزش افزوده تولید داخل و اشتغالزائی از جمله مسائلی است که حکومتها برای آن ارزش قائلند و ایجاد زیرساختار چنین صنعت دانش محوری نیاز به حمایت های کاملاً ویژه دارد. گروه دوم یعنی تولید از مرحله فرمولاسیون، درصورتی که ماده اولیه آن دارو در کشور تولید گردد در مرحله ی اول از ورود آن به مدت طولانی جلوگیری می کنند و درغیر این صورت مشمول تعرفه گمرکی و سود بازرگانی قابل ملاحظه ای می شوند تا قدرت رقابت را از وارد کننده سلب نمایند. یکی از سیاستهای شرکتهای غربی در راستای سرکوب شرکتهای تولیدکننده ی داخلی انجام Dumping می باشد که متاسفانه با حذف تعرفه گمرکی و سود بازرگانی داروهای وارداتی مشابه تولید داخل، سیاست های ما با آنها هم آواز می گردد . درکشور ما صلاح براین است که از ورود داروهایی که تکنولوژی تولید در داخل موجود می باشد برای مدت طولانی و مشخص جلوگیری شود و پس از آن با شمول تعرفه گمرکی و سود بازرگانی، قدرت رقابت با تولید کننده در جهت به تعطیلی کشاندن آنها را سلب نمائیم و از تضعیف شرکتهای دانش بنیان داخلی و تزلزل زیرساختار تکنولوژیک کشور جلوگیری بعمل آوریم. اما سیاستهای شرکتهای غربی : 1- عدم انتقال دانش فنی فرآیند بالا دستی : انتقال تکنولوژی بالادستی که دارای ارزش افزوده فراوان است از طرف شرکتهای غربی نه تنها به ایران بلکه به هیچ کشور درحال توسعه ی دیگری در جهان صورت نگرفته است و نخواهد گرفت. چرا که در زمینه بیوتکنولوژی فاز بالادستی علاوه بر ارزش افزوده قابلیت دوگانه را داراست. لذا این شرکتها به دنبال واگذاری فرمولاسیون و فروش ماده اولیه پروتئینی و متاسفانه در سالهای اخیر در کشور ما فقط درحد مرحله بسته بندی می باشند. شایان ذکر است که آنهم پس از یک دوره طولانی که منوط به واردات دارو ، مرحله برچسب زنی و نهایتاً فرمولاسیون است. در واقع ارزش افزوده بالا و توان تکنولوژیک کماکان دراختیار خودشان است. یکی از سیاستهای این شرکتها رصد کردن کشورهای درحال توسعه است و درصورت وجود تولید داخلی و دراختیار داشتن تکنولوژی بالا دستی، درجهت به ورشکستگی کشیدن تولید کننده داخلی حرکتی موثر را آغاز می نمایند. این شرکتها با عقد قرارداد چندین ساله با شرکتهای داروسازی کشور از 4 فاز سخن به میان می آورند : الف - ورود دارو ب - برچسب زنی ج - فرمولاسیون د- تولید نهایی مدت این قراردادها معمولاً 5 تا 7 سال می باشد با توجه به عدم ثبات مدیریتی در کشور اعم از سازمانهای دولتی و همچنین مدیران عامل و هیات مدیره شرکتهای داروسازی، شرکتهای خارجی منافع خود را که بیشتر در بند "الف" و "ب" می بینند ادامه می دهند. آنگاه با تغییرات مدیریتی بندرت به بند "ج" می رسند. هیچگاه در تاریخ انتقال تکنولوژی،کشور ما در قراردادهای منعقده به بند "د" یعنی تولید بالادستی نرسیده است - پیشنهاد می شود درخصوص داروهایی که تولید داخل از مرحله بالادستی دارند واردات به مدت حداقل 10 سال ممنوع گردد و پس از آن تعرفه گمرکی و سود بازرگانی قابل توجهی بر آنها اعمال گردد. - اگر نگرانی انحصار است. تولید کننده ماده اولیه داروی بیوتک می تواند فرمولاسیون و ماده اولیه را به یک شرکت داروسازی داخلی دیگر نیز انتقال دهد. 2-سیاست دیگر شرکتهای خارجی فروش داروی فرموله شده و پرشده و واگذاری برچسب زنی به نام کارخانه داروسازی داخل می باشد. این حرکت در قبال یک قرارداد چند ساله و پس از آن انتقال دانش فرمولاسیون است که مانند مرحله قبل می باشد. از این رو نام تولید داخل را بر محصول خود گذاشته و از امکانات معافیت گمرکی و سود بازرگانی برخوردار می گردند. این حرکت نیز به شکست تولید کننده داخلی ختم می گردد و هیچگونه دانش فنی به کشور منتقل نشده، اشتغالزایی صورت نمی پذیرد و حتی ظرفیت سازی صنعتی نیز به وقوع نمی پیوندد. 3-سیاست جدیدی که رو به گسترش می باشد، تولید بصورت تحت قرارداد(Contract Manufacturing) است. ارزش افزوده در تولید و در اشتغالزائی و برخورداری از تکنولوژی می باشد که در این حالت در اختیار شرکت خارجی باقی می ماند، موجب گسترش اشتغالزایی در کشور خارجی می گردد و فقط به شکست تولید داخل ختم می گردد. در واقع شرکتهای خارجی تا زمانی که یک رقیب داخلی برای آنها پیدا نشده است، همواره به دنبال صادرات محصول خود به ایران می باشند. امروزه با توجه به حمایت از تولید که خواست حاکمیت است واژه " تولید" را به نفع خود تعریف و سازمانها دولتی داخل را با خود هماهنگ می کنند. در هیچ جای دنیا برچسب زنی تولید نیست. در هیچ کشوری زمانی که دانش فنی تولید ماده اولیه در کشور وجود دارد، فرمولاسیون تولید محسوب نمی گردد. پیشنهاد می گردد: الف) بیش از 144 داروی بیوتک در بازار جهانی است که تعداد 13 قلم آنها به فرمهای مختلف در کشور تولید می گردد. تعداد 11 دارو نیز در مراحل مختلف ثبت و تولید نهایی می باشند در واقع نزدیک به 120 دارو کماکان در بازار جهانی وجود دارد که در کشور ما تولید نمی گردد. چنانچه حرکتی برای جلوگیری از خروج ارز مدنظر می باشد و یا نگران جان و حقوق بیماران می باشیم، چرا اقدامی برای تولید این 120 داروی دیگر که هیچ متولی ندارد صورت نمی گیرد؟ کما اینکه تعداد قابل ملاحظه ای دارو در بازار جهانی است که بیماران کشور ما به شدت به آن نیازمند می باشند. چرا ارزی که برای ایجاد رقابت تولید داخل هزینه می گردد برای ورود داروهای مورد نیاز بیماران مصروف نمی گردد؟ اگر قرار است نگرانی ما رفع مشکل بیماران باشد و جلوگیری از خروج ارز مطرح است آیا نباید در مورد داروهایی که بصورت تک نسخه ای و بعضاً به دوبرابر قیمت وارد کشور می گردد، هزینه گردد؟ ب ) بیوتکنولوژی دارویی در کشور ما به صنعت داروسازی و صنعت بیوتکنولوژی تبدیل شده. ما کارخانه نداریم بلکه صنعتی دانش محور دراختیار داریم. یک نگرانی اصلی شرکتهای خارجی ایجاد رقیب با پتانسیل در کشور ایران برای بدست گیری بازارهای بین المللی آنهاست. داروهای نوترکیب ما پا را از مرزهای کشور بیرون گذاشته و وارد بازار جهانی گردیده است. این امر عامل نگرانی آنها است. تنها راه جلوگیری، به ورشکستگی کشیدن تولید کنندگان داخلی است و آنهم از طریق Dumping و جلوگیری از هزینه در R&D و ایجاد رقابت ناصحیح که متاسفانه با یک حربه ی فریبکارانه تحت عنوان تولید داخل یا "تحت لیسانس" مسئولین ما را حامی منافع خود قرار داده اند. در کشوری که قدرت تحقیق و توسعه برای داروهای بیوتک رشد قابل ملاحظه ای کرده و امکان ورود به عرصه تولید هر داروی بیوتک را داراست، در کشوری که میلیاردها ریال بابت زیر ساختار هزینه شده، چه جائی برای برطبل کوبیدن تولید "تحت لیسانس" آنهم با "برچسب زنی" و واردات ماده اولیه. آیا زمان آن نرسیده که مسئولین کشور با اعتماد به جامعه علمی کشور، اطمینان بیشتری را برای ادامه فعالیت های شبانه روزی تحقیق و توسعه به آنها بدهند و در سال جهاد اقتصادی با آنها هم رزم باشند؟