چاپ کتاب احزاب سیاسی در فرانسه توسط انتشارات سمت

"کتاب احزاب سیاسی در فرانسه" نوشته دکتر حجت الله ایوبی به عنوان کتاب درسی دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران بوسیله انتشارات سمت به چاپ رسید. این کتاب در 286 صفحه راه دراز و دشوار احزاب سیاسی در فرانسه را مورد بررسی قرار داده است.

احزاب سیاسی در فرانسه فراز و فرودهای فراوانی را به خود دیده اند. بر خلاف بسیاری دیگر از کشورهای اروپایی، فرانسه سرزمین انقلابهای پی در پی و آزمایشگاه نظامهای سیاسی گوناگون است. از فردای انقلاب فرانسه، مردمان این دیار تاکنون پانزده قانونی اساسی را آزمودند و همه رژیمهای ممکن از پادشاهی مطلقه، تا نظام مشروطه و امپراطوریهای گوناگون را به خود دیده اند و پس از آزمون چهار جمهوری سرانجام بیش از نیم قرن است که به پنجمین آن به نام «جمهوری پنجم» رضایت دادند. اگر چه زمزمه های گذر از این جمهوری و لزوم تأسیس جمهوری ششم نیز همچنان به گوش می رسد ولی گویی روح ناآرام فرانسوی در این جمهوری بیش از نیم قرن است که آرام گرفته است. احزاب سیاسی در کوران رخدادهای تلخ و شیرین فرانسه فراز و نشیبهای زیادی به خود دیده اند. انقلاب فرانسه و پایه گذاران فکری آن از آغاز با هرآنچه که اراده یگانه ملی را دچار دسته بندی و تفرقه کند سخت در ستیز بودند. اندیشه های رسو درباره اراده ملی و ملیت ناسازگار با تحزب ترجمه شد و احزاب سیاسی به عواملی برای چند دستگی و شسکستن وحدت ملی متهم شدند. از روزگار انقلاب فرانسه تا به امروز احزاب سیاسی در فرانسه این بار اتهام را همواره به دوش می کشند. شاید به همین سبب و البته دلایلی که خواهد آمد فرانسویان با دیر کرد فراوان در مقایسه با دیگر کشورهای اروپای غربی، پذیرای احزاب سیاسی شدند. احزاب سیاسی میهمان ناخوانده ای بودند که فرانسویان خود را مجبور و شاید محکوم به پذیرشش می دیدند. اما این میهمان ناخوانده به تدریج در سرزمین گلها جا خوش کرد و به بخشی از زندگی مردمان این دیار تبدیل شد. میهمانی که در عمل نشان داد صاحبان این خانه را گریزی از آن نیست و باید او را ارجمند بدارند. شاید به همین دلیل هنوز بسیاری از احزاب دست راستی از نام حزب می گریزند و کمتر حزبی در این جناح است که کلمه «حزب» را برای سازمانش بکار برد.«تجمع برای فرانسه»، «اتحاد برای دمکراسی فرانسوی»،«جنبشی مردمی» و مانند آن نامهایی است که مهمترین احزاب دست راستی و میانه روی فرانسوی برای خود برگزیده اند.

فرانسویها پس از پذیرش احزاب سیاسی کوشیدند تا آنجا که ممکن است آنها را فرانسوی کنند. در ادبیات فرانسه «نه مانند دیگران » و «استثنایی فرانسوی » جایگاه بلندی دارند. آنها اگر تجربه ای را از دیگر کشورها البته با تاخیر فراوان هم وارد کنند، آنقدر رنگ و لعابش را به شیوه خود دستکاری خواهند کرد تا سزاوار وصف مثلاً «احزابی نه مانند دیگران» باشد بویژه اگر بر این باور باشیم که این تجربه از آن سوی دریای مانش و از کشور انگلستان آمده باشد که در این صورت باید آن را حتماً به استثنایی فرانسوی تبدیل کرد. حاصل آنکه احزاب سیاسی در فرانسه آزمونی است متفاوت از دیگرکشورها و حقیقتاً می توان آنها را احزابی «نه مانند دیگران»دانست.

دراین نوشتار جنبه های مختلف احزاب سیاسی در فرانسه مورد بررسی قرار گرفته است. هدف از این کتاب آشنایی با احزاب سیاسی در فرانسه از آغاز تا کنون با تاکید بر جمهور پنجم است. این کتاب به دانشجویان فرانسه شناسی دانشگاه تهران کمک می کند «سیاست و حکومت در فرانسه» را بهتر دریابند و می تواند برای درس«سیاست وحکومت دراروپای غربی» نیز مورد استفاده قرار گیرد. با توجه به پژوهشهایی که پیشتر در خصوص نظریه های احزاب سیاسی صورت گرفت و نگارش کتاب «پیدایی و پایایی احزاب سیاسی در غرب» که بوسیله انتشارات سروش به چاپ رسید، این کتاب را می توان دنباله پژوهشهایی پیشین و آزمون نظریه های احزاب سیاسی در فرانسه دانست. به همین سبب در فصل نخست چارچوب نظری و مدلهای مورد استفاده دراین پژوهش به اختصار آمده است.

دسته بندی احزاب سیاسی که در حقیقت صورت بندی کتاب نیز می باشد بر اساس نظریه موریس دوورژه و تقسیم بندی سنتی و کهن احزاب بر مبنای شکاف چپ و راست است. اگر چه شاید دوران این تقسیم بندی در بسیاری از کشورها سپری شده باشد ولی فرانسه که زادگاه واژگان «چپ» و «راست» برای دسته بندی گرایشهای سیاسی است، همچنان بر این واژگان پای بند است و سالیان درازی است که دو قطب چپ و راست مبنای رقابتها و ائتلافهای سیاسی این کشورند. از نظریه استین روکان و دانیل لویی سِلِر برای ترسیم پایگاه اجتماعی احزاب سیاسی و نشان دادن نسبت احزاب با طبقات اجتماعی نیز یاری گرفته شد و پس از بررسی هر حزب، پایگاه اجتماعی اش نیز آمده است. نسبت احزاب سیاسی با جامعه مدنی از بحثهایی است که اخیراً مورد توجه بسیاری از پژوهشگران قرار گرفته است. کاتز و مایر برای نخستین بار از آغاز دوران جدیدی در زندگی احزاب سیاسی خبر دادند و آنها را کارتلهای حزبی نامیدند. کارتلی شدن احزاب سیاسی پدیده ای است که رابطه احزاب سیاسی با جامعه مدنی و دولت را به کلی دگرگون کرده است. پس از سپری شدن دوران « احزاب فراگیر» که برای نخستین بار مورد توجه اتوکرچ هایمر قرار گرفته بود، از دیدگاه این دو نویسنده انگلیسی، دوران احزاب کارتلی آغاز شده است. نظر به اهمیت موضوع، این نظریه و نسبت احزاب با جامعه مدنی در باره مهمترین احزاب سیاسی در فرانسه مانند احزاب کمونیست، سوسیالیست و احزاب اصلی دست راستی آزمون شده است. کوشش شد تا این کتاب علاوه بر بررسی ویژگیها، مواضع و تاریخ احزاب سیاسی فرانسه کارگاهی کوچک برای بهره گیری از نظریه های علم سیاست نیز باشد.

در فصل نخست این نوشتار نظریه های مهم احزاب سیاسی مرور شد. در پی آن چگونگی پیدایی احزاب سیاسی در فرانسه و فراز و نشیبهایی که احزاب سیاسی به خود دیده اند به تفصیل بررسی گردید. سپس احزاب سیاسی در فرانسه از چپ تا راست افراطی یکایک هریک بخشی از نوشتار را به خود اختصاص دادند. پس از بررسی احزاب دست چپی و دست راستی و احزابی که خود را در میانه می دانند در فصلی کوتاه به احزابی نو پدید پرداخته شد. این احزاب که خود را فراتر از شکافهای چپ و راست می دانند اگر چه در عمل به یکی از دوقطب چپ و راست تکیه دارند ولی سخنگوی نگرانیها و دغدهایی جدیدند که در شکافهای سنتی چپ و راست نمی گنجید. اکولوژیستها و احزابی که به حاکمیت گرا مشهور ند در این فصل آمده اند. هزنیه های احزاب سیاسی از موضوعهای مهم دوران کنونی است. یکی از دلایل جدایی احزاب سیاسی از جامعه مدنی و دولتی شدن آنها دریافت یارانه های دولتی است که کشورهای اروپایی یکی پس ازدیگری بدان روی آوردند. چگونگی پرداخت یارانه به احزاب سیاسی نیز بخشی از این کتاب است.

در پایان به جای نتیجه گیری ویژگی احزاب سیاسی و بویژه نظام حزبی در فرانسه آمده است. در این فصل ضمن جمع بندی مباحث گذشته نشان داده شد که در نهایت می توان پذیرفت که احزاب سیاسی در فرانسه «احزابی نه مانند دیگرانند». پاره ای از استثناهایی فرانسوی در خصوص احزاب سیاسی موضوع این فصل است.