ادعای كشف اثری ناشناخته از «سعدی»

فارس: يك مجموعه‌دار مدعي است كه در موزه شخصيش كتابي ناشناخته از سعدي با عنوان «خارستان» دارد ، هرچند داخل كشور اجماعي براي انتساب اين كتاب به نويسنده كتاب گلستان وجود ندارد. سعدي را با ديوان غزلياتش، بوستان و گلستانش مي‌شناسند. هر چند هجويات و مكاتباتي هم از سعدي با هم دوره‌هايش مانده اما زبان شيرين و شيواي سعدي، حكايت‌هاي نغز و اندرزهاي او، اين شاعر را چنان پرآوازه و محبوب كرده است كه آوازه شهرت و محبوبيتش از مرزهاي ايران هم فراتر رفته است. حالا اگر در اين ميان كسي پيدا شود و بگويد سعدي علاوه بر اينها كتاب ديگري در همان سبك و سياق گلستان با نام «خارستان» دارد، دوستان ادب فارسي چه واكنشي خواهند داشت؟ اين روزها چنين اتفاقي افتاده و علي‌اصغر جهانگيري كه استاد دانشگاه است ادعا مي‌كند كه در موزه شخصيش كتابي ناشناخته از سعدي با عنوان «خارستان» دارد و هرچند داخل كشور بحث و نظر درباره تاييد يا رد انتصاب اين كتاب به نويسنده گلستان وجود دارد، كساني از آن طرف آب‌ها و از دانشگاه‌هاي غربي پيدا شده‌اند و تاييد كرده‌اند كه اين كتاب را سعدي نوشته است. به همين بهانه و براي جويا شدن حكايت خارستان سراغ جهانگيري را گرفتيم كه هم صاحب موزه شخصي است و هم صاحب ذوق ادبي. ** خارستان را در بساط يك لبو فروش پيدا شد *فارس: ماجراي پيدا شدن اين كتاب منتسب به سعدي به چه زماني مربوط مي‌شود؟ جهانگيري: در موزه كندلوس روستاي كندلوس در منطقه كجور، موزه‌اي شخصي وجود دارد كه يكي از غني‌ترين موزه‌ها است و من از كودكي اشياء قديمي را كه مربوط مي‌شود به سال‌هاي 1880 ميلادي تا اواخر دوره قاجاري در اين موزه گرد هم آورده‌ام. در اين موزه اشياء مختلفي پيدا مي‌شود كه يكي از اين كتاب‌ها «خارستان» است. من «خارستان» را در كودكي در بساط يك لبو فروش ديدم و با اصرار كتاب را گرفتم. اين كتاب تذهيبي به سبك هرات دارد و همراه با مينياتورهاي زيبا و زيادي است، اين كتاب خوشنويسي شده است و در سلامت كامل اين كتاب به دست من رسيد. * فارس: از كجا مي‌دانيد كه اين كتاب منتسب به سعدي است و سعدي آن را نوشته؟ جهانگيري: من با چند سعدي شناس كه مي‌شناختم تماس گرفتم و ماجرا را گفتم. آنها گفتند چنين چيزي سابقه ندارد و در هيچ كتابي به اين كتاب اشاره نشده و به آن ارجاع داده نشده و اين قضيه برايشان باوركردني نبود. تا اينكه «آنجلو پير منتذه» سعدي‌شناس و استاد دانشگاه آلمان اين كتاب را ديد و تاييد كرد كه اين كتاب نوشته سعدي است و تاييد او باعث شد كه مسئولان نظام و شخصيت‌ها به ديدن اين كتاب بيايند. *فارس: جز اين استاد آلماني از سعدي شناسان داخلي كسي هست كه انتساب اين كتاب را به سعدي تاييد كرده باشد؟ جهانگيري: از آن روزگاري كه من پيگير انتساب اين كتاب بودم سال‌ها مي‌گذرد. با خيلي‌ها صحبت كردم مثل مرحوم ايرج افشار و استاد سادات ناصري و همه اين افراد در جريان «خارستان» بودند. ** «خارستان» از كتابخانه سلطنتي فتحعلي شاه قاجار دزديده شده است * فارس: اين افراد بالاخره صحت انتساب «خارستان» به سعدي را تاييد كردند؟ جهانگيري: دقيقا بحث همين است. چون هيچ مرجعي درباره اين كتاب وجود ندارد. البته تا آنجايي كه پيگيري‌هاي ما نشان مي‌دهد، اين كتاب از كتابخانه سلطنتي فتحعلي شاه قاجار سرقت شده و از آنجا به دست خانواده‌اي رسيده كه مدت‌ها آنجا بوده و سرانجام بعد از سال‌ها آنها كتاب را همراه با كاغذهاي باطله به يك كاغذ فروش مي‌فروشند و اين تنها ردپايي است كه از اين كتاب در تاريخ پيدا كرده‌ايم. ** مايل نبودم «خارستان» از كشور خارج شود * فارس: پس هنوز هيچ اجماعي در داخل كشور درباره اين كتاب وجود ندارد؟ جهانگيري: همان طور كه گفتم سعدي‌شناس آلماني انتساب كتاب «خارستان» به سعدي را تاييد كرد و مي‌خواست به عنوان موضوع رساله به دانشجوهايش بدهد اما من مايل نبودم اين كتاب از ايران خارج شود. چون ما با اين كتاب كار داريم. مي‌خواهيم در آينده چاپ و منتشرش كنيم و به دست مردم خودمان برسانيم. * فارس: در داخل كشور هيچ حركتي براي مشخص كردن تكليف «خارستان» انجام نشده است؟ جهانگيري: ما كميته‌اي تشكلي نداديم تا كتاب را به صورت علمي بررسي كنند اما زبان سعدي مشخص است و اين كتاب كاملا زبانش مشابه سعدي در گلستان است. * فارس: محتواي «خارستان» چيست و به چه موضوعاتي پرداخته است؟ جهانگيري: اين كتاب 16 باب دارد كه هم شامل شعر مي‌شود و هم حكايت‌هايي با قالب نثر و محتواي اين كتاب هم نقد و انتقاد به وضعيت موجود و حاكمان وقت است. * فارس: نگارش كتاب به چه زماني برمي‌گردد؟ جهانگيري: حدود 300 سال پيش. البته اين كتاب رونويسي شده است و جالب اينكه كسي كه كتاب را خطاطي كرده، وقتي به لغات سخت و نامانوس خورده آنها را در كتاب توضيح داده است. * فارس: چه طور مي‌شود سعدي با آنهمه شهرت كتابي نوشته باشد و در اين همه سال هيچ اثري از اين كتاب نباشد حتي در هيچ كتابشناسي به آن اشاره نشده باشد؟ جهانگيري: جالب همين نكته است. من گمان مي‌كنم چون اين كتاب زبان تند و انتقادي دارد، سعدي از آشكار كردن آن در زمان حياتش امتناع كرده است و در طي اين سال‌ها كتاب مخفي و مستور مانده است. باب‌هاي اين كتاب به پادشاهان، حكومت‌ها، تربيت اجتماعي و پند و اندرز اختصاص دارد. * فارس: زبان سعدي در گلستان به مدح حاكم زمان خودش باز است اما در بقيه موارد خيلي جاها زبان سرخي دارد و به نظر مي‌رسد نوشتن كتاب ديگري از طرف سعدي بي‌معني باشد؟ جهانگيري: زبان سعدي در گلستان و بوستان مثبت است و با ديد مثبت به اتفاقات نگاه مي‌كند ولي در «خارستان» زبان سعدي انتقادي است و اين موضوع كتابي متفاوت از «خارستان» مي‌سازد. * فارس: برنامه‌اي براي انتشار كتاب و كار علمي روي «خارستان» داريد؟ جهانگيري: من اين روزها بسيار پر مشغله هستم و اگر فراغتي به دست آيد حتما به اين موضوع مي‌پردازم. ** سندي درباره شهر سمنگان در موزه كندلوس * فارس: در موزه كندلوس آثار باستاني ديگر مرتبط با زبان و ادبيات فارسي وجود دارد؟ جهانگيري: در اين موزه اشياء منحصر به فردي وجود دارد. مثل صفحه‌هايي كه روي موم از مظفرالدين شاه و اميراتابك ضبط شده است يا ما سندي داريم مبني بر هويت تاريخي شهر سمنگان، همان جايي كه رستم و تهمينه با هم ازدواج كرده‌اند. اين در حالي است كه مي‌گويند شاهنامه افسانه است. طبق اسنادي كه در موزه سمنگان است، سمنگان شهري در جنوب درياي خزر بوده كه رستم به اين شهر مي‌آيد و با تهميه ازدواج مي‌كند.