کهگیلویه وبویراحمد پايتخت طبيعت ايران

ایلنا: منطقه ای که اکنون استان کهگیلویه و بویراحمد نام دارد دارای پیشینه کهن تاریخی است . هر چند در گذشته ای نه چندان دور ،جزء یکی از بلوکهای مملکت فارس بوده که خود شامل دو قسمت می شد : قسمت شمال شرقی که آن را سردسیر و کوهستانی و پشت کوه می نامیدند و قسمت جنوبی و غربی که نره کوه و بهبهان نامیده می شد. در عهد باستان محدوده کهگیلویه ، انشان یا انزان نامیده می شد که شامل کهگیلویه و ممسنی بوده است . پژوهشگران بر این باورند که مردمان انزان خود بخشی از مردمان پارس بوده و با هخامنشیان هم نژاد بوده اند . در سال 1258 هجری قمری ، رامهرمز ، شادگان ، هندیجان ، بندر معشور ، لیراوی و زیدون جزء کهگیلویه و بهبهان بوده اند ( بهبهان و کهگیلویه دارای سرزمین و محدوده مشترک بوده اند ) و از آن تاریخ به بعد مناطق نامبرده از آن جدا شدند . از سال 1324 هـ . ش به جهات سیاسی ، بویراحمد از کهگیلویه مجزا و ضمیمه استان فارس گردید . در دهه 1330 در قلمرو ایل بابویی شهر دوگنبدان شکل گرفت . در پانزدهم آبان ماه 1338 ، کهگیلویه نیز از بهبهان جدا گردید و شهرستان کهگیلویه با مرکزیت دهدشت شکل گرفت اما هچنان جزء استان خوزستان بود . و سرانجام در 22 تیرماه 1342 هـ . ش طبق تصویبنامه مجلس شورای ملی وقت ، سرزمین ایلات ششگانه کهگیلویه و بویراحمد ( 1 - بویراحمد 2 - طیبی 3 - بهمئی 4 - چرام 5 - دشمن زیاری 6 - بابویی ) که تا آن زمان بخشی جزء استان فارس و بخشی جزء خوزستان بود از این دو استان جدا شد و به فرمانداری کل تبدیل گردید و متعاقب آن شهر یاسوج مرکز استان در سال 1344 هـ . ش به واسطه قلمرو ایل بویراحمد و ملاحظات سیاسی شکل گرفت و سرانجام در خرداد سال 1355 هـ . ش با همان محدوده به استان تغییر یافت . در تاریخ 9/12/79 اسفند ماه سال 1379 بخشی از شهرستان بویراحمد با عنوان شهرستان دنا به مرکزیت شهر سی سخت مجزا و به شهرستان مستقل تبدیل شد و در تاریخ 9/10/83 دی ماه سال 1383 نیز قسمتی از شهرستان کهگیلویه به مرکزیت لیکک از این شهرستان جدا و تحت عنوان شهرستان بهمئی نام گرفت خلاصه آنکه تشکیلات سیاسی عشایر کهگیلویه و بویراحمد از سال 1330 هـ . ش به بعد به تدریج دچار دگرگونی گردید . این روند از سال 1341 که اصلاحات اراضی اجرا شد ، شتاب بیشتری گرفت تا قبل از آن همه ایلات مذکور به صورت مال ، اولاد ، طایفه و ایل سازمان یافته بودند . اکنون استان کهگیلویه و بویراحمد مرکب از هفت شهرستان بویراحمد ، کهگیلویه ، گچساران، چرام ،باشت ، دنا و بهمئی با جمعیتی بالغ بر 634 هزار نفر و مساحتی در حدود 16 هزار و 264 کیلو متر مربع ، چونان پلی ارتباطی ، استان های فارس ، اصفهان ، چهار محال و بختیاری ، خوزستان و بوشهر را به هم مرتبط ساخته است . منابع آبی بسیار ، جنگلهای چشمگیر ، معادن طبیعی متعدد ، ذخائر نفتی مناسب ، پوشش گیاهی متنوع ، گونه های جانوری متعدد ، قلل مرتفع ، باغات و کشتزارهای زیبا ، طبیعت این استان را چونان گوشه ای از بهشت جادوان به تصویر کشیده است طبیعت استان : استان کهگیلویه وبویراحمد با مساحت 16264کیلومتر مربع در جنوب غربی ایران قرار دارد. این استان بین دو مدار 29 درجه و52 دقیقه، و31 درجه و26 دقیقه ی شمالی ونصف النهار های 49 درجه و55 دقیقه، و51 درجه و53 دقیقه ی شرقی قرار گرفته است. از شمال به استانهای اصفهان وچهار محال و بختیاری ،از شرق با فارس ،از جنوب با فارس وبوشهر واز غرب با خوزستان همسایه است. ناهمواری های استان: کهگیلویه وبویراحمد منطقه ی ناهمواری است. حدود سه چهارم مساحت منطقه ازارتفاعات وتپه ماهورها تشکیل شده است. دشتها تنها یک چهارم مساحت را تشکیل می دهند. بلندترین نقطه در این استان قله ی دنا واقع در شهرستان دنا با ارتفاع 4409 متر وپست ترین نقطه ی آن چره زن در جنوب غربی بی بی حکیمه در شهرستان گچساران می باشد که 197 متر از سطح دریا ارتفاع دارد. کوههای این استان از رشته کوههای زاگرس به شمار می روند که در شمال با داشتن یخچال های طبیعی سرچشمه رودهای پرآب هستند. کوههای مهمی همچون کوه خائیز در جنوب دهدشت، کوههای نیل وحجال در شمال شرق یاسوج، کوه خامی در شمال شرق گچساران، کوه نور( نیر) در مرکز استان، کوههای سیاه وسفید در بهمئی وشرق لنده وکوه دل افروز در شمال وکوه ساورز از مهمترین کوههای استان به شمار می روند. دشتهای سروک، دشت روم در شهرستان بویراحمد ودشتهای امامزاده جعفر، لیشتر، دشت گز وباشت در شهرستان گچساران، چرام ودهدشت در کهگیلویه از دشتهای مهم استان هستند. آب وهوای استان: بدلیل کوهستانی بودن وامتداد این کوهها از شمال غربی به جنوب شرقی وبلندی آنها، همچون سدی در مقابل توده های فعال جوی مقاومت می کنند. از این رو در تنوع آب وهوایی استان مؤثر واقع شده اند ودو نوع آب وهوای سردسیری وگرمسیری به وجود آمده است. ناحیه ی سردسیر: این ناحیه تقریباً نیمی از کل مساحت استان را در بر گرفته است وقسمت شمال وشرق استان را به خود اختصاص داده است. نواحی سردسیری خود به دو ناحیه ی سردسیر وسرحد ( که سرد تر است) تقسیم می شود. در این ناحیه میزان بارش برف وباران زیاد بوده واز جنگل های انبوه بلوط، بنه، کیکم، بادام، وسرو کوهی پوشیده شده است. بارندگی از نیمه دوم مهر ماه شروع وتا اواخر اردیبهشت در این ناحیه ادامه دارد. میزان بارندگی در این ناحیه بین 540 تا 884 میلی متر می باشد. ناحیه گرمسیری: این ناحیه بیش از نیمی از کل مساحت استان را در بر گرفته است. در جنوب وغرب استان واقع شده ودر مسیر وزش بادهای گرم خوزستان قرار دارد. در تابستان آب وهوای گرم وخشک دارد.و میزان بارندگی در آن کم است. در فصل های پائیز وزمستان آب وهوای ملایم بهاری داردو سبب می شود سرتاسر منطقه از گل وگیاه پوشیده شود .بارندگی از نیمه ی دوم آبان ماه شروع می شود وتا نیمه ی اول اردیبهشت ادامه می یابد. متوسط میزان بارندگی در ناحیه گرمسیری بین 300 تا 420 میلی متر است. در این استان به طور کلی دو نوع باد می وزد: بادهای فصلی وبادهای محلی بادهای فصلی: همچون باد شمال که باران زا است واز طرف شمال غربی این استان را تحت تأثیر قرار می دهد وسبب ریزش باران در زمستان است. باد جنوب باد فصلی دیگری است که به باد چپ نیز معروف است واز جنوب وجنوب غربی می وزد. بدلیل گرمی وخشکی بیش از حد، غالباً به مزارع ومحصولات آسیب وارد می کند. بادهای محلی: بادهای محلی همچون باد آشوب در سررود بویراحمد علیا، باد زیر روز در بهمئی، باد کوه باد در بویراحمد گرمسیری وبهمئی ، باد چوغان از مهمترین بادهای محلی استان هستند. منابع آب: رودها: به علت وجود مناطق مرتفع و وزش بادهای مرطوب هر دو منطقه ی سردسیر وگرمسیری از میزان بارندگی خوبی برخوردارند. این بارندگیها باعث به وجود آمدن رودهای متعددی در این استان شده اند.مهمترین رودهای کهگیلویه وبویراحمد عبارتند از: رود مارون که در تنگ تکاب از مرز استان خارج می شود واز کنار بهبهان گذشته وبه نام رود جراحی وارد خلیج فارس می شود. رود بشار: که به نام های گرم، خرسان ، ونهایتاً کارون مشهور است واز ارتفاعات یاسوج سرچشمه می گیرد. این رود در ضلع شمالی کوه غارون ( وجه تسمیه کارون) به همین نام از مرز استان خارج می شود وبا دریافت شاخه هایی همچون بازفت وآرمند در شهرستان لردگان، از وسط شهر اهواز گذشته .به خلیج فارس می ریزد. رود خیرآباد: سرچشمه این رود در قسمت مرکزی استان یعنی دیلگان بویراحمد وتسوج کهگیلویه است وبه نامهای سر کورتع تسوج، پیچاب، شاه بهرام، نازمکان وخیرآباد معروف است وسرانجام به رود زهره می ریزد. رود زهره: این رود از ارتفاعات تنگ تا مرادی وگجستان وباشت وکوههای شمال شرقی شهرستان ممسنی سرچشمه می گیرد وبه نام رود زهره در ضلع جنوبی شهرستان گچساران از مرز استان خارج و پس از دریافت شعبه ی خیرآباد به نام هندیجان به خلیج فارس می ریزد. رودهای شور در شهرستان گچساران وبابا احمد در منطقه بهمئی ورود بهمئی از دیگر رودهای استان هستند. دریاچه ها وتالاب ها: 1-دریاچه مور زرد زیلایی : در135 کیلومتری شمال غرب یاسوج ودر ارتفاعات 2180 متری از سطح دریا قرار دارد. مساحت این دریاچه 14 هکتار است. حداقل عمق آن 7 متر وحداکثر آن 14 متر است. این دریاچه در تنگی واقع شده که اطراف آن را کوه هایی با سنگ آهکی پوشانده. تعدادی آبزیان در این دریاچه به حیات خود ادامه می دهند که ماهی کپور معمولی از مهمترین آنهاست. جاذبه های طبیعی: 1-آبشار تنگ پوتک: واقع در عمق 5/3 کیلومتری محدوده امن منطقه حفاظت شده دنا ودر فاصله 4 کیلومتری پاسگاه محیطبانی آب سپاه با موقعیت ویژه ومنحصر به فردی با ارتفاعی قریب به 15 متر ودر نقطه ای صعب العبور واقع گردیده. 2- آبشار دره ناری: در 6 کیلومتری جنوب منطقه امن حفاظت شده دنا با موقعیت طبیعی ویژه وارتفاع تقریبی 40الی70 متر وآب نسبتاً فراوان خصوصاً در فصل بهار منظره بسیار جالبی را بوجود می آورد. 3- آبشار توف شاه: درفاصله 10 کیلومتری ارتفاعات جنوبی منطقه امن حفاظت شده دنا با فاصله 5/2 کیلومتری از آبشار دره نادری با موقعیت بارز ومنحصر به فرد در ارتفاعات صعب العبور وبا ارتفاعی قریب 100 متر در موقعیت جنوب غربی قله مورد کل دنا واقع گردیده است. 4- چشمه میشی: یکی از چشمه های پرآب ومشهور استان است که در فاصله 5 کیلومتری از شهر سی سخت مرکز شهرستان دنا ودر امتداد جاده سی سخت به گردنه بیژن وپادنا سرحد جنوبی منطقه دنا سرحد شمالی منطقه حفاظت شده دنای شرقی وبادبی تقریبی 5/2 کیلومتر مکعب در ثانیه علاوه بر تأمین آب مصرفی کشاورزی وشرب شهر سی سخت چشمه ای است دائمی ویکی از بهترین تفرجگاههای نمونه استان که سالانه گردشگران فراوانی را از استان وخارج از استان به سوی خود جلب نموده واز موقعیت ارتباطی خوبی از لحاظ قرار گرفتن در حاشیه جاده دسترسی قرار دارد وآثار خشکسالی در میزان دبی آن محدود وتنها عیب آن قرار گرفتن مسیر در محل عبور بهمن های زمستانی که به همین دلیل امکان درختکاری در محدوده چشمه وجود ندارد. 5- چشمه قلات: در این استان چشمه ای با آبدهی بسیار کم در جنوب منطقه پیشنهادی کوه خامین حوالی روستای گناوه موجود که با توجه به گرمسیری بودن منطقه از لحاظ جنگل بلوط و000خصوصاً در فصل بهار تفرجگاهی مناسب برای ساکنین شهرستان گچساران می باشد. 6- غار یخی: یکی از غارهای معدود ومنحصر به فردی است که در ارتفاع صعب العبور دیواره شمالی منطقه حفاظت شده دنا ودر جنوب روستای خفر در محدوده امن منطقه موجود وسالانه پذیرای علاقمندان فراوانی از غار نوردان وکوه نوردان داخلی می باشد، خصوصیات بارز این غار وجود قندیلهای یخی در تمام فصول سال خصوصاً فصل تابستان در دیواره های آن می باشد. 7- غارشاه: یکی از غارهای مشهور موجود در استان واقع در حوالی روستای شاه بهرام در منطقه پیچاب از توابع بخش باشت شهرستان گچساران ودر منطقه گرمسیری ودر فاصله 150 کیلومتری شمال شرقی شهر دوگنبدان واقع واین منطقه دارای جنگلهای انبوه از نوع بلوط، بنه، کلخنگ، زبان گنجشگ وانواع بادام می باشد. 8- غار دوفیری: یکی از غارهای موجود در ارتفاعات غربی کوه سمسال واقع در حوالی روستای بن زرد علیا از توابع بخش پاتاوه شهرستان دنا ودر منطقه حفاظت شده دنا می باشد، طبق اطلاعات کسب شده از اهالی محلی این غار که در صخره ای مرتفع از روستای فوق قرار گرفته گذشتگان بعنوان قراولگاه وحفاظت از سکنه روستا از آن استفاده وبا توجه به موقعیت مکانی تسخیر آن از طرف افراد واقوام مهاجم میسر نبوده وبه لحاظ اینکه ورودی غار دارای دو سوراخ شبیه بینی انسان می باشد به همین مناسبت به لهجه لری به غار دو فیری مشهور گردیده است. 9- محوطه تاریخی سی سخت: که شامل شهر سی سخت مرکز شهرستان جدید التأسیس دنا ودر دامنه جنوبی قله دنا ومنطقه حفاظت شده قرار دارد، این شهر با توجه به موقعیت سردسیری با فضای سبز بدیع وباغستانها وچشم اندازها وچشمه سارهای طبیعی اطرافش نمود عینی یک شهر سبز تمام عیار را با طبیعت دلگشا وآب وهوای وصف ناپذیراست. نام این شهر برگرفته ازنام سی نفر پهلوان نامی عهد کیخسرو کیانی وکشته شدن آنان در محلی بنام گردنه بیژن بعلت برف وباران شدید می باشد،واز طرفی آثار سفالی تمدنهای قدیمی در حفاریهای این شهر به وفور یافت می شود، گورهای انسانی با قدمت 3000سال قبل از میلاد در این شهر اخیراًکشف گردیده وسابقه روستایی وشهر جدید آن به 120 سال قبل بر می گردد و سالانه شاهد بازدید سیاحان خارجی وداخلی فراوانی است. 10- ده دنای خونگاه: این محل در دره شرق روستای فعلی خونگاه ودر منطقه حفاظت شده دنا واقع که آثار خرابه های آن موجود ودارای چشمه سار مشهور شاه قاسم ودرختان جنگلی از قبیل بلوط وچنارهای تنومند وکهنسال وجاذبه طبیعی بسیار خوبی است. 11-غاردنگزلو: این غار در ضلع شمال شرقی کوه دنا ودر حوالی روستای دنگزلو از توابع بخش پادنای علیا شهرستان سمیرم ودر حوزه استحفاظی استان اصفهان واقع گردیده که دارای جاذبه های فراوان از لحاظ قندیل های یخی( استالاکتیت، واستالاکمیت) که هنوز بطور کامل هم جاذبه های آن شناسایی نشده است که چنانچه همه زوایای آن شناخته شود در حد غار علیصدر همدان می توان از آن بهره برداری شود. 12- کک کهزاد: نام یکی از سران ونامداران قومی که در تاریخ باستان در محلی بنام قلعه کره سکونت داشته که در اصطلاحات محلی این مکان به نام کک کهزاد نیز مشهور است. که متعاقباً پیرامون این مکان تاریخی توضیح کامل خواهد آمد. 13- غار نیده( ندیده) نام غاری است که در تنگه ای به همین نام در منطقه حفاظت شده خائیز سرخ ودر فاصله 20 کیلومتری شمال شرقی شهرستان بهبهان قرار دارد واز نظر موقعیت طبیعی حائز اهمیت و در محدوده امن منطقه حفاظت شده قرار گرفته طبق اطلاعات مأمورین ومحلیان این غار عمقی در حدود 150 متر در زیر زمین دارد. 14- قلعه دزکوه: دزکوه نام کوهی است بلند در ضلع غربی بخش گرمسیری سوق از توابع شهرستان کهگیلویه که دوران قدیم با توجه به موقعیت خاص آن بعنوان دژی مستحکم در برابر اقوام یاغی ومهاجم از آن استفاده می شده که به همین مناسبت به این نام مشهورگردیده است طبق اطلاعات این کوه فقط دارای یک مسیر ورودی پیاده رو در قدیم وهم اکنون دارای جاده ماشین رو به ارتفاع کوه می باشد وبا توجه به وجود چشمه ای بر روی این کوه گرمسیری، دارای سکنه و روستا می باشد .رودخانه مارون از ضلع غربی وجنوبی این کوه جاری وبه سد مارون در شمال بهبهان می پیوندد. این محل زادگاه هنرمند محبوب زنده یاد حسین پناهی می باشد. 15- قلعه کره : نام کوهی در دامنه های منطقه امن حفاظت شده دنا ودارای موقعیت خاص که سراسر اطراف آن بجز دو راه پیاده روی ورودی به ارتفاع آن از سایر مناطق اطراف مشرف ومتمایز می سازد، این کوه دارای آثار باستانی روزگاران گذشته وویژگی منحصر به فرد آن وجود جنگلهای بلوط در مساحت قریب به 40 هکتار در ارتفاع وپشته واطراف آن واشرف بر دره های وکوههای اطراف ودارا بودن دو مسیر ورود وخروج که آثار گچی دروازه های باستانی آن کاملاً مشهود وبطوریکه از جزئیات بر می آید به لحاظ موقعیت خاص این کوه ساکنین قدیم آن یا خود قومی یاغی ومتواری از حکومت وقت بوده اند ویا اینکه از ظلم وجور سلاطین واقوام همجوار بواسطه قرار گرفتن در موضعی سخت وغیر قابل نفوذ از دست مهاجمین به این محل مرتفع وصعب العبور پناه آورده اند، این کوه دارای جنگلهای زیاد بلوط و000 ودر حد فاصل تنگه های دیو هاشم وکره وروستای کنونی او با مدفن یکی از امامزادگان بزرگوار بنام ( بی بی زهرا خاتون) قرار گرفته است دو دره همجوار خصوصاً تنگ دیو ها از موقعیت ویژه طبیعی جنگلی وآبی سرشار ومنحصر بفرد برخوردارند.، آثار باقیمانده شامل بقایای باستانی قلعه کره، آثار دروازه های گچی خروج وورود به ارتفاع این کوه ومختصر خرابه های محل سکونت وتعداد معدودی درختان کهنسال گردو، انجیر ومو وچنار وقبرستانهای قدیم در این منطقه بوده. در این محل پیکانهای فلزی عهد باستان یافت شده وسران قوم ساکن در این محل به روایت افراد محلی کک کهزاد وفرد دیگری بنام ملی بوده اند، تنها چشمه موجود بنام آبچری با آبدهی خیلی کم در حد آبشخور حیات وحش در ارتفاع ضلع جنوبی کوه موجود وهیچگونه نوشته ای پیرامون تاریخ این محل تا کنون بدست نیامده است. 16-تنگ سولک: با فاصله 40 کیلومتری شمال شهرستان بهبهان از توابع شهرستان بهمئی در حوزه استحفاظی استان کهگیلویه وبویراحمد قرار دارد این منطقه گرمسیری وکوهستانی بعنوان منطقه حفاظت شده پیشنهاد که اخیراً از طرف شورای عالی محیط زیست بعنوان منطقه حفاظت شده تصویب گردیده، این منطقه زیبا که شامل تنگ سولک ونیمی از تنگه ماغررا تحت عنوان حفاظت شده سولک دربر می گیرد علاوه بر آثار قدیمی وسنگ نوشته های باستانی موجود از دوران اشکانی دارای طبیعتی بدیع واستثنایی وچشمه زار وجنگلهای آن غالباً بلوط ودرختان زیبای زربین واز تیپی کوهستانی وصخره ای برخوردار است و اهمیت اصلی آن وجود درختان نادر وکمیاب زربین بوده که اخیراً از طرف مدیریت منابع طبیعی استان عرصه هایی از آن زربین کاری شده است وچندین بنه وآبادی فصلی کوچک بنام آبدولی، سینه سولک، چال انجیر،زیرچک( زیرکمر) در این منطقه موجود است وتعداد شش چشمه دائمی ودو چشمه فصلی در عرصه مذکور وجود دارد که از میان این چشمه ها چشمه گوردک از آبدهی قابل توجهی برخودار وماورای بسیار حائز اهمیتی جهت وحوش منطقه محسوب ومختصر باغات موجود انار و000 از این چشمه مشروب وقسمت اعظم آن در قالب خط لوله آب آشامیدنی روستاهای بخش لیکک استفاده می شود، در حال حاضر آماری قریب به 30 الی 50 هزار اصله از درختان کهنسال ونهالهای دست کاشت زربین شمال وغرب تنگ سولک را پوشش که این منظره بسیار بدیع چشم هر بیننده ای را خیره می گردانند، جالب تر از آن وجود حیات وحش بسیار غنی از جمله، کل وبز وپرندگانی چون کبک، تیهو، کبوترجنگلی وچاهی وانواعی از کلاغها در این منطقه بصورت مشهود موجود است که باید اذعان نمود این محدوده 2000 هکتاری شرایط بسیار حائز اهمیتی به عنوان آثار طبیعی ملی را دارا می باشد وتنها جاده خاکی ماشین رو بطول تقریبی 4 الی 5/5 کیلومتر تا محل روستای آبدولی در قلب تنگ سولک ادامه دارد واز طرفی منطقه مذکور از نقطه نظر پوشش گیاهی دارای گیاهان دارویی وخوراکی وزینتی حائز اهمیتی از قبیل بن سرخ، حلپه، تره ، کارده، آب اندول، بومادران، پشموک، کنگر، گل لاله سرنگون، آویشن، و000 جنگلهای پرپشتی از بلوط وسایر گونه های متفاوت این محدوده را در گرفته است.