ناگفته‌هایی از استاد «ابوالقاسم گرجی»
مرحوم دكتر ابوالقاسم گرجي، جواني و تحصيلات ابتدايي خود را در تهران و نزد پدر مرحوم آقاي فلسفي كه به آقا ميرزا محمد تنكابني مشهور هستند به انجام رساند.
ایسنا: حجت الاسلام و المسلمين محقق داماد با بيان اين مطلب‌كه مرحوم آقاي گرجي در اظهارنظر نسبت به افراد خيلي مواظب بود و فردي گزافه‌گو نبود اظهاركرد: ايشان معتقد بود كه علم اصول، علمي است كه ايراني‌ها درست كرده‌اند به اين معني كه ساختار آن توسط ايراني‌ها درست شده است. حجت الاسلام والمسلمين مصطفي محقق داماد درمورد مقام علمي و سيره اخلاقي مرحوم استاد ابوالقاسم گرجي، تصريح كرد: مرحوم دكتر ابوالقاسم گرجي، جواني و تحصيلات ابتدايي خود را در تهران و نزد پدر مرحوم آقاي فلسفي كه به آقا ميرزا محمد تنكابني مشهور هستند به انجام رساند. وي ادامه داد: ايشان ادبيات عرب را بسيار قوي و خوبي آموخت و بسيار بسيار در ادبيات عرب قوي بود و بعد از آن هم به قم آمد. اين استاد دانشگاه افزود: مرحوم استاد گرجي تا زماني كه مرحوم آيت‌الله سيدمحمدتقي خوانساري حضور داشت در قم ماند و آن‌طور كه خودش به ما گفت يك مدتي هم در درس ايشان شركت كرد. داماد ادامه داد: ايشان بعد به نجف رفت و به درس آقاي خويي ملحق شد، ايشان مي‌گفت «در همان جلسه اول كه يك مبحثي راجع به «حجر صبي» بود يك استدلالي آيت‌الله خويي به آيه قرآن كرد و من يك ايراد ادبي به آن گرفتم و اين خيلي باعث جلب توجه ايشان نسبت به من شد و بنابراين من يكي از شاگردان اخص ايشان شدم» و خيلي هم آيت‌الله خويي به ايشان لطف داشته‌اند. وي گفت: ايشان سپس با پسر آقاي فلسفي يعني مرحوم آقاي حاج‌علي آقاي فلسفي همراه شد و خيلي هم آقاي فلسفي به ايشان توجه داشت و من زماني كه با آقاي گرجي در مشهد در خدمت ايشان بوديم اين را متوجه شدم. اين استاد دانشگاه ادامه داد: در هر صورت هر دو شاگرد آقاي خويي شدند و وقتي پدر آقاي فلسفي به پسرش مي‌نويسد كه "ديگر بيا"، آقاي خويي در جواب پدر آقاي فلسفي مي‌نويسد كه «چرا عجله مي‌كنيد فرزندتان و هم‌مباحثه‌اي ايشان (يعني آقا شيخ‌ابوالقاسم) به زودي مجتهد خواهند شد». ولي در عين حال آقاي گرجي مي گفت كه وضع مالي ما بعد از فوت "آقا سيدابوالحسن اصفهاني" به قدري سخت شد كه ما ديگر نتوانستيم تحمل كنيم و هر چه داشتيم فروختيم و به طرف ايران آمديم و تحصيلات نجف را رها كرديم. وي افزود: پس از آن مرحوم استاد گرجي آمد در دانشكده الهيات دانشگاه تهران و دوره تحصيلات دانشكده الهيات را گذراند و دكتراي فلسفه گرفت. داماد با بيان اينكه من آن موقع خودم جوان بودم و يادم مي‌آيد كه ايشان دوره دكتري را در دانشكده الهيات مي‌گذراند گفت: بلافاصله همان زماني كه در دانشكده الهيات درس مي‌گرفت براي ايشان به عنوان فردي فاضل درس گذاشت، چون در مدرسه مروي هم كفايه مي‌گفت. اين استاد دانشگاه ادامه داد: بعد كم كم عمامه‌شان را برداشت و با كسوت غيرمعمم در دانشگاه ظاهر مي‌شد و بعد هم آرام آرام درس را در همين مبحث فقه، اصول و ادبيات عرب ادامه داد. وي اظهار كرد: استاد گرجي مدتي در «دانشكده ادبيات دانشگاه تهران» ادبيات عرب درس داد و بعد فقه و اصول گفت و من هيچ وقت يادم نمي‌آيد كه فلسفه درس داده باشند و بيشتر فقه و اصول و آيات الحكام و تفسير درس مي داد و در آخر هم در گروه ما به عنوان عضو فرهنگستان علوم انتخاب شد و با ما، هم در دانشكده حقوق همكار بود و هم در فرهنگستان علوم. داماد گفت: كار مستطابي كه ايشان كرد دو كار است يكي تصحيح "عده الاصول" معروف و ديگري "الذريعه" و ديگر هم كتاب "جوامع الاجامع" تفسير مختصر مرحوم طبرسي كه از مهمترين كارهاي ايشان است. وي افزود: ايشان چندين مقاله دارد كه مجموعه آنها نسبتا فقهي است و از منابع فقهي در آنها خوب استفاده كرد و خودش نيز در آنها اظهارنظر كرد. داماد گفت: ايشان كتاب كوچكي هم با عنوان "آيات الحكام" براي دانشگاهيان نوشت كه مختصر است و نمي‌توان گفت كتابي مستطاب و بزرگ است ولي به نظر من كار تحقيقي تصحيح ايشان در آن دو كار اولي از ميان كارهاي ديگر ايشان درخشان‌تر است. وي اظهار كرد: ايشان فقه را عميق خوانده بود و به نظر مي‌رسد كه ايشان در مدت 10 تا 20سال اخير يك نوع تفكري داشت كه در عين اينكه معتقد بود با روش و متد اصيل فقهي بايد اجتهاد كرد و اينكه چارچوب اوليه اجتهاد را هم حفظ بكند در عين حال مي‌خواست سعي كند كه يك نوع ادله و راه‌هاي جديدي را هم برود. اين استاد دانشگاه افزود: ايشان در تاريخ علم و اصول كارهاي خوبي كرد مثلا در علم اصول شايد به عقيده من تخصص ايشان بيشتر از فقه بود چون بيشتر در اصول كار كرده بود تا در فقه. اخيرا هم ديدم از مقالاتي كه از قبل ايشان نوشته بود، مقاله‌اي اخيرا با عنوان "تاريخ علم اصول" منتشر شده بود و ايشان معتقد بود كه علم اصول، علمي است كه ايراني‌ها درست كرده‌اند يعني ساختار آن توسط ايراني‌ها درست شده است. وي گفت: ايشان فردي اغراق‌گو نبود و در كار معلمي هم موفقت بود تعليم را خيلي اهتمام مي‌كرد و براي تعليم ارزش قائل بود، بي‌حساب نمره نمي‌داد و بي‌حساب هم كم يا زياد نمي‌داد و سخت‌گيري را در اندازه خود اعمال مي‌كرد و رفاقت موجب نمي‌شد كه يك كسي را بالا ببرد. داماد افزود: من خيلي سال‌ها ديدم كه در اظهارنظر نسبت به افراد خيلي مواظب بود و گزافه‌گو نبود و از اين جهت انصافا يك صفت خوبي براي ايشان بود.