آیا زبان عربی منسوخ می‌شود؟

روایت حدیث: تکامل زبان‌های بشری یک فرایند همیشگی است. از آغاز بشریت، انسان‌ها راه‌هایی گوناگون برای ارتباط پوییده‌اند. اختراع زبان‌ها، نوشتاری یا گفتاری، مرحله‌ای برجسته در پیشرفت ما به سوی یک جامعهٔ متمدن بوده است. مورد زبان عربی نیز از این قاعده مستثنی نیست. عربی به عنوان یک زبان سامی با بیش از ۲۸۰میلیون متکلم بومی که بیشتر در جهان عرب گسترش یافته‌اند، با چالش‌هایی عمده در سراسر تاریخ خود مواجه بوده است. این چالش‌ها تهدیدی مستقیم برای هویت اعراب و استفادهٔ عملی از زبان عربی به ‌طور عام محسوب می‌شود. دنیای مدرن ما به‌ گونه‌ای به هم پیوسته شده است که هویت‌های مختلف در آن در حال منحل شدن هستند. زبان‌ها و فرهنگ‌های ما که طبق عادت ما را تعریف می‌کند و از هم متمایز می‌کند، در معرض ادغام در اقتصاد جهانی‌شده هستند. با یک پیاده‌روی ساده در خیابان‌ها و محوطه‌های دانشگاهی «دبی» که عمدتا به عنوان یک شهر عربی شناخته می‌شود (و زبان رسمی آن نیز عربی است) تعدادی زیاد از جوانان عرب را مشاهده خواهید کرد که از زبان انگلیسی استفاده می‌کنند تا با همسالان خود ارتباط برقرار کنند. دبی تنها نمونه نیست؛ این پدیده در سراسر لبنان، الجزایر، مراکش، و دیگر کشورها که تحت تأثیر زبان و فرهنگ فرانسه هستند گسترش یافته است. هرکس که با زبان عربی آشنا باشد، زیبایی مبهوت‌کنندهٔ آن و همواری و شیوایی شگفت‌انگیز آن را تصدیق خواهد کرد. عربی زبان قرآن کریم است و به لطافت در شعر دوره‌های پیش از اسلام و پس از اسلام استفاده شده است. در طی دوران طلایی امپراطوری اسلامی در قرون وسطی، علم به خاطر عزم راسخ در ترجمه از همهٔ زبان‌ها به عربی نشو و نما یافت. با این وجود و متأسفانه، بسیاری از جوانان عرب اهمیت زبان مادری خود را به رسمیت نمی‌شناسند. به نقل از یکی از اساتید لبنانی گفته شده است که: «مشاهدهٔ این مسئله ناامیدکننده است که جوانان عرب که می‌خواهند شمرده‌شمرده به زبان مادری خود صحبت کنند، قادر نیستند اجزاء یک جمله را به‌ طور صحیح در پی هم بیاورند.» همین معضل، باعث شد تا یک کمپین در لبنان به نام «زبان عربی را نجات دهید» شکل بگیرد. همچنین، محتوای عربی آنلاین بسیار اندک ناامیدکننده است. طبق گزارش MEED، اگرچه زبان عربی هفتمین زبان محبوب بر روی وب است، اما کمتر از یک درصد از محتوای آنلاین به زبان عربی است. ترجمه به زبان عربی نیز وضعیتی بهتر ندارد. اسپانیا هر سال عناوینی بیشتر از تمامی جهان عرب ترجمه می‌کند. با این وجود، وضعیت آن‌چنان غم‌انگیز نیست. تمایلی فزاینده برای آموختن زبان عربی در کشورهای غیر عربی وجود دارد که ایالات متحدهٔ آمریکا نمونهٔ برجستهٔ آن است. آموزش زبان عربی در دانشگاه‌های آمریکایی به خاطر علاقهٔ روزافزون به دانستن در مورد خاورمیانه و اسلام، حائز پیشرفت و افزایش بوده است. کمپین‌هایی همچون مورد لبنانی‌ها برای ارتقاء محتوای عربی، ترجمه و افتخار هویتی در حال راه‌اندازی است. ابتکار ترجمه‌ای Kalima که توسط «بنیاد ابوظبی برای فرهنگ و میراث» ایجاد شده است، بر آن است تا هر سال عناوین مهم را انتخاب کرده، به زبان عربی ترجمه کند. طرحی مشابه نیز توسط «بنیاد محمد بن راشد المختوم» به نام Tarjem در حال اجرا است. اعراب و مسلمانان باوری راسخ دارند که زبان عربی به واسطهٔ قرآن کریم حفظ خواهد شد و به همین دلیل نابود یا منقرض نخواهد شد. از سوی دیگر، جهانی شدن تأثیری عمده بر تحقیر علاقهٔ ما نسبت به زبان مادری‌مان داشته است. سلطهٔ زبان، فرهنگ و محتوای انگلیسی و آمریکایی، بر نوع استفادهٔ ما از زبان عربی تأثیر گذاشته است. عربی نباید به یک «گونهٔ در معرض خطر» تبدیل شود. عربی هویت ماست و چیزی است که ما به آن با دنیا تعامل می‌کنیم. اگرچه آموختن زبان‌های دیگر یک امر بایسته در قرن ۲۱ است، اما اولویت برجسته آن است که مسلمانان به طور کلی و اعراب به طور خاص، اهمیت آموزش زبان قرائت قرآن به کودکان‌شان را به رسمیت بشناسند. فراموش نمی‌کنیم که زبان، بخشی جدایی‌ناپذیر از هویتی است که تمامی اعراب را در سراسر جهان متحد می‌کند.